دوره 9، شماره 3 - ( پاییز 1401 )
جلد 9 شماره 3 صفحات 241-230 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Research code: 990559
Ethics code: IR.HUMS.REC.1399.533
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Seyrafi N, Mohsseni S, Hassani L. Predicting the Preventive Health Behaviors of People Towards COVID-19 in Bandar Abbas, Iran Based on the Health Belief Model. J Prevent Med 2022; 9 (3) :230-241
URL: http://jpm.hums.ac.ir/article-1-640-fa.html
URL: http://jpm.hums.ac.ir/article-1-640-fa.html
صیرفی نیلوفر، محسنی شکرالله، حسنی لاله. پیشبینی رفتارهای پیشگیرانه کووید-19 براساس مدل اعتقاد بهداشتی در شهر بندرعباس. طب پیشگیری. 1401; 9 (3) :230-241
نیلوفر صیرفی1 
، شکرالله محسنی2 ، لاله حسنی* 2
، شکرالله محسنی2 ، لاله حسنی* 2
1- کمیته تحقیقات دانشجویی، گروه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علومپزشکی هرمزگان، بندرعباس، ایران.
2- مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی در ارتقای سلامت، پژوهشکده سلامت هرمزگان، دانشگاه علومپزشکی هرمزگان، بندرعباس، ایران.
2- مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی در ارتقای سلامت، پژوهشکده سلامت هرمزگان، دانشگاه علومپزشکی هرمزگان، بندرعباس، ایران.
متن کامل [PDF 4393 kb]
(575 دریافت)
| چکیده (HTML) (1056 مشاهده)
References
متن کامل: (631 مشاهده)
مقدمه
در تاریخ 31 دسامبر سال 2019 میلادی (10 دی 1398)، سازمان بهداشت جهانی اطلاعاتی را از یک همهگیری با دلایل ناشناخته از ووهان چین دریافت کرد [1]. در یازدهم فوریه سال 2020 میلادی، این اپیدمی رسماً بهعنوان کووید-19 نامگذاری شد [2]. مشخص شد این ویروس ناشناخته عموماً بدون علامت اما بسیار قابلانتقال بوده و بهطور متوسط فرد آلوده این بیماری را تا 3 نفر دیگر گسترش میدهد [3].
بهطورکلی تب، سرفه و خستگی از علائم رایج در شروع بیماری کووید-19 میباشند [4]. علائم کمتر شایع شامل درد و کوفتگی، گلودرد، اسهال، التهاب ملتحمه، سردرد، از دست دادن حس چشایی و بویایی، بثورات پوستی یا تغییر رنگ انگشتان دستوپا است. علائم حاد این بیماری را میتوان مشکل در تنفس یا تنگی نفس، درد یا فشار قفسه سینه، از دست دادن توانایی تکلم یا حرکت کردن دانست [5, 6]. ازآنجاییکه هیچ روش درمانی مؤثری برای این بیماری وجود ندارد، بهترین اقدامات برای کنترل کرونا ویروس، پیشگیری و تشخیص زودرس و بهموقع بیماری است [7].
اقداماتی نظیر آموزش، بهبود آگـاهی، نگـرش و اتخـاذ عملکرد پیشگیرانه برای حفاظت در برابر کووید-19، از استراتژیهای مهــم پیشــگیری از کووید-19 اســت [8, 9]. یکی از مدلهای مناسـب در آمـوزش رفتارهـای پیشگیرانه از بیماری، مدل اعتقـــاد بهداشتی است. مدل اعتقاد بهداشتی بر این تأکید دارد که چگونه ادراک فرد، سبب افزایش انگیزه برای اتخاذ رفتارهای پیشگیرانه از بیماری در او میشود [10].
براساس مدل اعتقـــاد بهداشــــتی، بــرای اتخــاذ رفتارهای پیشگیرانه، شخص باید ابتدا در برابـر مشـکل، یعنی ابتلا به بیماری کووید-19 احسـاس خطر کند (حساسـیت درکشـده)، سـپس شدت و جدی بودن عوارض آن را درک کند (شدت درکشده)، همچنـین با علائم مثبتی که از محیط دریافت میکند (راهنمـای عمل)، قابلاجرا بودن برنامه پیشگیری از کوویـد-19 را باور کند (منافع درکشده) و عوامل بازدارنـده از اقـدام به عمل را نیز کمهزینهتر از فواید آن بیابد (موانع درکشده) تا درنهایت، بـه رفتـار پیشـگیرانه از کوویـد-19 اقدام کند. علاوهبراین، قضاوت مثبت درمورد تواناییهایش در اتخاذ رفتارهــای پیشگیرانه از کووید-19 (خودکارآمدی درکشـده) نیـز نیـروی تسریعکننده است که موجب نیاز فرد به اتخاذ رفتارهای پیشگیرانه از کووید-19 میشود [10].
براساس جدیدترین آمار اعلامشده توسط سازمان بهداشت جهانی، پاندمی کووید-19 تاکنون به ابتلای 349641119 نفر و مرگ 5592266 نفر در جهان منجر شده است [11]. شناسایی موارد ابتلا به این ویروس در ایران بهطور رسمی در تـاریخ 29 بهمن 1398 تأیید شد. طبق گزارشات سخنگوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور تا تاریخ 15 شهریورماه 1401، درمجموع تعداد موارد قطعی مبتلابه کرونا 7/535/272 نفر اعلام شده است که 144/048 مورد منجر به فوتشده و 7/310/746مورد بهبود یافتند [12].
شهر بندرعباس به دلیل توریستی و تجاری بودن جزء استانهای مهم ازنظر شـیوع کرونـا است. براساس آمار رسمی ارائهشده سخنگوی دانشگاه علومپزشکی هرمزگان تا تاریخ 16 شهریورماه 1401، از ابتدای شیوع ویروس کرونا تاکنون، 37/454 مورد قطعی مبتلابه کرونا اعلام شده که 2659 مورد منجر به فوت شده است. [13].
باتوجهبه جدید بودن بیماری کوویـد-19 و شـیوع ناگهــانی بیماری در دنیـا و اهمیـت وجود این پیشبینی کنندهها در برنامهریزیهای صـحیح بهداشتی جهت پیشگیری و کنترل بیماری کووید-19 در ایران بهویژه شهر بندرعباس این مطالعه باهدف تعیین پیشبینیکننـدگی سازههای مدل اعتقـاد بهداشتی در انجام رفتارهای پیشگیرانه از کووید- 19 در مردم شهر بندرعباس انجام شد.
مواد و روشها
این مطالعه توصیفی تحلیلی (مقطعی) باهدف تعیین پیشبینیکنندگی سازههای مدل اعتقاد بهداشتی در انجام رفتارهای پیشگیرانه از کووید-19، بر روی 351 فرد بالغ شهر بندرعباس انجام شد. شرکتکنندگان در آبان ماه و آذرماه سال 1399، با استفاده از نمونهگیری دردسترس انتخاب شدند و پرسشنامه الکترونیکی را تکمیل کردند. لینک پرسشنامه الکترونیک از طریق فضای مجازی و برنامههایی نظیر اینستاگرام، توییتر واتساپ و تلگرام (اشتراک لینک پرسشنامه در کانالهای خبرگزاری شهر)، در اختیار عموم قرار گرفت. معیار ورود افراد به مطالعه عبارت بود از: سن 18 سال به بالا و رضایت آگاهانه برای شرکت در پژوهش. معیار خروج از مطالعه نیز، عدم تکمیل پرسشنامه بود. بهاینترتیب صفحه اول پرسشنامه با توضیح اهداف مطالعه و اطمینان دادن از محرمانه بودن اطلاعات آنها شروع میشد تا افراد در صورت تمایل وارد مطالعه شوند. میانگین زمان تقریبی تکمیل پرسشنامه حدود 11 دقیقه بود.
محاسبه حجم نمونه
برای به دست آوردن حجم نمونه از نرمافزار جیپاور استفاده شد که با در نظر گـرفتن سطح اطمینان 95 درصد، قدرت 80 درصد، شاخص اندازه اثر 0/05 و تعداد 6 متغیر پیشبینی، حداقل حجم نمونه موردنیاز برای این مطالعه 314 نفر به دست آمد. باتوجهبه اینکه روش نمونهگیری بهصورت نمونهگیری دردسترس بود، جهت افزایش اعتبار خارجی مطالعه، 12 درصد به حجم نمونه اضافه شد و حجم نمونه نهایی 351 نفر برآورد شد.
