طب پیشگیری

مقدمه
مرگ مادر در کشورهای درحال‌توسعه هنوز به‌طور غیر‌قابل‌قبولی زیاد است [1]‌. 99 درصد مرگ‌های مادری در این کشورها اتفاق می‌افتد‌. از سال 1990 مرگ مادر فقط 44 درصد افت پیدا کرده است‌. اگر چه این میزان کاهش کافی نیست، هنوز 850 زن و زنان نوجوان به خاطر عوامل قابل‌پیشگیری مرتبط به بارداری و زایمان هر ساله می‌میرند [2]‌. در این میان فقط 10 کشور در بین سال‌های 1990 تا 2015 توانستند به اهداف توسعه میلیونی کاهش مرگ مادر به میزان 75 درصد برسند. هدف سوم توسعه پایدار تا سال 2030، نیز بر ایجاد زندگی سالم و ارتقای رفاه اجتماعی برای همه افراد در هر سنی تأکید دارد. کاهش جهانی مرگ مادر باید تا سال 2030 به میزان 70 در هزار تولد زنده برسد. این هدف به کاهش نابرابری بین کشورهای درحال‌توسعه و کشورهای توسعه‌یافته در جهت کاهش جهانی مرگ مادر تأکید دارد. به‌طوری‌که هیچ کشوری نباید میزان مرگ مادری بیش از 2 برابر میزان متوسط جهانی داشته باشد [1]. شرایط زندگی زن تأثیر بسزایی در سلامتی او و کودکش ایفا می‌کند [3]. یکی از مهم‌ترین مسائل تأثیرگذار در مرگ‌های مادری دخالت فاکتور‌های تعیین‌کننده اجتماعی سلامت در مرگ‌های مادری است [4]. این فاکتور‌ها شامل درآمد، نژاد، سن ، سطح سواد، جنسیت، فرهنگ، تحصیلات و غیره هستند که باعث تفاوت در سبک زندگی و دسترسی افراد به خدمات بهداشتی در میان جوامع مختلف می‌شوند و می‌توانند در میزان مرگ‌و‌میر مادری تأثیرگذار باشند [5]. یکی مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده سلامت، وضعیت اجتماعی و اقتصادی زنان باردار است، زیرا مورتالیتی و موربیدیتی بارداری و زایمان به وضعیت اجتماعی و اقتصادی خانواده زنان باردار بستگی دارد [5] و آن‌ها کمتر به دنبال مراقبت‌های قبل و دوران بارداری هستند و زایمان برخی از آن‌ها توسط افراد محلی و آموزش‌ندیده انجام می‌گیرد [6]. ولی زنان بارداری که دارای سطح تحصیلات بالا و سطح اجتماعی‌اقتصادی بالایی هستند، بیشتر احتمال دارد سطح سبک زندگی بالایی داشته باشند [7]، زیرا آن‌ها بیشتر در قبال سلامت خود مسئولیت‌پذیر هستند، آگاهانه برای بارداری برنامه‌ریزی می‌کنند و وضعیت سلامتی خود را با شرکت در دوره‌های مراقبت‌های قبل از بارداری ارتقا می‌دهند [5]. بنابراین آن‌ها به‌راحتی می‌توانند با استرس‌های دوران بارداری مقابله کنند [6]. 
ارتقای سبک زندگی سالم به‌عنوان کنترل رفتارهای خاص و انتخاب رفتار مناسب در زندگی روزمره برای سلامتی تعریف شده است [8]. مطابق با مطالعه والکر، سبک زندگی سالم، دارای 6 بعد اصلی (تغذیه، فعالیت فیزیکی، مدیریت استرس، ارتباط بین‌فردی، مسولیت سلامتی، روان خوب) است [9]. بنابراین ارتقای سبک زندگی به کاهش فاکتورهای خطر‌آفرین مرگ برای مادر و جنینش منجر می‌شود [10] که به کنترل بیماری‌های غیرواگیر، فشارخون، چاقی، دیابت، استرس و افسردگی کمک می‌کند و منجر به بهبود سطح سلامتی مادر و جنینش می‌شود [11]. 
