طب پیشگیری

مقدمه
طول تلومر یا به عبارت بهتر، میزان کوتاه شدن تلومر به‌عنوان یک مارکر بیولوژیک فرایند پیری شناخته شده است [1]. نقش تلومر در پیری سلولی و توسعه بیماری مزمن مرتبط با پیری فیزیولوژیک در چندین مطالعه مورد توجه قرار گرفته است [2, 3]. خوردن غذاهای غنی از مواد مغذی ممکن است روند پیری را به تأخیر بیاندازد و خطر ابتلا به بسیاری از بیماری‌های مزمن مرتبط با پیری را کاهش دهد [4]. اگرچه طول تلومر ممکن است پیشگویی‌کننده بیماری و مرگ‌ومیر در میان انسان‌ها باشد، در سلول‌هایی با تلومرهای کوتاه‌تر، اگر سیستم نگهداری تلومر که عمدتاً تلومراز است به‌طور کامل عمل کند، طول تلومر ثابت و بدون تغییر باقی می‌ماند [5]. براساس نتایج مطالعات صورت‌گرفته، فاکتورهای مرتبط با سبک زندگی و عوامل محیطی با طول تلومر در ارتباط هستند. شاهد این ادعا، ارتباط چاقی شکمی و سطح سرمی گلوکز با طول تلومر و عملکرد آنزیم تلومراز است [6, 7, 8]. 
تأثیر رژیم‌های غذایی بر سلامت انسان در بسیاری از مطالعات مورد بررسی قرار گرفته است. درحالی‌که محدود بودن شواهد درباره اهمیت نسبی مصرف خوراک در نگهداری و ثبات تلومرها نتیجه‌گیری قاطع در این زمینه را دشوار می‌سازد. طی سال‌های اخیر مطالعات بزرگ جمعیتی و کارآزمایی‌هایی بالینی، شواهد علمی مفیدی را در تأیید نقش رژیم‌های غذایی به‌ویژه رژیم‌های غذایی غنی از میوه، سبزی، ماهی و لبنیات کم‌چرب در کاهش بروز بیماری‌های مزمن و افزایش بقا و طول عمر ارائه کرده‌اند [9, 10]. براین اساس به نظر می‌رسد تلومرهای طویل‌تر با رژیم‌های غذایی سالم، شامل دریافت بالای آنتی‌اکسیدان [11, 12]، دریافت کمتر گوشت‌های فراینده‌شده [12] و دریافت بالای میوه و سبزی و لبنیات کم‌چرب [13، 14] در ارتباط هستند. نشان داده شده است که مواد مغذی مختلف و همچنین تغییرات در رژیم غذایی و شیوه زندگی، طول تلومر را از طریق تأثیر بر فرایند التهاب، استرس اکسیداتیو، یکپارچگی DNA و متیلاسیون DNA تحت تأثیر قرار می‌دهد [4].
رژیم غذایی مدیترانه یکی از سالم‌ترین الگوی‌های غذایی در سطح دنیا محسوب می‌شود [15, 16]. تأثیر مفید این رژیم غذایی بر عوامل خطر بیماری‌های قلبی مانند مقاومت به انسولین، ظرفیت آنتی‌اکسیدانی، سطوح لیپوپروتئین و مرگ‌ومیر قلبی عروقی طی مطالعات صورت‌‌گرفته نشان داده شده است [15]. شواهد روزافزون نشان می‌دهند تبعیت از رژیم غذایی مدیترانه با طول عمر بیشتر و پیری سالم، نه‌تنها در کشورهای حوزه دریای مدیترانه، بلکه در سایر کشورهای غیرمدیترانه نیز ارتباط دارد [17, 18]. براساس نتایج تحقیقات اخیر، تبعیت از الگوهای سالم خوراک باعث محافظت سلول‌ها در مقابل آسیب‌های ناشی از استرس اکسیداتیو، پیری و آپوپتوز سلول (مرگ برنامه‌ریزی‌شده سلول) و کوتاه شدن تلومر می‌شود [19]. به هر حال، تأثیر تبعیت از انواع رژیم‌های سالم خوراک (رژیم غذایی مدیترانه‌ای، رژیم غذایی سنتی و غیره) بر طول تلومر همچنان مورد بحث باقی مانده است. بنابراین مطالعه حاضر با هدف بررسی تأثیر انواع مختلف الگوهای سالم خوراک بر طول تلومر و فعالیت آنزیم تلومراز انجام شد.