ابزار و اندازهگیری
ابزار پژوهش پرسشنامه محققساخته بود. روایی پرسشنامه ازطریق پنل متخصصین (افـراد صاحبنظر در حیطه ابزارسازی و آشنا به موضـوع کووید-19 و خـارج از تیم تحقیق درزمینه آموزش بهداشـت و ارتقای ســلامت (6 نفر) و پزشک (1 نفـر) تأیید شد. همچنین جهت انجام پایایی پرسشنامه یک مطالعه پایلوت بر روی 25 نفر انجام شد و آلفای کرونباخ برای سازه حساسیت درکشده (0/819)، شدت درکشده (0/825)، منافع درکشده (0/754)، موانع درکشده (0/726)، راهنما برای عمل (0/715)، خودکارآمدی (0/863)، عملکرد (0/930) به دست آمد.
ساختار پرسشنامه شامل 4 بخش بهترتیب زیر بود:
بخش اول
اولین بخش مربوطبه اطلاعات جمعیتشناختی (سن، جنس، تحصیلات، سابقه ابتلا به کووید-19 در خود و اعضای خانوادهشان، سابقه انجام آزمایش کووید-19 (نمونهگیری از حلق و دهان)، امکان محیا کردن اتاق ایزوله جهت نگهداری از فرد مبتلا به کووید-19، استفاده از وسایل حفاظت فردی در اماکن عمومی، منابع کسب اطلاعات درخصوص کووید-19 بود.
بخش دوم
بخش دوم شامل پرسشنامهای با 11 سؤال آگاهی بهصورت بلی (1 امتیاز)، خیر (صفر امتیاز) و نمیدانم (صفر امتیاز) با حداقل صفر و حداکثر 11 امتیاز بود که به بررسی میزان آگاهی افراد نسبت به کووید-19 و دستورالعملهای پیشگیری میپردازد.
بخش سوم
این بخش مبتنیبر سازههای مدل اعتقاد بهداشتی شامل 5 سؤال حساسیت درکشده، 5 سؤال شدت درکشده، 5 سؤال منافع درکشده، 5 سؤال موانع درکشده، 3 سؤال راهنما برای عمل و 5 سؤال خودکارآمدی در مقیاس لیکرت (کاملاً موافق تا کاملاً مخالف) با امتیاز 1 تا 5 است.
بخش چهارم
بخش آخر مربوط به 5 سؤال رفتاری در طیف لیکرت (همیشه تا هرگز) با امتیاز 1 تا 5 است.
تحلیل دادهها
پس از گردآوری کامل دادهها، برای توصیف متغیرهای کمی (سن، آگاهی، نمرات هریک از سازههای مدل اعتقاد بهداشتی) از میانگین±انحرافمعیار و برای توصیف متغیرهای کیفی (جنسیت، تحصیلات، سابقه ابتلا به کووید-19، سابقه ابتلا اعضای خانواده به کووید-19، انجام آزمایش کووید-19، داشتن فضای ایزوله در خانواده، استفاده از وسایل حفاظت فردی در اماکن عمومی، منابع کسب اطلاعات درخصوص کووید-19) از فراوانی و فراوانینسبی شاخص استفاده شد. همچنین برای اینکه تأثیر هریک از سازههای مدل را بر نمره رفتار مورد ارزیابی قرار گیرد از رگرسیون خطی چندگانه استفاده شد که سازه رفتار بهعنوان متغیر وابسته و سازههای مدل اعتقاد بهداشتی بهعنوان متغیر مستقل بودند. سطح معناداری در آزمونهای آماری 0/05 در نظر گرفته شد و کلیه تحلیلها با استفاده از نرمافزار SPSS نسخه 21 انجام شد.
یافتهها
مطالعه حاضر در شهر بندرعباس بر روی 351 فرد بالغ (18 سال به بالا) انجام شد. مشخصات جمعیتشناختی نمونههای موردبررسی در جدول شماره 1 ارائه شده است.
.jpg)
میانگین و انحرافمعیار سنی افراد شرکتکننده 7/19±29/11 سال بود و بـیشتر افراد (60/7 درصد) در گروه سنی 19-30 سال قــرار داشتند. تعداد 66/4 درصد، زن بودند. 70/9 درصد سابقه انجام آزمایش کووید-19 (نمونهگیری از حلق و دهان) داشتند. بیش از نیمی از افراد مطالعه یعنی 52/7 درصد امکان مهیا کردن اتاق ایزوله جهت نگهداری از فرد مبتلابه کووید-19 را نداشتند. 89/7 درصد از وسایل حفاظت فردی در اماکن عمومی و شلوغ استفاده میکردند.
براساس نتایج جدول شماره 2، مهمترین منابع کسـب اطلاعات درخصوص کووید-19 تلویزیون (67/2 درصـد)، سـپس شبکههای اجتماعی مانند اینستاگرام (45/3 درصـد)، واتساپ (38/2 درصد) و درنهایت رادیو کمترین نقش در دریافت اطلاعات را داشتند (1/7 درصد).
.jpg)
میانگین و انحرافمعیار نمره سازه منافع درکشده (2/25±22/81)، رفتار (1/88±20/79) و سپس خودکارآمدی (20/2±56/94) نسبت بـه سـایر سازهها بـیشتر بـود. همچنین میانگین و انحرافمعیار سازه راهنما برای عمل (11/2±46/42) و موانع درکشده (5/58±12/52) نیز کمترین نمرهها را داشتند (جدول شماره 3).
.jpg)
براساس نتایج ضریب همبستگی در جدول شماره 4، رفتار با سازههای حساسیت درکشده (r=0/739 وP<0/001)، شدت درکشده (r=0/648 و P<0/001)، منافع درکشده (r=0/728 و P<0/001)، راهنما برای عمل (r=0/703 و P<0/001)، خودکارآمدی درکشده (r=0/710 و P<0/001) همبستگی قوی مثبت و معناداری داشت؛ اما بین سازه موانع درکشده و رفتار (r=0/586 و P<0/029) همبستگی معناداری مشاهده نشده است.
.jpg)
جهت ارزیابی تأثیر هرکدام از سازهای مدل اعتقاد بهداشتی با رفتار، از رگرسیون چندمتغیره با روش اینتر استفاده شد. رفتار متغیر وابسته بود و سازههای مدل اعتقاد بهداشتی متغیرهای مستقل واردشده در تحلیل رگرسیون چندمتغیره بودند. ضرایب رگرسیون نشـان داد سازههای حساسیت درکشده، شدت درکشده، منافع درکشده و خودکارآمدی، پیشبینیکننده رفتارهای پیشگیرانه از کرونا میباشند. اما سازههای موانع درکشده و راهنما برای عمل پیشبینیکننده رفتارهای پیشگیریکننده از کرونا نبودند. شاخص ضریب تعیین تعدیلشده که مقدار 0/674 است، نشان میدهد این مدل 67 درصد از تغییرات رفتار را پیشبینی میکند (جدول شماره 5).
.jpg)
بحث و نتیجهگیری
پژوهش حاضر باهدف تعیین پیشبینیکنندگی سازههای مدل اعتقاد بهداشتی در انجام رفتارهای پیشگیرانه از کووید-19 در جمعیت شهر بندرعباس انجام شد. نتایج حاصله نشان داد میانگین نمره رفتارهای پیشگیرانه از کووید-19 در سطح مطلوبی قرار دارد که با نتایج سایر مطالعات همسوست [14, 15, 16, 17]. شاید دلیل بالا بودن رفتار پیشگیرانه جامعه، روند صعودی شیوع کووید-19 در دنیا، ایران، بهویژه شهر بندرعباس باشد.
وجود همبستگی مثبت و معنادار بـین رفتارهای پیشگیرانه از کووید-19 بـا حساسیت، شدت، منافع و خودکارآمدی درکشده نیز ازجمله نتایج حائز اهمیت این مطالعه بود.
میانگین نمره آگـاهی در افراد موردمطالعه، نشاندهنده آگاهی متوسط و رو به بالا در اکثریت افراد بـود کـه بـا نتـایج سـایر مطالعـات همسو بود. حدود نیمـی از مـردم آگـاهی درکشده بالایی داشتند [16, 17, 18].