ایران شاخص خوبی از سلامتی مادران و کودکان را دارد‌. یکی از 9 کشوری است که توانسته به اهداف توسعه کاهش مرگ مادران باردار برسد. با وجود این میزان مرگ مادر در ایران نسبت به متوسط جهانی هنوز زیاد است [12]. چهار استان محروم ایران در مقایسه با بقیه نقاط ایران به ترتیب هنوز بالاترین میزان مرگ مادر را گزارش می‌کنند. ازجمله سیستان و بلوچستان، هرمزگان،  خوزستان و خراسان رضوی [3، 4-13].
استان هرمزگان در جنوب ایران قرار گرفته و براساس گزارش بانک جهانی در سال 2018 استانی فقیر و بسیار محروم در کشور ایران ارزیابی شده است که در مقایسه با شاخص‌های ملی و اهداف سازمان بهداشت جهانی وضعیت نامطلوب دارد. در سال 2016 نزدیک 1776000 هزار جمعیت داشت که 85/93 درصد از آن‌ها در مناطق روستایی زندگی می‌کردند [4]. استان هرمزگان دارای آمار بالایی از مرگ‌و‌میر مادر در ایران است. در سال 2013 میزان مرگ مادری به 39/81 در هر 100 هزار تولد زنده رسیده بود که بیشترین میزان آن در زنان باردار 18 تا 35 ساله بود (‌76/11 درصد) [4]. همچنین میزان مرگ مادری در مرکز و شرق و غرب این استان متفاوت است. به‌طور‌کلی، آمار مرگ‌و‌میر بالای مادران به مناطق مرکزی و شرقی این استان اختصاص دارد. همچنین مطالعات نشان داده‌اند که این استان ازلحاظ دسترسی به خدمات بهداشتی نیز جزو استان‌های محروم ایران است. در راستای اهداف توسعه پایدار‌، ایران در‌صدد کاهش مرگ‌ومیر مادری در مناطق محروم است. برنامه‌ریزی جهت کاهش مرگ‌ومیر مادری در استان‌ها محروم، اطلاع از و‌ضعیت تعیین‌کننده‌های اجتماعی سلامت و سبک زندگی زنان باردار ضروری است. بنابراین در این مطالعه تعیین‌کننده‌های اجتماعی سلامت و سبک زندگی در زنان باردار در مناطق شرق و غرب و مرکز استان هرمزگان بررسی شد

مواد و روش‌ها
این یک مطالعه مقطعی است که در مراکز بهداشتی شهری و روستایی استان هرمزگان در سال 2016 صورت گرفت. این مطالعه روی 800 زن باردار در 3 ماهه‌های دوم و سوم بارداری که جهت انجام مراقبت‌های بارداری به مراکز بهداشتی شهری و روستایی استان هرمزگان مراجعه کرده بودند انجام شد. 
در این مطالعه 800 زن باردار در 3 ماهه دوم و سوم بارداری با روش نمونه‌گیری خوشه‌ای از 12 شبکه بهداشتی‌درمانی علوم‌پزشکی هرمزگان انتخاب شدند. خانه‌های بهداشت روستایی و مراکز بهداشتی‌درمانی شهری هر‌کدام به‌عنوان یک خوشه در نظر گرفته شدند و از هرکدام از شهرستان‌ها به تناسب تعداد خانه‌های بهداشت و مراکز بهداشتی‌درمانی، تعداد خوشه‌ها به‌صورت تصادفی ساده انتخاب شدند. انتخاب زنان باردار با روش نمونه‌گیری در دسترس بود. تعداد خوشه‌های انتخاب‌شده به روش تصادفی در هر شهرستان در جدول شماره 1 آمده است.