مواد و روش‌ها
جست‌وجوی مقالات مرتبط در پایگاه‌های اطلاعاتی پابمد، ایمبیس، اسکوپوس، مؤسسه اطلاعات علمی و وب‌آو‌ساینس انجام شد. کلیدواژه‌های مورد استفاده جهت یافتن مقالات مرتبط شامل (“telomere length” OR “telomere shortening” OR telomerase OR Telomere) and (Diet OR Mediterranean OR vegetarian OR “Dietary pattern” OR food OR “food group” OR “healthy dietary pattern” OR “DASH”) and (“observational studies” OR “case-control studies” OR “cross-sectional studies” OR “risk ratio” OR “hazard ratio” OR follow-up OR “cohort studies) بود. 
برای اینکه مطالعات در مرور سیستماتیک قرار گیرند معیار‌های زیر به‌عنوان معیارهای ورود و خروج در نظر گرفته شدند: مقاله می‌بایست از انواع مطالعات مشاهده‌ای باشد که در جمعیت انسان‌های بالغ و بزرگسال اجرا شده است و تأثیر یکی از انواع الگوهای غذایی سالم بر طول تلومر را ارزیابی کرده باشد. طول تلومر به‌عنوان پیامد اولیه یا ثانویه در مطالعه گزارش شده باشد.
مطالعاتی که بر روی زنان باردار یا شیرده صورت گرفته بود، همچنین مطالعاتی که در افراد دارای بیماری از جمله بیماری‌های قلبی‌عروقی و انواع سکته‌ها صورت گرفته بودند و مطالعات کارآزمایی بالینی از این مرور سیستماتیک خارج شدند.

غربال اولیه مطالعات
دو محقق، عنوان و خلاصه مقالات را به‌طور جداگانه ارزیابی کردند و مقالات براساس معیارهای ورود و خروج غربال شدند. درصورت وجود تناقض در نتایج انتخاب مطالعات، بحث بین دو محقق ارزیابی نهایی را برای انتخاب مقاله هموار می‌کرد.

استخراج داده‌ها و ارزیابی کیفیت مقالات
اطلاعات درمورد مقاله چاپ‌شده (نام نویسنده اول مقاله، سال چاپ و محل اجرای مطالعه)، تعداد افراد شرکت‌کننده، طول تلومر در هریک از الگوهای خوراک و مدت‌زمان پیگیری مطالعه استخراج و ثبت شد. دو محقق به‌طور جداگانه ارزیابی کیفیت مقالات را با استفاده از راهنمای کتابخانه کوکران انجام دادند.

یافته‌ها
درکل، 5 مقاله واجد شرایط ورود به مطالعه شناخته شدند. تمامی مطالعات دارای طراحی مقطعی بودند (جدول شماره 1) [20-23].


حجم نمونه مطالعات از 300 نفر تا 1958 نفر متغیر بود. یک مطالعه مقطعی که با هدف تعیین ارتباط الگوی خوراک و طول تلومر در افراد سالمند و میانسال انجام شد، نشان داد رژیم‌های غذای غنی از غلات کامل، غذاهای دریایی، حبوبات، سبزیجات و دانه‌ها به‌طور مثبت و معنا‌داری با طول تلومر ارتباط دارد. در این مطالعه جهت ارزیابی دریافت خوراک از پرسش‌نامه بسامد خوراک استفاده شد [21]. در مطالعه‌ای دیگر که گو و همکاران با هدف ارزیابی ارتباط تبعیت از رژیم غذایی مدیترانه‌ای و طول تلومر انجام دادند، مشخص شد امتیاز رژیم غذایی مدیترانه‌ای با طول تلومر در ارتباط نبود. با این‌حال براساس تحلیل زیرگروه‌ها، ارتباط آماری معنا‌داری بین طول تلومر و امتیاز رژیم غذایی مدیترانه‌ای در سفیدپوستان اسپانیایی مشاهده شد [20]. نتلتون و همکاران از دو الگوی خوراک جهت تحلیل استفاده کردند. الگوی خوراک اول شامل چربی و گوشت فراینده‌شده و الگوی خوراک دوم شامل غلات کامل و میوه‌ها بود. هیچ‌یک از الگوهای خوراک مورد بررسی با طول تلومر ارتباط نداشتند [12]. در مطالعه بتانکورت و همکاران هیچ ارتباطی بین طول تلومر و گروه‌های غذایی یافت نشد [22]. تنها در مطالعه کریمی و همکاران ارتباط معکوسی بین مصرف مغزها و دانه‌ها و طول تلومر در دوچرخه‌سواران سالم گزارش شد [23]. در مطالعه حاضر باتوجه‌به ناهمگن بودن مطالعات واجد شرایط، امکان انجام متاآنالیز فراهم نشد.