به نظر میرسد به دلیل شیوع بالای این بیماری در ایران بهطور ویژه شهر بندرعباس که از استانهای درگیر از زمان شیوع ویروس کرونا بوده و نیـز باتوجهبه اطلاعرسانی گسترده رسانههای جمعـی، صداوسیما و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و توزیع بنرهای هشـداردهنده در استان و آگاهسازی جامعه در انجام رفتارهای پیشگیرانه از کووید-19 تأثیر قابلتوجهی داشــته است. بنابراین آگاهی مناسب در جمعیت موردبررسی میتواند عاملی برای مطلوب بودن رفتارهـای پیشگیرانه باشد.
میانگین نمره حساسیت درکشده در بیشتر افـراد موردبررسی در سطح خوبی قـرار داشـت کـه همسـو بـا نتایج سـایر مطالعـات بـود [18, 19, 20]. بـالا بـودن حساسـیت درکشده در افراد، بیانگر این مطلب اسـت کـه آنها معتقدند تهدید خطر و یا امکان ابتلا به بیماری در آنها بالاست؛ بنابراین، درک فرد از خطر مواجهه با کووید-19 ممکـن اســت باعــث ایجــاد رفتارهــای پیشگیرانه مطلــوب در جمعیت موردبررسی باشد. همینطور براساس یافتهها، میانگین نمره شدت درکشده اکثر افراد موردبررسی، در سـطح خوبی قـرار داشـت. بهطور مشـابه در سـایر مطالعات میانگین نمره شدت درکشده افراد نسـبت بـه ابتلا به کووید-19 در سطح بالایی قرار داشت [14, 15, 16 ,18, 19, 21].
در مطالعه حاضر، میانگین نمره منافع درکشده در اکثریت افراد در سطح خوبی قرار داشت. اکثریت افـراد معتقد بودند انجام رفتارهای پیشگیرانه نظیر شستن دستها با آب و صابون بهمدت 20 ثانیه، استفاده از وسایل حفاظت فردی و غیره خطر انتقـال کووید-19 را کاهش میدهد که همسـو بـا نتـایج سـایر مطالعات بود [18، 19، 22]، بهطوریکه در مطالعـه آنها نیز میانگین نمره منافع درکشده در افراد موردمطالعه، نشاندهنده درک بالای افراد موردبررسی از منافع انجام رفتارهای پیشگیرانه از ابتلا به بیماری کووید-19 بوده و افراد موردبررسی، درک بـالایی از مراجعـه بهموقع به پزشک در صورت ابـتلا بـه بیمـاری کوویـد-19 داشتند. همانگونه که مشاهده میشود در سایر مطالعات نیز منافع درکشده خوب بوده و به نظر میرسد آگاهی و اطلاعـات پیرامــون ایـن بیمــاری کوویـد-19 در حد متوسط به بالا، توانسته اعتقاد و نگرش جامعه موردمطالعه را به سمت مزایا و منافع حاصل از انجام رفتارهای پیشگیرانه از کووید-19سوق دهد. از طرفی دیگر شاید علت دیگر آن نیز اطلاعرسانی گسترده ازطریق رسانه ملی و رسانههای اجتماعی مبنی بر اینکـه تنها راه غلبه بر ایـن بیماری رعایت بهداشـت فـردی است.
همچنین براساس نتـایج مطالعه، موانع درکشده افراد در انجام رفتارهای پیشگیرانه از کووید-19 در سطح متوسطی قرار داشت. نتایج سایر مطالعات نشان داد موانع درکشده افراد مورد بررسی در سطح پایینی قرار دارد [18, 19, 23]. اما نتایج مطالعه ما متفاوت با نتایج مطالعهای از چین بود که از مهمترین دلایل عدم انجام رفتار پیشگیرانه کمبود وسایل حفاظت شخصی نظیر ماسک، مواد ضدعفونیکننده در دسترس و همچنین دغدغه معاش بود که مانع از رعایت دستورالعملهای بهداشتی میشد [24]. موانع درکشده، مهمترین بعد و سازه مدل اعتقاد بهداشتی باقدرت پیشگوییکنندگی بالای یک رفتار است. بهطوریکه هرچـه درک فـرد از خطر ابتلا به یک بیماری، کـم باشـد موانـع درکشده افزایش پیدا میکند [25]. پـایین بـودن موانع درکشده یک امتیاز محسوب میشود، زیرا افراد موردمطالعه معتقدند در اتخاذ رفتارهای پیشگیرانه، با موانع کمتری روبهرو بوده و مشکلات کمتری در ایـن راه دارند؛ بنابراین، میتوان با انجـام یکسری مداخلات و پیشبینی سیاستهای مناسب نسبت به کاهش هرچه بیشتر موانـع انجـام رفتـار اقـدام کـرد. اکثریت افراد موردمطالعه مهمترین منابع کسب اطلاعات در خصوص کووید-19 را تلویزیون و سپس رسانههای اجتماعی گزارش کردند. باتوجهبه اهمیت رسانههای جمعـی و باتوجهبه اهمیت عدم تجمع افراد در اماکن بهمنظور کـاهش انتقـال کووید-19، میتوان از فضای مجازی جهت آموزش، افـزایش آگاهی و تغییر رفتار مـردم بهسوی ارتقای سلامت و انجام رفتارهای پیشگیرانه از کووید-19 استفاده کرد.
میـانگین نمـره بعـد خودکارآمـدی افراد موردبررسی بالا بود که همسو بـا نتـایج سـایر مطالعات بود. به نظر میرسد به دلیل اطلاعرسانیهای گسترده رسانههای اجتماعی و ملی در کنار اطلاعرسانی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، آگاهی مردم بالاتر از روزهـای ابتـدایی شـیوع کووید-19 شده و این عوامل به افزایش حساسیت و شدت درکشده آنها در خصوص ابتلا بـه بیماری کووید-19 منجر شده اسـت. از طرفی، درک منافع انجـام رفتارهای پیشگیرانه و موانع عدم انجام آنها بـه همـراه سایر موارد ذکرشده، سـبب افـزایش خودکارآمـدی در خصوص باور مثبت به انجـام رفتارهـای پیشگیرانه از کووید-19 شده و رفتـار آنها تحـت تأثیر قرار گرفته و درنهایت به افزایش سطح اتخاذ رفتارهای پیشگیرانه از ابتلا به کووید-19 منجر شده است [15، 20، 26]
نتایج ضریب رگرسیون نشان داد رفتارهای پیشگیرانه با حساسیت، شدت، منافع و خودکارآمدی درکشده ارتباط معناداری داشت. براساس نتایج حاصل از آنالیز رگرسیون و شاخص ضریب تعیین تعدیلشده، سازههای مدل اعتقاد بهداشتی توانستند بهطورکلی 67 درصد از تغییرات رفتار را پیشبینی کنند.
این یافتهها، کـاربرد مدل اعتقاد بهداشتی را در پیشگویی رفتـارهای پیشگیرانه از کووید-19 بهخوبی نشان داد، بدینترتیب میتوان از این مدل در تـدوین برنامههای آموزشـی و تکنیکهای مداخلهای جهت تغییر نگرش و رفتار مـردم استفاده کرد.
نتایج این پژوهش نقـش پیشبینیکنندگی خودکارآمدی به همراه حساسیت درکشده، شدت درکشده و منافع درکشده در رفتارهـای پیشگیرانه از کووید-19 مبتنـی بـر مدل اعتقـاد بهداشـتی را تأیید میکند، بنابراین از شیوههای افزایش این عوامل نظیر افزایش آگاهی و ارائه الگوهای مناسب و غیره برای آنها میتوان بهعنوان عوامل ارتقادهنده رفتارهای پیشگیرانه از کووید-19 استفاده کرد.
پیشـنهاد میشود مطالعههای دیگر بـا حجـم نمونـه وسیعتر طراحی و اجـرا شود. همچنین توصیه میشود تا در صورت امکـان گروههای شغلی پرخطر مانند کارکنان مراکز بهداشتی، پرستاران و غیره بـه تفکیک موردبررسی قرار گیرند.