در این مطالعه حجم نمونه با استفاده از فرمول تعیین اندازه نمونه برای برآورد میانگین نمره یک متغیر کمی در جامعه  محاسبه شد که با‌توجه‌به مطالعه اونات و همکاران (2014) مقدار 20=δ (انحراف معیار) گزارش شده بود [14]. ما حدود اطمینان را 95 درصد در نظر گرفتیم و z=2 شد. با قرار دادن d=0/1 حجم نمونه 800 نفر به دست آمد و بدین تر‌تیب 400 نفر از جامعه روستایی و 400 نفر از جامعه شهری انتخاب شدند. در این مطالعه از پرسش‌نامه مشخصات جمعیت‌شناختی و مامایی، پرسش‌نامه اجتماعی‌اقتصادی استاندارد، پرسش‌نامه سبک زندگی ارتقا‌دهنده سلامت استفاده شد. پرسش‌نامه محقق‌ساخته شامل سؤالات در خصوص پرسش‌نامه مشخصات تعیین‌کننده اجتماعی سلامت، مانند سن به‌عنوان وضعیت جمعیت‌شناختی، وضعیت اشتغال، سطح تحصیلات به‌عنوان شاخص اجتماعی، وضعیت اقتصادی به‌عنوان شاخص دارایی است. مشخصات مامایی مانند نوع زایمان قبلی، تعداد و سن بارداری، وضعیت نمایه توده بدنی مادر قبل بارداری‌، وضعیت دریافت مراقبت‌های قبل و حین بارداری است. اطلاعات موبوط به مشخصات مامایی از پرونده مراجعه‌کنندگان موجود در مراکز بهداشتی استخراج شدند. پرسش‌نامه اطلاعات تعیین‌کننده‌های اجتماعی سلامت از‌طریق مطالعه کتب و مقالات معتبر علمی تدوین شد و روایی آن با روایی محتوا در اختیار 10 نفر از اساتید صاحب‌نظر قرار گرفت. 
پرسش‌نامه وضعیت اجتماعی و اقتصادی تعیین‌کننده اجتماعی سلامت: این یک پرسش‌نامه استاندارد است و روایی آن تایید شده است [12]. این پرسش‌نامه حاوی 12 سؤال است که به‌منظور بررسی دقیق‌تر میزان درآمد، سطح سواد و وضعیت اشتغال زنان باردار و همسران آن‌ها مورد استفاده قرار گرفته است. برای بررسی تحصیلات از تعداد سال‌های تحصیل استفاده شد و برای بررسی میزان درآمد از شاخص دارایی که از 12 متغیر اقتصادی (جاروبرقی، آشپزخانه مجزا، کامپیوتر، ماشین لباس‌شویی، حمام، فریزر، ماشین ظرفشویی، اتومبیل شخصی (نه به‌منظور کار‌و‌کسب درآمد)، موبایل، تلویزیون رنگی، انواع ویدئو و تلفن ثابت) تشکیل شده است، سؤال پرسیده شد و نسبت آن بر‌حسب درصد محاسبه شد. متغیر به‌دست‌آمده (شاخص دارایی) به 5 طبقه صفر تا 20 (فقیرترین)، 21 تا 40 (فقیر)، 41 تا 60 (متوسط)، 61 تا 80 (ثروتمند) و 81 تا 100 (ثروتمندترین) تقسیم‌بندی شدند. 