بحث و نتیجه‌گیری
مطالعه مروری حاضر شامل 5 مطالعه است که به ارزیابی ارتباط بین الگوی خوراک و طول تلومر پرداخته است. در تعداد اندکی از مطالعات ارتباط گروه‌های غذایی و طول تلومر معنادار گزارش شد [20، 21]. قابلیت تعمیم این نتایج باتوجه‌به ناهمگن بودن جمعیت و نوع الگوی خوراک مورد بحث است؛ برای مثال، در یک مطالعه ارتباط مشاهده‌شده مربوط به جمعیت سفیدپوستان اسپانیایی بود و نه کل جمعیت. بنابراین قابل تعمیم به سایر گروه‌های جمعیتی نیست [20]. باتوجه‌به اینکه تنها در دو مطالعه ارتباط معنا‌دار بین تبعیت از الگوی‌های خوراک سالم و طول تلومر گزارش شد در تفسیر یافته‌های مطالعه حاضر می‌بایست دقت کافی لحاظ شود. بررسی ارتباط بین غذا و گروه‌های غذایی خاص و طول تلومر از تناقض بیشتری برخوردار بود؛ به‌عنوان مثال در مطالعه گو و همکاران ارتباط بین دریافت سبزیجات و طول تلومر تنها در زنان مشاهده شد [20]، درحالی‌که چنین ارتباطی در سایر مطالعات دیده نشد [21، 12]. به هرحال تأیید این یافته‌ها نیازمند انجام مطالعات بیشتر است. براساس یافته‌های برخی مطالعات دیگر، اجزای رژیم‌های غذایی نظیر غلات، نوشیدنی‌های شیرین‌شده با شکر و گوشت‌های فراینده‌شده ممکن است با طول کوتاه‌شده تلومر در ارتباط باشد [20، 21].
 جهت این یافته‌های متناقض چند توضیح وجود دارد: طول تلومر تحت کنترل ژنتیک است و تفاوت‌های بین‌فردی از بدو تولد وجود دارد [24-26]. به‌علاوه، مطالعات واردشده در مرور سیستماتیک حاضر از نوع مطالعات مقطعی هستند، بنابراین تفاوت‌های ژنتیکی در طول تلومر در این مطالعات مورد ارزیابی قرار نگرفت. این تفاوت‌های بین‌فردی در طول تلومر ممکن است یک عامل محدود‌کننده جهت تعیین ارتباط طول تلومر و الگوی خوراک محسوب شود. به‌عبارت‌دیگر، مطالعات واردشده در مرور سیستماتیک حاضر در کشورهای مختلف با نژادهای متفاوت انجام شده است. به‌علاوه، التهاب و استرس اکسیداتیو ممکن است در گروه‌های مختلف جمعیتی متفاوت باشد [20]. بدین ترتیب این دلایل ممکن است در تفاوت یافته‌های مطالعات یادشده دخیل باشند. یک توضیح دیگر جهت تناقض در یافته‌های مطالعات می‌تواند در ارتباط با تفاوت در روش‌های پخت غذا، نوع و مقدار غذای مصرف‌شده توسط افراد شرکت‌کننده در مطالعات باشد. بنابراین ارتباط مثبت دریافت سبزیجات و طول تلومر در برخی مطالعات می‌تواند در ارتباط با مصرف مقدار بیشتر در مقایسه با سایر گروه‌های جمعیتی باشد.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله حاصل یک مطالعه مروری است و دارای هیچ نمونه انسانی یا حیوانی نبوده است؛ بنابراین نیازی به درنظرگرفتن ملاحظات اخلاقی نبوده است.