از محدودیتهای مطالعه اخیر، ماهیـت خودگزارشی و تکمیل اینترنتی پرسشنامه طراحیشده بـود کـه قابلیـت اعتماد به دادهها را کاهش میدهد. بـرای کـاهش ایـن مشکلات، سعی شد هنگـام طراحـی پرسشنامه آنلایـن، گزینههای در نظر گرفته شود تا یک کاربر فقط یکبار و با یک شناسه فرم آنلاین را تکمیل کند. ازطرفـی سـعی شد با کاهش تعداد سؤالات در کـل پرسشنامه و در هـریک از سازههای مدل، مشکل کمدقتی در پاسخ بـه سؤالات تا حدودی کاهش یابد. در ضمن سعی شد فرم آنلاین از طریق کانالهای مختلف ارتباطی ارسال شود تـا قابلیـت پاسخدهی بـا گوشیهای هوشـمند فـراهم شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این پژوهش برگرفتهشده از یـک طرح تحقیقاتی مصوب در دانشگاه علومپزشکی هرمزگان است کـه در کمیته اخلاق در پژوهش با شناسه اخلاق IR.HUMS.REC.1399.533 با کد طرح به شـماره 990559 به تصویب شده است.
حامی مالی
این مطالعه با حمایت مالی معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علومپزشکی هرمزگان انجام شد.
مشارکت نویسندگان
طراحی مطالعـه و جمعآوری اطلاعات در نگارش مقاله: نیلوفر صیرفی؛ طراحی مطالعه و بازنگری مقاله: لاله حسنی؛ طراحی مطالعه، بازنگری مقاله و تحلیل آماری: شکرالله محسنی؛ همه نویسندگان نسخه نهایی مقاله را خوانده و تأیید کردند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان از تمـامی افـراد شرکتکننده در مطالعه، اساتید و همکاران دانشگاه علومپزشکی هرمزگان، همچنین معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علومپزشکی هرمزگان بابت حمایـت مـالی تشکر و قدردانی کنند.
در تاریخ 31 دسامبر سال 2019 میلادی (10 دی 1398)، سازمان بهداشت جهانی اطلاعاتی را از یک همهگیری با دلایل ناشناخته از ووهان چین دریافت کرد [1]. در یازدهم فوریه سال 2020 میلادی، این اپیدمی رسماً بهعنوان کووید-19 نامگذاری شد [2]. مشخص شد این ویروس ناشناخته عموماً بدون علامت اما بسیار قابلانتقال بوده و بهطور متوسط فرد آلوده این بیماری را تا 3 نفر دیگر گسترش میدهد [3].
بهطورکلی تب، سرفه و خستگی از علائم رایج در شروع بیماری کووید-19 میباشند [4]. علائم کمتر شایع شامل درد و کوفتگی، گلودرد، اسهال، التهاب ملتحمه، سردرد، از دست دادن حس چشایی و بویایی، بثورات پوستی یا تغییر رنگ انگشتان دستوپا است. علائم حاد این بیماری را میتوان مشکل در تنفس یا تنگی نفس، درد یا فشار قفسه سینه، از دست دادن توانایی تکلم یا حرکت کردن دانست [5, 6]. ازآنجاییکه هیچ روش درمانی مؤثری برای این بیماری وجود ندارد، بهترین اقدامات برای کنترل کرونا ویروس، پیشگیری و تشخیص زودرس و بهموقع بیماری است [7].
اقداماتی نظیر آموزش، بهبود آگـاهی، نگـرش و اتخـاذ عملکرد پیشگیرانه برای حفاظت در برابر کووید-19، از استراتژیهای مهــم پیشــگیری از کووید-19 اســت [8, 9]. یکی از مدلهای مناسـب در آمـوزش رفتارهـای پیشگیرانه از بیماری، مدل اعتقـــاد بهداشتی است. مدل اعتقاد بهداشتی بر این تأکید دارد که چگونه ادراک فرد، سبب افزایش انگیزه برای اتخاذ رفتارهای پیشگیرانه از بیماری در او میشود [10].
براساس مدل اعتقـــاد بهداشــــتی، بــرای اتخــاذ رفتارهای پیشگیرانه، شخص باید ابتدا در برابـر مشـکل، یعنی ابتلا به بیماری کووید-19 احسـاس خطر کند (حساسـیت درکشـده)، سـپس شدت و جدی بودن عوارض آن را درک کند (شدت درکشده)، همچنـین با علائم مثبتی که از محیط دریافت میکند (راهنمـای عمل)، قابلاجرا بودن برنامه پیشگیری از کوویـد-19 را باور کند (منافع درکشده) و عوامل بازدارنـده از اقـدام به عمل را نیز کمهزینهتر از فواید آن بیابد (موانع درکشده) تا درنهایت، بـه رفتـار پیشـگیرانه از کوویـد-19 اقدام کند. علاوهبراین، قضاوت مثبت درمورد تواناییهایش در اتخاذ رفتارهــای پیشگیرانه از کووید-19 (خودکارآمدی درکشـده) نیـز نیـروی تسریعکننده است که موجب نیاز فرد به اتخاذ رفتارهای پیشگیرانه از کووید-19 میشود [10].
براساس جدیدترین آمار اعلامشده توسط سازمان بهداشت جهانی، پاندمی کووید-19 تاکنون به ابتلای 349641119 نفر و مرگ 5592266 نفر در جهان منجر شده است [11]. شناسایی موارد ابتلا به این ویروس در ایران بهطور رسمی در تـاریخ 29 بهمن 1398 تأیید شد. طبق گزارشات سخنگوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور تا تاریخ 15 شهریورماه 1401، درمجموع تعداد موارد قطعی مبتلابه کرونا 7/535/272 نفر اعلام شده است که 144/048 مورد منجر به فوتشده و 7/310/746مورد بهبود یافتند [12].
شهر بندرعباس به دلیل توریستی و تجاری بودن جزء استانهای مهم ازنظر شـیوع کرونـا است. براساس آمار رسمی ارائهشده سخنگوی دانشگاه علومپزشکی هرمزگان تا تاریخ 16 شهریورماه 1401، از ابتدای شیوع ویروس کرونا تاکنون، 37/454 مورد قطعی مبتلابه کرونا اعلام شده که 2659 مورد منجر به فوت شده است. [13].
باتوجهبه جدید بودن بیماری کوویـد-19 و شـیوع ناگهــانی بیماری در دنیـا و اهمیـت وجود این پیشبینی کنندهها در برنامهریزیهای صـحیح بهداشتی جهت پیشگیری و کنترل بیماری کووید-19 در ایران بهویژه شهر بندرعباس این مطالعه باهدف تعیین پیشبینیکننـدگی سازههای مدل اعتقـاد بهداشتی در انجام رفتارهای پیشگیرانه از کووید- 19 در مردم شهر بندرعباس انجام شد.
مواد و روشها
این مطالعه توصیفی تحلیلی (مقطعی) باهدف تعیین پیشبینیکنندگی سازههای مدل اعتقاد بهداشتی در انجام رفتارهای پیشگیرانه از کووید-19، بر روی 351 فرد بالغ شهر بندرعباس انجام شد. شرکتکنندگان در آبان ماه و آذرماه سال 1399، با استفاده از نمونهگیری دردسترس انتخاب شدند و پرسشنامه الکترونیکی را تکمیل کردند. لینک پرسشنامه الکترونیک از طریق فضای مجازی و برنامههایی نظیر اینستاگرام، توییتر واتساپ و تلگرام (اشتراک لینک پرسشنامه در کانالهای خبرگزاری شهر)، در اختیار عموم قرار گرفت. معیار ورود افراد به مطالعه عبارت بود از: سن 18 سال به بالا و رضایت آگاهانه برای شرکت در پژوهش. معیار خروج از مطالعه نیز، عدم تکمیل پرسشنامه بود. بهاینترتیب صفحه اول پرسشنامه با توضیح اهداف مطالعه و اطمینان دادن از محرمانه بودن اطلاعات آنها شروع میشد تا افراد در صورت تمایل وارد مطالعه شوند. میانگین زمان تقریبی تکمیل پرسشنامه حدود 11 دقیقه بود.