پرسش‌نامه سبک زندگی ارتقا‌دهنده سلامت والکر: یک پرسش‌نامه استاندارد با 52 سؤال است و 6 بعد دارد (خودشکوفایی، مسئولیت‌پذیری در‌مورد سلامت، سلامت روان، مدیریت استرس، فعالیت بدنی، تغذیه). امتیاز کلی آن بین 52 تا 208 قرار دارد [15]‌. جهت امتیاز‌بندی در این مطالعه‌، جواب‌ها به‌صورت 4 گزینه‌ای و بر‌اساس مقیاس لیکرت، از 1 تا 4 امتیازدهی شدند. امتیاز مربوط به هر گزینه بدین صورت بود: به گزینه هرگز نمره 1، گزینه برخی اوقات نمره 2‌، گزینه اغلب نمره 3 و گزینه همیشه نمره 4 تعلق گرفت. برای به دست آوردن امتیاز مربوط به هر بعد، مجموع امتیازات سؤالات مربوط به آن بعد با هم جمع شد. برای به دست آوردن امتیاز کلی پرسش‌نامه نیز مجموع امتیازات همه سؤالات با هم جمع شدند. نمره کسب‌شده در هر زیر‌گروه به 3 طبقه تقسیم شد. در هر زیرگروه و کل پرسش‌نامه نمرات مساوی و کمتر از 49 درصد نمره در وضعیت ضعیف، 50 تا 75 در‌صد نمره در وضعیت متوسط و نمره مساوی یا بیشتر از 75 درصد نماینگر وضعیت خوب بود. روایی نسخه فارسی پرسش‌نامه قبلاً مورد تأیید قرار گرفته است [16]. جهت پایایی پرسش‌نامه فارسی از روش اندازه‌گیری آلفای کرونباخ استفاده شد. به این ترتیب که پرسش‌نامه سبک زندگی در اختیار 15 نفر از زنان باردار در 3 ماهه دوم و سوم بارداری که مشخصات واحدهای پژوهش را دارا بودند قرار داده شد (این افراد در مرحله نمونه‌گیری نهایی وارد نشدند). در این مطالعه ضریب آلفای کرونباخ در حیطه‌ها شکوفایی 0/75، مسئولیت‌پذیری سلامت 0/81، روابط بین‌فردی 0/86، مدیریت استرس 0/80، فعالیت بدنی 0/76 و تغذیه 0/71 بودند.
در این پژوهش، جهت تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS نسخه 21 استفاده شد. برای توصیف متغیرها از آمار توصیفی (شاخص‌ها فراوانی، فراوانی نسبی، میانگین و انحراف معیار) و جهت تجزیه‌و‌تحلیل و یافتن ارتباط بین متغیرها از آزمون‌های آماری تی، آنالیز واریانس و رگرسیون خطی چند‌گانه استفاده شد.

یافته‌ها
در این مطالعه مقطعی سبک زندگی ارتقا‌دهنده سلامت و تعیین‌کننده‌های اجتماعی سلامت 800 زن باردار از مناطق مختلف استان هرمزگان (مرکز، غرب، شرق) مورد مقایسه قرار گرفت.
این مطالعه نشان داد اکثریت زنان باردار (35/6 درصد) در گروه سنی 18 تا 35 سال قرار داشتند. میانگین سنی آن‌ها 5/96±‌26/4 سال بود‌. اکثریت زنان باردار خانه دار (84/6 درصد)، دارای مدرک تحصیلی دبیرستان و راهنمایی (60 درصد) بودند. همسر اکثر آنان (62 درصد) دارای مدرک تحصیلی راهنمایی و متوسطه و کارگر (39/6درصد) بودند. اکثریت درآمد خانواده پایین داشته (87/9 درصد) و وضعیت اجتماعی‌اقتصادی متوسط (36.8 درصد) داشتند. (جدول شماره 2).



اکثریت مادران باردار برای اولین‌بار باردار شده بودند (98/6 درصد) و مراقبت دوران بارداری را دریافت کرده بودند. اکثریت زنان باردار دارای نمای توده بدنی نرمال (53/3 درصد) و در رتبه بعدی لاغری (21/9 درصد) بودند (جدول شماره 3)، 
جدول شماره 4 این مطالعه نشان داد که میانگین نمره کل سبک زندگی زنان باردار استان هرمزگان ‌22/52‌+139/94 (71/39 درصد) که کمتر از نمره میانه 22/52 ±‌141/00 است که بالاترین نمره در ناحیه غرب استان 20/25‌+143/67 و کمترین آن در ناحیه شرق 19/73‌+138/78 بود. زنان شرکت‌کننده در کل استان هرمزگان از‌لحاظ ابعاد سبک زندگی، در بعد سلامت روان بیشترین و در ابعاد فعالیت بدنی و مدیریت استرس کمترین امتیاز داشتند. تفاوت آماری معنی‌داری بین نمره سبک زندگی در زنان باردار مناطق شرق و غرب و مرکز این استان وجود داشت (P<0/05).