حامی مالی
این مقاله با حمایت مالی معاونت تحقیقات دانشگاه علوم‌پزشکی لارستان انجام شده است.

مشارکت نویسندگان
جست‌وجو و غربال مقالات: سمیه یوسایی، سپیده سلطانی و شمایل مددی؛ همکاری در نگارش مقاله: سمیه یوسایی، سپیده سلطانی، مهکامه عاشورپور و شمایل مددی؛ استخراج داده: سپیده سلطانی، مهکامه عاشورپور و محمدرضا زارع؛ ویرایش مقاله: محمدرضا زارع و شمایل مددی.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
محققین از دانشگاه علوم‌پزشکی لارستان تشکر و قدردانی می‌کنند.
 

References
1.Kimura M, Barbieri M, Gardner JP, Skurnick J, Cao X, van Riel N, et al. Leukocytes of exceptionally old persons display ultra-short telomeres. Am J Physiol Regul Integr Comp Physiol. 2007; 293(6):R2210-7. [DOI:10.1152/ajpregu.00615.2007] [PMID]
2.Donate LE, Blasco MA. Telomeres in cancer and ageing. Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci. 2011; 366(1561):76-84. [DOI:10.1098/rstb.2010.0291] [PMID] [PMCID]
3.Oeseburg H, de Boer RA, van Gilst WH, van der Harst P. Telomere biology in healthy aging and disease. Pflugers Arch. 2010; 459(2):259-68. [DOI:10.1007/s00424-009-0728-1] [PMID] [PMCID]
4.Paul L. Diet, nutrition and telomere length. J Nutr Biochem. 2011; 22(10):895-901. [DOI:10.1016/j.jnutbio.2010.12.001] [PMID]
5.Blackburn EH. Telomeres and telomerase: Their mechanisms of action and the effects of altering their functions. FEBS Lett. 2005; 579(4):859-62. [DOI:10.1016/j.febslet.2004.11.036] [PMID]
6.Epel ES, Lin J, Wilhelm FH, Wolkowitz OM, Cawthon R, Adler NE. Cell aging in relation to stress arousal and cardiovascular disease risk factors. Psychoneuroendocrinology. 2006; 31(3):277-87. [DOI:10.1016/j.psyneuen.2005.08.011] [PMID]
7.Valdes AM, Andrew T, Gardner JP, Kimura M, Oelsner E, Cherkas LF, et al. Obesity, cigarette smoking, and telomere length in women. Lancet. 2005; 366(9486):662-4. [DOI:10.1016/S0140-6736(05)66630-5] [PMID]
8.Gardner JP, Li S, Srinivasan SR, Chen W, Kimura M, Lu X, et al. Rise in insulin resistance is associated with escalated telomere attrition. Circulation. 2005; 111(17):2171-7. [DOI:10.1161/01.CIR.0000163550.70487.0B] [PMID]
9.Hu FB. Plant-based foods and prevention of cardiovascular disease: An overview. Am J Clin Nutr. 2003; 78(3 Suppl):544S-51. [DOI:10.1093/ajcn/78.3.544S] [PMID]
10.Anderson AL, Harris TB, Tylavsky FA, Perry SE, Houston DK, Hue TF, et al. Dietary patterns and survival of older adults. J Am Diet Assoc. 2011; 111(1):84-91. [DOI:10.1016/j.jada.2010.10.012] [PMID] [PMCID]
11.Xu Q, Parks CG, DeRoo LA, Cawthon RM, Sandler DP, Chen H. Multivitamin use and telomere length in women. Am J Clin Nutr. 2009; 89(6):1857-63. [DOI:10.3945/ajcn.2008.26986] [PMID] [PMCID]
12.Nettleton JA, Schulze MB, Jiang R, Jenny NS, Burke GL, Jacobs DR Jr. A priori-defined dietary patterns and markers of cardiovascular disease risk in the Multi-Ethnic Study of Atherosclerosis (MESA). Am J Clin Nutr. 2008; 88(1):185-94. [DOI:10.1093/ajcn/88.1.185] [PMID] [PMCID]
13.Mirabello L, Huang WY, Wong JY, Chatterjee N, Reding D, Crawford ED, et al. The association between leukocyte telomere length and cigarette smoking, dietary and physical variables, and risk of prostate cancer. Aging Cell. 2009; 8(4):405-13. [DOI:10.1111/j.1474-9726.2009.00485.x] [PMID] [PMCID]