محاسبه حجم نمونه
برای به دست آوردن حجم نمونه از نرمافزار جیپاور استفاده شد که با در نظر گـرفتن سطح اطمینان 95 درصد، قدرت 80 درصد، شاخص اندازه اثر 0/05 و تعداد 6 متغیر پیشبینی، حداقل حجم نمونه موردنیاز برای این مطالعه 314 نفر به دست آمد. باتوجهبه اینکه روش نمونهگیری بهصورت نمونهگیری دردسترس بود، جهت افزایش اعتبار خارجی مطالعه، 12 درصد به حجم نمونه اضافه شد و حجم نمونه نهایی 351 نفر برآورد شد.
ابزار و اندازهگیری
ابزار پژوهش پرسشنامه محققساخته بود. روایی پرسشنامه ازطریق پنل متخصصین (افـراد صاحبنظر در حیطه ابزارسازی و آشنا به موضـوع کووید-19 و خـارج از تیم تحقیق درزمینه آموزش بهداشـت و ارتقای ســلامت (6 نفر) و پزشک (1 نفـر) تأیید شد. همچنین جهت انجام پایایی پرسشنامه یک مطالعه پایلوت بر روی 25 نفر انجام شد و آلفای کرونباخ برای سازه حساسیت درکشده (0/819)، شدت درکشده (0/825)، منافع درکشده (0/754)، موانع درکشده (0/726)، راهنما برای عمل (0/715)، خودکارآمدی (0/863)، عملکرد (0/930) به دست آمد.
ساختار پرسشنامه شامل 4 بخش بهترتیب زیر بود:
بخش اول
اولین بخش مربوطبه اطلاعات جمعیتشناختی (سن، جنس، تحصیلات، سابقه ابتلا به کووید-19 در خود و اعضای خانوادهشان، سابقه انجام آزمایش کووید-19 (نمونهگیری از حلق و دهان)، امکان محیا کردن اتاق ایزوله جهت نگهداری از فرد مبتلا به کووید-19، استفاده از وسایل حفاظت فردی در اماکن عمومی، منابع کسب اطلاعات درخصوص کووید-19 بود.
بخش دوم
بخش دوم شامل پرسشنامهای با 11 سؤال آگاهی بهصورت بلی (1 امتیاز)، خیر (صفر امتیاز) و نمیدانم (صفر امتیاز) با حداقل صفر و حداکثر 11 امتیاز بود که به بررسی میزان آگاهی افراد نسبت به کووید-19 و دستورالعملهای پیشگیری میپردازد.
بخش سوم
این بخش مبتنیبر سازههای مدل اعتقاد بهداشتی شامل 5 سؤال حساسیت درکشده، 5 سؤال شدت درکشده، 5 سؤال منافع درکشده، 5 سؤال موانع درکشده، 3 سؤال راهنما برای عمل و 5 سؤال خودکارآمدی در مقیاس لیکرت (کاملاً موافق تا کاملاً مخالف) با امتیاز 1 تا 5 است.
بخش چهارم
بخش آخر مربوط به 5 سؤال رفتاری در طیف لیکرت (همیشه تا هرگز) با امتیاز 1 تا 5 است.
تحلیل دادهها
پس از گردآوری کامل دادهها، برای توصیف متغیرهای کمی (سن، آگاهی، نمرات هریک از سازههای مدل اعتقاد بهداشتی) از میانگین±انحرافمعیار و برای توصیف متغیرهای کیفی (جنسیت، تحصیلات، سابقه ابتلا به کووید-19، سابقه ابتلا اعضای خانواده به کووید-19، انجام آزمایش کووید-19، داشتن فضای ایزوله در خانواده، استفاده از وسایل حفاظت فردی در اماکن عمومی، منابع کسب اطلاعات درخصوص کووید-19) از فراوانی و فراوانینسبی شاخص استفاده شد. همچنین برای اینکه تأثیر هریک از سازههای مدل را بر نمره رفتار مورد ارزیابی قرار گیرد از رگرسیون خطی چندگانه استفاده شد که سازه رفتار بهعنوان متغیر وابسته و سازههای مدل اعتقاد بهداشتی بهعنوان متغیر مستقل بودند. سطح معناداری در آزمونهای آماری 0/05 در نظر گرفته شد و کلیه تحلیلها با استفاده از نرمافزار SPSS نسخه 21 انجام شد.
یافتهها
مطالعه حاضر در شهر بندرعباس بر روی 351 فرد بالغ (18 سال به بالا) انجام شد. مشخصات جمعیتشناختی نمونههای موردبررسی در جدول شماره 1 ارائه شده است.
میانگین و انحرافمعیار سنی افراد شرکتکننده 7/19±29/11 سال بود و بـیشتر افراد (60/7 درصد) در گروه سنی 19-30 سال قــرار داشتند. تعداد 66/4 درصد، زن بودند. 70/9 درصد سابقه انجام آزمایش کووید-19 (نمونهگیری از حلق و دهان) داشتند. بیش از نیمی از افراد مطالعه یعنی 52/7 درصد امکان مهیا کردن اتاق ایزوله جهت نگهداری از فرد مبتلابه کووید-19 را نداشتند. 89/7 درصد از وسایل حفاظت فردی در اماکن عمومی و شلوغ استفاده میکردند.
براساس نتایج جدول شماره 2، مهمترین منابع کسـب اطلاعات درخصوص کووید-19 تلویزیون (67/2 درصـد)، سـپس شبکههای اجتماعی مانند اینستاگرام (45/3 درصـد)، واتساپ (38/2 درصد) و درنهایت رادیو کمترین نقش در دریافت اطلاعات را داشتند (1/7 درصد).
میانگین و انحرافمعیار نمره سازه منافع درکشده (2/25±22/81)، رفتار (1/88±20/79) و سپس خودکارآمدی (20/2±56/94) نسبت بـه سـایر سازهها بـیشتر بـود. همچنین میانگین و انحرافمعیار سازه راهنما برای عمل (11/2±46/42) و موانع درکشده (5/58±12/52) نیز کمترین نمرهها را داشتند (جدول شماره 3).
براساس نتایج ضریب همبستگی در جدول شماره 4، رفتار با سازههای حساسیت درکشده (r=0/739 وP<0/001)، شدت درکشده (r=0/648 و P<0/001)، منافع درکشده (r=0/728 و P<0/001)، راهنما برای عمل (r=0/703 و P<0/001)، خودکارآمدی درکشده (r=0/710 و P<0/001) همبستگی قوی مثبت و معناداری داشت؛ اما بین سازه موانع درکشده و رفتار (r=0/586 و P<0/029) همبستگی معناداری مشاهده نشده است.
جهت ارزیابی تأثیر هرکدام از سازهای مدل اعتقاد بهداشتی با رفتار، از رگرسیون چندمتغیره با روش اینتر استفاده شد. رفتار متغیر وابسته بود و سازههای مدل اعتقاد بهداشتی متغیرهای مستقل واردشده در تحلیل رگرسیون چندمتغیره بودند. ضرایب رگرسیون نشـان داد سازههای حساسیت درکشده، شدت درکشده، منافع درکشده و خودکارآمدی، پیشبینیکننده رفتارهای پیشگیرانه از کرونا میباشند. اما سازههای موانع درکشده و راهنما برای عمل پیشبینیکننده رفتارهای پیشگیریکننده از کرونا نبودند. شاخص ضریب تعیین تعدیلشده که مقدار 0/674 است، نشان میدهد این مدل 67 درصد از تغییرات رفتار را پیشبینی میکند (جدول شماره 5).
بحث و نتیجهگیری
پژوهش حاضر باهدف تعیین پیشبینیکنندگی سازههای مدل اعتقاد بهداشتی در انجام رفتارهای پیشگیرانه از کووید-19 در جمعیت شهر بندرعباس انجام شد. نتایج حاصله نشان داد میانگین نمره رفتارهای پیشگیرانه از کووید-19 در سطح مطلوبی قرار دارد که با نتایج سایر مطالعات همسوست [14, 15, 16, 17]. شاید دلیل بالا بودن رفتار پیشگیرانه جامعه، روند صعودی شیوع کووید-19 در دنیا، ایران، بهویژه شهر بندرعباس باشد.
وجود همبستگی مثبت و معنادار بـین رفتارهای پیشگیرانه از کووید-19 بـا حساسیت، شدت، منافع و خودکارآمدی درکشده نیز ازجمله نتایج حائز اهمیت این مطالعه بود.