جدول شماره 2 مشخصات تعیین‌کننده‌های اجتماعی سلامت و ارتباط آن با سبک زندگی در زنان باردار ساکن مناطق شرق، غرب، مرکز استان هرمزگان را نشان می‌دهد. این مطالعه نشان داد که اکثریت مادران باردار در ناحیه غرب و مرکز استان و شرق در درگروه سنی 18 تا 35 سال (92/9 درصد) بودند و درصد بیشتری از زنان باردار در مرکز استان، سن بالای 35 سال  داشتند (13/4درصد) و با افزایش سن زنان باردار میانگین نمره سبک زندگی کاهش پیدا می‌کند، ولی تفاوت آماری معنی‌داری بین سن زنان باردار در هر 2 ناحیه استان هرمزگان با نمره سبک زندگی وجود نداشت. اکثریت زنان باردار در غرب (3/33 درصد) و شرق (7/36 درصد) استان تحصیلات دییلم و در ناحیه مرکز (31/3 درصد) دارای مدرک تحصیلی دییرستان و راهنمایی بودند. با افزایش سطح تحصیلات زنان باردار میانگین نمره سبک زندگی افزایش پیدا می‌کند. تفاوت معنی‌داری بین سطح تحصیلات مادران باردار هر 3 ناحیه استان هرمزگان با نمره سبک زندگی وجود داشت (P<0/05). این مطالعه نشان داد که فقیرترین خانواده‌ها از مناطق شرق (8/8 درصد) و ثروتمند‌ترین آن‌ها از مناطق غرب این استان (1/23 درصد) بودند و بین وضعیت اجتماعی‌اقتصادی زنان باردار هر 3 ناحیه استان با نمره سبک زندگی تفاوت معنی‌داری وجود داشت (P<0/05). 
در این مطالعه بیشترین درصد عدم دریافت مراقبت‌های قبل از بارداری (65/9 درصد) مربوط به مرکز و شرق (65/5 درصد) این استان بود و از سویی دیگر بیشترین درصد فراوانی دریافت مراقبتهای قبل بارداری (56/2 درصد) در ناحیه غرب استان بود. میانگین نمره سبک زندگی در زنانی که مراقبت‌های قبل بارداری دریافت کرده بودند، خیلی بیشتر از زنانی که مراقبت قبل بارداری دریافت نکردند بود وکه تفاوت معنی‌داری بین دریافت مراقبت‌های قبل بارداری در مناطق مختلف استان هرمزگان با نمره سبک زندگی وجود داشت (P<0/05). اکثریت زنان باردار در مناطق غربی (100 درصد)، شرق (98/7 درصد) و مرکزی و (97/5 درصد) استان هرمزگان مراقبت‌های بارداری دریافت کرده بودند. همچنین میانگین نمره سبک زندگی در زنانی که مراقبت‌های کامل بارداری را دریافت کرده بودند بیشتر از زنانی بود که مراقبت دریافت نکرده بودند و تفاوت آماری معنی‌داری بین میزان دریافت کامل مراقبت‌های بارداری و نمره سبک زندگی وجود داشت (P<0.05). در این مطالعه اکثریت زنان باردار ساکن مناطق غرب استان دارای نمای توده بدنی نرمال بوده، ولی  اکثریت زنان باردار ناحیه مرکز استان چاق و در مناطق شرق و مرکز استان لاغر بودند. تفاوت آماری معنی‌داری بین نمای توده بدنی زنان باردار مناطق استان هرمزگان با نمره سبک زندگی وجود داشت (P<0.05) (جدول شماره 3).