14.Ornish D, Lin J, Daubenmier J, Weidner G, Epel E, Kemp C, et al. Increased telomerase activity and comprehensive lifestyle changes: A pilot study. Lancet Oncol. 2008; 9(11):1048-57. [DOI:10.1016/S1470-2045(08)70234-1] [PMID]
15.Sofi F, Cesari F, Abbate R, Gensini GF, Casini A. Adherence to mediterranean diet and health status: Meta-analysis. BMJ. 2008; 337:a1344. [DOI:10.1136/bmj.a1344] [PMID] [PMCID]
16.Trichopoulou A. Traditional mediterranean diet and longevity in the elderly: A review. Public Health Nutr. 2004; 7(7):943-7. [DOI:10.1079/PHN2004558] [PMID]
17.Kouris-Blazos A, Gnardellis C, Wahlqvist ML, Trichopoulos D, Lukito W, Trichopoulou A. Are the advantages of the Mediterranean diet transferable to other populations? A cohort study in Melbourne, Australia. Br J Nutr. 1999; 82(1):57-61. [DOI:10.1017/S0007114599001129] [PMID]
18.Haveman-Nies A, de Groot LC, van Staveren WA. Dietary quality, lifestyle factors and healthy ageing in Europe: The SENECA study. Age Ageing. 2003; 32(4):427-34. [DOI:10.1093/ageing/32.4.427] [PMID]
19.Marin C, Delgado-Lista J, Ramirez R, Carracedo J, Caballero J, Perez-Martinez P, et al. Mediterranean diet reduces senescence-associated stress in endothelial cells. Age. 2012; 34(6):1309-16. [DOI:10.1007/s11357-011-9305-6] [PMID] [PMCID]
20.Gu Y, Honig LS, Schupf N, Lee JH, Luchsinger JA, Stern Y, et al. Mediterranean diet and leukocyte telomere length in a multi-ethnic elderly population. Age. 2015; 37(2):24. [DOI:10.1007/s11357-015-9758-0] [PMID] [PMCID]
21.Lee JY, Jun NR, Yoon D, Shin C, Baik I. Association between dietary patterns in the remote past and telomere length. Eur J Clin Nutr. 2015; 69(9):1048-52. [DOI:10.1038/ejcn.2015.58] [PMID]
22.Bethancourt HJ, Kratz M, Beresford SAA, Hayes MG, Kuzawa CW, Duazo PL, et al. No association between blood telomere length and longitudinally assessed diet or adiposity in a young adult Filipino population. Eur J Nutr. 2017; 56(1):295-308. [DOI:10.1007/s00394-015-1080-1] [PMID] [PMCID]
23.Karimi B, Nabizadeh R, Yunesian M, Mehdipour P, Rastkari N, Aghaie A. Foods, dietary patterns and occupational class and leukocyte telomere length in the male population. Am J Mens Health. 2018; 12(2):479-92. [DOI:10.1177/1557988317743385] [PMID] [PMCID]
24.Andrew T, Aviv A, Falchi M, Surdulescu GL, Gardner JP, Lu X, et al. Mapping genetic loci that determine leukocyte telomere length in a large sample of unsele25.cted female sibling pairs. Am J Hum Genet. 2006; 78(3):480-6. [DOI:10.1086/500052] [PMID] [PMCID]
25.Slagboom PE, Droog S, Boomsma DI. Genetic determination of telomere size in humans: a twin study of three age groups. Am J Hum Genet. 1994; 55(5):876-82. [PMID] [PMCID]
26.Graakjaer J, Pascoe L, Der-Sarkissian H, Thomas G, Kolvraa S, Christensen K, et al. The relative lengths of individual telomeres are defined in the zygote and strictly maintained during life. Aging Cell. 2004; 3(3):97-102. [DOI:10.1111/j.1474-9728.2004.00093.x] [PMID]