میانگین نمره آگـاهی در افراد موردمطالعه، نشاندهنده آگاهی متوسط و رو به بالا در اکثریت افراد بـود کـه بـا نتـایج سـایر مطالعـات همسو بود. حدود نیمـی از مـردم آگـاهی درکشده بالایی داشتند [16, 17, 18].
به نظر میرسد به دلیل شیوع بالای این بیماری در ایران بهطور ویژه شهر بندرعباس که از استانهای درگیر از زمان شیوع ویروس کرونا بوده و نیـز باتوجهبه اطلاعرسانی گسترده رسانههای جمعـی، صداوسیما و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و توزیع بنرهای هشـداردهنده در استان و آگاهسازی جامعه در انجام رفتارهای پیشگیرانه از کووید-19 تأثیر قابلتوجهی داشــته است. بنابراین آگاهی مناسب در جمعیت موردبررسی میتواند عاملی برای مطلوب بودن رفتارهـای پیشگیرانه باشد.
میانگین نمره حساسیت درکشده در بیشتر افـراد موردبررسی در سطح خوبی قـرار داشـت کـه همسـو بـا نتایج سـایر مطالعـات بـود [18, 19, 20]. بـالا بـودن حساسـیت درکشده در افراد، بیانگر این مطلب اسـت کـه آنها معتقدند تهدید خطر و یا امکان ابتلا به بیماری در آنها بالاست؛ بنابراین، درک فرد از خطر مواجهه با کووید-19 ممکـن اســت باعــث ایجــاد رفتارهــای پیشگیرانه مطلــوب در جمعیت موردبررسی باشد. همینطور براساس یافتهها، میانگین نمره شدت درکشده اکثر افراد موردبررسی، در سـطح خوبی قـرار داشـت. بهطور مشـابه در سـایر مطالعات میانگین نمره شدت درکشده افراد نسـبت بـه ابتلا به کووید-19 در سطح بالایی قرار داشت [14, 15, 16 ,18, 19, 21].
در مطالعه حاضر، میانگین نمره منافع درکشده در اکثریت افراد در سطح خوبی قرار داشت. اکثریت افـراد معتقد بودند انجام رفتارهای پیشگیرانه نظیر شستن دستها با آب و صابون بهمدت 20 ثانیه، استفاده از وسایل حفاظت فردی و غیره خطر انتقـال کووید-19 را کاهش میدهد که همسـو بـا نتـایج سـایر مطالعات بود [18، 19، 22]، بهطوریکه در مطالعـه آنها نیز میانگین نمره منافع درکشده در افراد موردمطالعه، نشاندهنده درک بالای افراد موردبررسی از منافع انجام رفتارهای پیشگیرانه از ابتلا به بیماری کووید-19 بوده و افراد موردبررسی، درک بـالایی از مراجعـه بهموقع به پزشک در صورت ابـتلا بـه بیمـاری کوویـد-19 داشتند. همانگونه که مشاهده میشود در سایر مطالعات نیز منافع درکشده خوب بوده و به نظر میرسد آگاهی و اطلاعـات پیرامــون ایـن بیمــاری کوویـد-19 در حد متوسط به بالا، توانسته اعتقاد و نگرش جامعه موردمطالعه را به سمت مزایا و منافع حاصل از انجام رفتارهای پیشگیرانه از کووید-19سوق دهد. از طرفی دیگر شاید علت دیگر آن نیز اطلاعرسانی گسترده ازطریق رسانه ملی و رسانههای اجتماعی مبنی بر اینکـه تنها راه غلبه بر ایـن بیماری رعایت بهداشـت فـردی است.
همچنین براساس نتـایج مطالعه، موانع درکشده افراد در انجام رفتارهای پیشگیرانه از کووید-19 در سطح متوسطی قرار داشت. نتایج سایر مطالعات نشان داد موانع درکشده افراد مورد بررسی در سطح پایینی قرار دارد [18, 19, 23]. اما نتایج مطالعه ما متفاوت با نتایج مطالعهای از چین بود که از مهمترین دلایل عدم انجام رفتار پیشگیرانه کمبود وسایل حفاظت شخصی نظیر ماسک، مواد ضدعفونیکننده در دسترس و همچنین دغدغه معاش بود که مانع از رعایت دستورالعملهای بهداشتی میشد [24]. موانع درکشده، مهمترین بعد و سازه مدل اعتقاد بهداشتی باقدرت پیشگوییکنندگی بالای یک رفتار است. بهطوریکه هرچـه درک فـرد از خطر ابتلا به یک بیماری، کـم باشـد موانـع درکشده افزایش پیدا میکند [25]. پـایین بـودن موانع درکشده یک امتیاز محسوب میشود، زیرا افراد موردمطالعه معتقدند در اتخاذ رفتارهای پیشگیرانه، با موانع کمتری روبهرو بوده و مشکلات کمتری در ایـن راه دارند؛ بنابراین، میتوان با انجـام یکسری مداخلات و پیشبینی سیاستهای مناسب نسبت به کاهش هرچه بیشتر موانـع انجـام رفتـار اقـدام کـرد. اکثریت افراد موردمطالعه مهمترین منابع کسب اطلاعات در خصوص کووید-19 را تلویزیون و سپس رسانههای اجتماعی گزارش کردند. باتوجهبه اهمیت رسانههای جمعـی و باتوجهبه اهمیت عدم تجمع افراد در اماکن بهمنظور کـاهش انتقـال کووید-19، میتوان از فضای مجازی جهت آموزش، افـزایش آگاهی و تغییر رفتار مـردم بهسوی ارتقای سلامت و انجام رفتارهای پیشگیرانه از کووید-19 استفاده کرد.
میـانگین نمـره بعـد خودکارآمـدی افراد موردبررسی بالا بود که همسو بـا نتـایج سـایر مطالعات بود. به نظر میرسد به دلیل اطلاعرسانیهای گسترده رسانههای اجتماعی و ملی در کنار اطلاعرسانی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، آگاهی مردم بالاتر از روزهـای ابتـدایی شـیوع کووید-19 شده و این عوامل به افزایش حساسیت و شدت درکشده آنها در خصوص ابتلا بـه بیماری کووید-19 منجر شده اسـت. از طرفی، درک منافع انجـام رفتارهای پیشگیرانه و موانع عدم انجام آنها بـه همـراه سایر موارد ذکرشده، سـبب افـزایش خودکارآمـدی در خصوص باور مثبت به انجـام رفتارهـای پیشگیرانه از کووید-19 شده و رفتـار آنها تحـت تأثیر قرار گرفته و درنهایت به افزایش سطح اتخاذ رفتارهای پیشگیرانه از ابتلا به کووید-19 منجر شده است [15، 20، 26]
نتایج ضریب رگرسیون نشان داد رفتارهای پیشگیرانه با حساسیت، شدت، منافع و خودکارآمدی درکشده ارتباط معناداری داشت. براساس نتایج حاصل از آنالیز رگرسیون و شاخص ضریب تعیین تعدیلشده، سازههای مدل اعتقاد بهداشتی توانستند بهطورکلی 67 درصد از تغییرات رفتار را پیشبینی کنند.
این یافتهها، کـاربرد مدل اعتقاد بهداشتی را در پیشگویی رفتـارهای پیشگیرانه از کووید-19 بهخوبی نشان داد، بدینترتیب میتوان از این مدل در تـدوین برنامههای آموزشـی و تکنیکهای مداخلهای جهت تغییر نگرش و رفتار مـردم استفاده کرد.
نتایج این پژوهش نقـش پیشبینیکنندگی خودکارآمدی به همراه حساسیت درکشده، شدت درکشده و منافع درکشده در رفتارهـای پیشگیرانه از کووید-19 مبتنـی بـر مدل اعتقـاد بهداشـتی را تأیید میکند، بنابراین از شیوههای افزایش این عوامل نظیر افزایش آگاهی و ارائه الگوهای مناسب و غیره برای آنها میتوان بهعنوان عوامل ارتقادهنده رفتارهای پیشگیرانه از کووید-19 استفاده کرد.
پیشـنهاد میشود مطالعههای دیگر بـا حجـم نمونـه وسیعتر طراحی و اجـرا شود. همچنین توصیه میشود تا در صورت امکـان گروههای شغلی پرخطر مانند کارکنان مراکز بهداشتی، پرستاران و غیره بـه تفکیک موردبررسی قرار گیرند.