در این مطالعه به منظور بررسی اثر متغیرهای مامایی (دریافت مراقبت‌های قبل از بارداری، دریافت مراقبت‌های بارداری، نوبت بارداری) و متغیرهای بالقوه مخدوشگر (سن زن، تحصیلات زن و همسرش، شغل زن و همسرش، وضعیت اقتصادی‌اجتماعی، نمایه توده بدنی) بر سبک زندگی ارتقا‌دهنده سلامت، مدل رگرسیون چند‌متغیره تدوین شد. نتاییج مدل رگرسیون نشان می‌دهد نمره سبک زندگی در زنانی که تحصیلات دانشگاهی دارند به‌طور متوسط به میزان 11/3 بیشتر از سایر گروه‌های تحصیلی است. همچنین نمره سبک زندگی زنانی که خارج از خانه کار می کنند به میزان 96/2 نمره کمتر از سایر زنان است. نمره سبک زندگی زنانی که نمایه توده بدنی نرمال دارند، به‌طور متوسط 52/5 بیشتر از سایر مادران است. همچنین نمره سبک زندگی مادرانی که مراقبت قبل از بارداری را دریافت کرده‌اند به‌طور متوسط به میزان 19/11 نمره بیش از سایر مادرانی است که این مراقبت را دریافت نکرده‌اند (جدول شماره 5).




بحث و نتیجه‌گیری
این مطالعه تعیین‌کننده‌های اجتماعی سلامت و نمره سبک زندگی ارتقا‌دهنده سلامت زنان باردار در مناطق مرکز، شرق و غرب استان هرمزگان واقع در جنوب ایران را مورد مقایسه قرار داد. این مطالعه نشان داد عوامل تعیین‌کننده اجتماعی سلامت در زنان باردار نواحی مرکز و شرق در استان هرمزگان پایین‌تر از ناحیه غرب استان بود و امتیاز سبک زندگی کمتری نسبت به ناحیه غرب استان داشتند. نتایج یک مطالعه مروری نشان داد فاکتور‌های تعیین‌کننده اجتماعی سلامت ازجمله سن بالای 30 سال مادر، تحصیلات پایین و وضعیت اجتماعی و اقتصادی پایین بیشترین عوامل خطر مرگ زنان باردار، در کنار عواملی مانند دیابت کم‌خونی و فشار خون بالا در مناطق محروم ایران، از‌جمله سیستان و بلوچستان، هرمزگان و خوزستان در مقایسه با دیگر مناطق ایران از‌جمله تهران، اصفهان، ساری، همدان، بودند. در‌حالی‌که در کشور‌های توسعه‌یافته عواملی مثل چاقی، دیابت و داشتن نژاد سیاه جزء بیشترین عوامل خطر مرگ زن باردار گزارش شده است [17]. 
همچنین نتایج این مطالعه نشان داد زنان باردار این استان دارای امتیاز کل سبک زندگی کمتر از متوسط بودند و بیشترین امتیاز ابعاد سبک زندگی در بعد سلامت روان و کمترین امتیاز را در فعالیت بدنی و مدیریت استرس داشتند. نتایج چند مطالعه از جمله مطالعه گوکلیدیز و همکاران (2014) حمزه گردشی و همکاران (2018) و قراچورلو و همکاران (2018) با نتایج این مطالعه مطابق بودند [8، 18، 19]، اما در مطالعه حمزه گردشی  در شهر ساری در شمال ایران و قراچورلو و همکارانش در کرج و ربیع‌پور و همکارانش در ارومیه در غرب ایران، میانگین نمرات سبک زندگی در زنان باردار بالاتر از مطالعه حاضر بودند [20] که شاید به سطح پایین آگاهی زنان در حیطه‌های فعالیت بدنی و مدیریت استرس در مناطق شرقی و مرکز این استان محروم مربوط باشد. یافته‌های مطالعات مداخله‌ای مختلف در‌زمینه افزایش آگاهی زنان ازطریق آموزش رعایت نکات سبک زندگی نشان داد ارتقای نمره سبک زندگی زنان باردار به کاهش استرس و به دنبال آن کاهش مرگ‌و‌میر مادر ناشی از عوارض بارداری ازجمله پره اکلامپسی، دیابت بارداری و زایمان زودرس و محدودیت رشد جنین منجر می‌شود [21، 22]. از طرفی یافته‌های یک مطالعه مروری به اهمیت ورزش در طول بارداری تأکید کرده است. داشتن فعالیت بدنی در طول بارداری می‌تواند به افزایش آمادگی بدن برای زایمان، کاهش استرس و کمک به بازیابی فیزیکی پس از زایمان منجر شود [23]. 