از محدودیتهای مطالعه اخیر، ماهیـت خودگزارشی و تکمیل اینترنتی پرسشنامه طراحیشده بـود کـه قابلیـت اعتماد به دادهها را کاهش میدهد. بـرای کـاهش ایـن مشکلات، سعی شد هنگـام طراحـی پرسشنامه آنلایـن، گزینههای در نظر گرفته شود تا یک کاربر فقط یکبار و با یک شناسه فرم آنلاین را تکمیل کند. ازطرفـی سـعی شد با کاهش تعداد سؤالات در کـل پرسشنامه و در هـریک از سازههای مدل، مشکل کمدقتی در پاسخ بـه سؤالات تا حدودی کاهش یابد. در ضمن سعی شد فرم آنلاین از طریق کانالهای مختلف ارتباطی ارسال شود تـا قابلیـت پاسخدهی بـا گوشیهای هوشـمند فـراهم شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این پژوهش برگرفتهشده از یـک طرح تحقیقاتی مصوب در دانشگاه علومپزشکی هرمزگان است کـه در کمیته اخلاق در پژوهش با شناسه اخلاق IR.HUMS.REC.1399.533 با کد طرح به شـماره 990559 به تصویب شده است.
حامی مالی
این مطالعه با حمایت مالی معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علومپزشکی هرمزگان انجام شد.
مشارکت نویسندگان
طراحی مطالعـه و جمعآوری اطلاعات در نگارش مقاله: نیلوفر صیرفی؛ طراحی مطالعه و بازنگری مقاله: لاله حسنی؛ طراحی مطالعه، بازنگری مقاله و تحلیل آماری: شکرالله محسنی؛ همه نویسندگان نسخه نهایی مقاله را خوانده و تأیید کردند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان از تمـامی افـراد شرکتکننده در مطالعه، اساتید و همکاران دانشگاه علومپزشکی هرمزگان، همچنین معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علومپزشکی هرمزگان بابت حمایـت مـالی تشکر و قدردانی کنند.
References
1.World Health Organization (WHO). Coronavirus disease 2019 (COVID-19): Situation report, 82. Geveva: World Health Organization; 2020. [Link]
2.Zwald ML, Lin W, Cooksey GLS, Weiss C, Suarez A, Fischer M, et al. Rapid sentinel surveillance for COVID-19-Santa Clara County, California, March 2020. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2020; 69(14):419-21. [DOI:10.15585/mmwr.mm6914e3] [PMID] [PMCID]
3.Han HJ, Nwagwu C, Anyim O, Ekweremadu C, Kim S. COVID-19 and cancer: From basic mechanisms to vaccine development using nanotechnology. Int Immunopharmacol. 2021; 90:107247 [DOI:10.1016/j.intimp.2020.107247] [PMID] [PMCID]
4.Elibol E. Otolaryngological symptoms in COVID-19. Eur Arch Otorhinolaryngol. 2021; 278(4):1233-6. [PMID]
5.Wu Z, McGoogan JM. Characteristics of and important lessons from the coronavirus disease 2019 (COVID-19) outbreak in China: Summary of a report of 72 314 cases from the Chinese center for disease control and prevention. JAMA. 2020; 323(13):1239-42. [DOI:10.1001/jama.2020.2648] [PMID]
6.Zhao X, Zhang B, Li P, Ma C, Gu J, Hou P, et al. Incidence, clinical characteristics and prognostic factor of patients with COVID-19: A systematic review and meta-analysis. MedRxiv. 2020; 1-56. [Unpublished article]. [DOI:0.1101/2020.03.17.20037572]
7.Alimohamadi Y, Sepandi M, TaghdirM, Hosamirudsari H. Determine the most common clinical symptoms in COVID-19 patients: A systematic review and meta-analysis. J Prev Med Hyg. 2020; 61(3):E304-12. [PMID]
8.Khazaee-Pool M, Shahrousvand S, Naghibi S A. [Predicting COVID-19 preventive behaviors based on health belief model: An internet-based study in Mazandaran province, Iran (Persian)]. J Mazandaran Univ Med Sci 2020; 30(190):56-66. [Link]
9.Mirzaei A, Nourmoradi H, Kazembeigi F, Jalilian M, Kakaei H. [Prediction of preventive behaviors of COVID-19 in Iranian general population: Applying the extended health belief model (Persian)]. Technol Res Inf Syst. 2021; 4(1):0-0. [Link]
10.Movahed E, Shojaeizadeh D, Zareipour M, Arefi Z, Shaahmadi F, Ameri M. [Health belife model, the effect of health belife model-based training on self-medication among the male high school students (Persian)]. Iran J Health Educ Health Promot. 2014; 2(1):65-72. [Link]
11.Hosseinalipour SA. [Continuity of care for patients with hypertension in the COVID-19 pandemic (Persian)]. J Jiroft Univ Med Sci. 2022; 8 (4):767-8. [Link]
12.Ministry of Health and Medical Education. [Centers for disease control (Persian)]. Tehran: Ministry of Health and Medical Education; 2022. [Link]
13.Shahabi N, Kamalzadeh Takhti H, Hassani Azad M, Ezati Rad R, Ghaffari HR, Mohseni S, et al. Knowledge, attitude, and preventive behaviors of Hormozgan residents toward COVID-19, one month after the epidemic in Iran. Z Gesundh Wiss. 2022; 30(6):1565-76. [PMID]
14.Kwok KO, Li KK, Chan HHH, Yi YY, Tang A, Wei WI, et al. Community responses during early phase of COVID-19 epidemic, Hong Kong. Emerg Infect Dis. 2020; 26(7):1575-9. [DOI:10.3201/eid2607.200500] [PMID] [PMCID]
15.Lin Y, Hu Z, Alias H, Wong LP. Influence of mass and social media on psychobehavioral responses among medical students during the downward trend of COVID-19 in Fujian, China: Cross-sectional study. J Med Internet Res. 2020; 22(7):e19982. [DOI:10.2196/19982] [PMID] [PMCID]
16.Karimy M, Bastami F, Sharifat R, Heydarabadi AB, Hatamzadeh N, Pakpour AH, et al. Factors related to preventive COVID-19 behaviors using health belief model among general population: A cross-sectional study in Iran. BMC Public Health. 2021; 21(1):1934. [PMID]
17.Fallahi A, Mahdavifar N, Ghorbani A, Mehrdadian P, Mehri A, Joveini H, et al. [Public knowledge, attitude and practice regarding home quarantine to prevent COVID-19 in Sabzevar city, Iran (Persian)]. J Mil Med. 2020; 22(6):580-8. [DOI:10.30491/JMM.22.6.580]
18.Jose R, Narendran M, Bindu A, Beevi N, Manju L, Benny P. Public perception and preparedness for the pandemic COVID 19: A health belief model approach. Clin Epidemiol Glob Health. 2021; 9:41-6. [DOI:10.1016/j.cegh.2020.06.009] [PMID] [PMCID]
19.Sesagiri Raamkumar A, Tan SG, Wee HL. Use of health belief model-based deep learning classifiers for COVID-19 social media content to examine public perceptions of physical distancing: Model development and case study. JMIR Public Health Surveill. 2020; 6(3):e20493 [DOI:10.2196/20493] [PMID] [PMCID]
20.Clark C, Davila A, Regis M, Kraus S. Predictors of COVID-19 voluntary compliance behaviors: An international investigation. Glob Transit. 2020; 2:76-82. [DOI:10.1016/j.glt.2020.06.003] [PMID] [PMCID]
21.Li Q, Guan X, Wu P, Wang X, Zhou L, Tong Y, et al. Early transmission dynamics in Wuhan, China, of novel coronavirus-infected pneumonia. N Engl J Med. 2020; 382(13):1199-207. [DOI:10.1056/NEJMoa2001316] [PMID] [PMCID]
22.Sarwar F, Panatik SA, Jameel HT. Understanding public’s adoption of preventive behavior during COVID-19 pandemic using health belief model: Role of appraisals and psychological capital. Advance Preprint. 2020; 1-24. [Unpublished article]. [DOI:10.31124/advance.12661178]
23.Delshad Noghabi A, Yoshany N, Mohammadzadeh F, Javanbakht S. [Predictors of COVID-19 preventive behaviors in Iranian population over 15 years old: An application of health belief model (Persian)]. J Mazandaran Univ Med Sci. 2020; 30(191):13-21. [Link]
24.Qian M, Wu Q, Wu P, Hou Z, Liang Y, Cowling BJ, et al. Psychological responses, behavioral changes and public perceptions during the early phase of the COVID-19 outbreak in China: A population based cross-sectional survey. MedRxiv. 2020; 1-24. [Unpublished article]. [DOI:10.1101/2020.02.18.20024448]
25.Weinstein ND. Perceived probability, perceived severity, and health-protective behavior. Health Psychol. 2000; 19(1):65-74. [DOI:10.1037//0278-6133.19.1.65] [PMID]
2.Zwald ML, Lin W, Cooksey GLS, Weiss C, Suarez A, Fischer M, et al. Rapid sentinel surveillance for COVID-19-Santa Clara County, California, March 2020. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2020; 69(14):419-21. [DOI:10.15585/mmwr.mm6914e3] [PMID] [PMCID]
3.Han HJ, Nwagwu C, Anyim O, Ekweremadu C, Kim S. COVID-19 and cancer: From basic mechanisms to vaccine development using nanotechnology. Int Immunopharmacol. 2021; 90:107247 [DOI:10.1016/j.intimp.2020.107247] [PMID] [PMCID]
4.Elibol E. Otolaryngological symptoms in COVID-19. Eur Arch Otorhinolaryngol. 2021; 278(4):1233-6. [PMID]
5.Wu Z, McGoogan JM. Characteristics of and important lessons from the coronavirus disease 2019 (COVID-19) outbreak in China: Summary of a report of 72 314 cases from the Chinese center for disease control and prevention. JAMA. 2020; 323(13):1239-42. [DOI:10.1001/jama.2020.2648] [PMID]
6.Zhao X, Zhang B, Li P, Ma C, Gu J, Hou P, et al. Incidence, clinical characteristics and prognostic factor of patients with COVID-19: A systematic review and meta-analysis. MedRxiv. 2020; 1-56. [Unpublished article]. [DOI:0.1101/2020.03.17.20037572]
7.Alimohamadi Y, Sepandi M, TaghdirM, Hosamirudsari H. Determine the most common clinical symptoms in COVID-19 patients: A systematic review and meta-analysis. J Prev Med Hyg. 2020; 61(3):E304-12. [PMID]
8.Khazaee-Pool M, Shahrousvand S, Naghibi S A. [Predicting COVID-19 preventive behaviors based on health belief model: An internet-based study in Mazandaran province, Iran (Persian)]. J Mazandaran Univ Med Sci 2020; 30(190):56-66. [Link]
9.Mirzaei A, Nourmoradi H, Kazembeigi F, Jalilian M, Kakaei H. [Prediction of preventive behaviors of COVID-19 in Iranian general population: Applying the extended health belief model (Persian)]. Technol Res Inf Syst. 2021; 4(1):0-0. [Link]
10.Movahed E, Shojaeizadeh D, Zareipour M, Arefi Z, Shaahmadi F, Ameri M. [Health belife model, the effect of health belife model-based training on self-medication among the male high school students (Persian)]. Iran J Health Educ Health Promot. 2014; 2(1):65-72. [Link]
11.Hosseinalipour SA. [Continuity of care for patients with hypertension in the COVID-19 pandemic (Persian)]. J Jiroft Univ Med Sci. 2022; 8 (4):767-8. [Link]
12.Ministry of Health and Medical Education. [Centers for disease control (Persian)]. Tehran: Ministry of Health and Medical Education; 2022. [Link]
13.Shahabi N, Kamalzadeh Takhti H, Hassani Azad M, Ezati Rad R, Ghaffari HR, Mohseni S, et al. Knowledge, attitude, and preventive behaviors of Hormozgan residents toward COVID-19, one month after the epidemic in Iran. Z Gesundh Wiss. 2022; 30(6):1565-76. [PMID]
14.Kwok KO, Li KK, Chan HHH, Yi YY, Tang A, Wei WI, et al. Community responses during early phase of COVID-19 epidemic, Hong Kong. Emerg Infect Dis. 2020; 26(7):1575-9. [DOI:10.3201/eid2607.200500] [PMID] [PMCID]
15.Lin Y, Hu Z, Alias H, Wong LP. Influence of mass and social media on psychobehavioral responses among medical students during the downward trend of COVID-19 in Fujian, China: Cross-sectional study. J Med Internet Res. 2020; 22(7):e19982. [DOI:10.2196/19982] [PMID] [PMCID]
16.Karimy M, Bastami F, Sharifat R, Heydarabadi AB, Hatamzadeh N, Pakpour AH, et al. Factors related to preventive COVID-19 behaviors using health belief model among general population: A cross-sectional study in Iran. BMC Public Health. 2021; 21(1):1934. [PMID]
17.Fallahi A, Mahdavifar N, Ghorbani A, Mehrdadian P, Mehri A, Joveini H, et al. [Public knowledge, attitude and practice regarding home quarantine to prevent COVID-19 in Sabzevar city, Iran (Persian)]. J Mil Med. 2020; 22(6):580-8. [DOI:10.30491/JMM.22.6.580]
18.Jose R, Narendran M, Bindu A, Beevi N, Manju L, Benny P. Public perception and preparedness for the pandemic COVID 19: A health belief model approach. Clin Epidemiol Glob Health. 2021; 9:41-6. [DOI:10.1016/j.cegh.2020.06.009] [PMID] [PMCID]
19.Sesagiri Raamkumar A, Tan SG, Wee HL. Use of health belief model-based deep learning classifiers for COVID-19 social media content to examine public perceptions of physical distancing: Model development and case study. JMIR Public Health Surveill. 2020; 6(3):e20493 [DOI:10.2196/20493] [PMID] [PMCID]
20.Clark C, Davila A, Regis M, Kraus S. Predictors of COVID-19 voluntary compliance behaviors: An international investigation. Glob Transit. 2020; 2:76-82. [DOI:10.1016/j.glt.2020.06.003] [PMID] [PMCID]
21.Li Q, Guan X, Wu P, Wang X, Zhou L, Tong Y, et al. Early transmission dynamics in Wuhan, China, of novel coronavirus-infected pneumonia. N Engl J Med. 2020; 382(13):1199-207. [DOI:10.1056/NEJMoa2001316] [PMID] [PMCID]
22.Sarwar F, Panatik SA, Jameel HT. Understanding public’s adoption of preventive behavior during COVID-19 pandemic using health belief model: Role of appraisals and psychological capital. Advance Preprint. 2020; 1-24. [Unpublished article]. [DOI:10.31124/advance.12661178]
23.Delshad Noghabi A, Yoshany N, Mohammadzadeh F, Javanbakht S. [Predictors of COVID-19 preventive behaviors in Iranian population over 15 years old: An application of health belief model (Persian)]. J Mazandaran Univ Med Sci. 2020; 30(191):13-21. [Link]
24.Qian M, Wu Q, Wu P, Hou Z, Liang Y, Cowling BJ, et al. Psychological responses, behavioral changes and public perceptions during the early phase of the COVID-19 outbreak in China: A population based cross-sectional survey. MedRxiv. 2020; 1-24. [Unpublished article]. [DOI:10.1101/2020.02.18.20024448]
25.Weinstein ND. Perceived probability, perceived severity, and health-protective behavior. Health Psychol. 2000; 19(1):65-74. [DOI:10.1037//0278-6133.19.1.65] [PMID]
26.Shahnazi H, Ahmadi-Livani M, Pahlavanzadeh B, Rajabi A, Hamrah MS, Charkazi A. Assessing preventive health behaviors from COVID-19: A cross sectional study with health belief model in Golestan province, northern of Iran. Infect Dis Poverty. 2020; 9(1):17. [DOI:10.1186/s40249-020-00776-2] [PMID] [PMCID]
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
آموزش بهداشت
دریافت: 1401/3/25 | پذیرش: 1401/7/10 | انتشار: 1401/7/10
دریافت: 1401/3/25 | پذیرش: 1401/7/10 | انتشار: 1401/7/10
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