نتایج مطالعه ما نشان داد بین تحصیلات و شغل و وضعیت اجتماعی و اقتصادی به‌عنوان عوامل تعیین‌کننده‌های اجتماعی سلامت و سبک زندگی ارتباط معنی‌داری وجود دارد‌. بیشترین درصد سن بالای 35 سال زنان باردار و سطح تحصیلات پایین در ناحیه مرکز استان هرمزگان بود. همچنین نمره سبک زندگی زنان بارداری که سطح تحصیلات دانشگاهی داشتند 3/11 بیشتر از سایر مادران باردار بود. نتایج مطالعات گوکلیدیز و همکارانش [8]. نشان دادند مادران با سن بالا و میزان تحصیلات پایین دارای روحیه ضعیف و ارتباط بین‌فردی پایین هستند و توانایی مقابله با استرس را ندارند [7، 8]. بنابراین سطح تحصیلات تأثیر مثبتی در انجام و ارتقای رفتار‌های بهداشتی و سبک زندگی و کاهش میزان میرایی مادران دارد. مداخله سبک زندگی در جهت ارتقای حیطه‌های سبک زندگی در قبل از بارداری می‌تواند از بسیاری از نتایج نامطلوب بارداری و بارداری پر‌خطر که به افزایش سن مادر مرتبط است جلوگیری کند [24]. در بررسی عوامل اجتماعی‌اقتصادی، زنان بارداری که ساکن مناطق شرقی و مرکز استان بودند دارای سطح اجتماعی‌اقتصادی پایین‌تر در مقایسه با زنان باردار ساکن مناطق غربی بودند. در مطالعه گووسنز و همکارانش در (2018) نیز زنانی که سطح اجتماعی‌اقتصادی بالا داشتند، بیشتر احتمال داشت که نمره سبک زندیگی‌شان را ارتقا دهند [25]. یکی از دلایل مرگ مادر و یا ناتوان شدن او در طی بارداری و زایمان وضعیت اجتماعی و اقتصادی خانواده‌هاست. چون زنان باردار و همسرانشان که دارای سطح اجتماعی و اقتصادی پایین‌تر هستند، مسئولیت‌پذیری سلامت پایینی دارند که این یکی از حیطه‌های مهم سبک زندگی است. بنابراین این گونه از افراد کمتر به دنبال انجام مراقبت‌های قبل و دوران بارداری و ارتقای سبک زندگی‌شان هستند و زایمان آن‌ها معمولاً توسط افراد آموزش‌ندیده و غیر متخصص انجام می‌گیرد [5]. 
همچنین نتایج این مطالعه نشان داد بین نمای توده بدنی و دریافت مراقبت‌های قبل و دوران بارداری و تعداد بارداری و سبک زندگی ارتباط معنی‌داری وجود دارد. در یک مطالعه صورت‌گرفته در مناطق با گزارش آمار بالای مرگ مادر در ایران ازجمله خوزستان، کهگیلویه و بویر‌احمد، سیستان و بلوچستان و هرمزگان نشان داده شد افزایش تعداد بارداری و داشتن نمای توده بدنی پایین 18/5 یا بالای 30 هنگام بارداری، عدم دریافت مراقبت‌های قبل بارداری و دریافت ناکافی مراقبت‌های بارداری عواملی هستند که به افزایش شیوع خطر کم‌خونی شدید مادر در اواخر بارداری و افزایش آمار مرگ مادر در این استان‌ها محروم منجر می‌شوند [26]. بنابراین داشتن سبک زندگی مناسب می‌تواند یکی از مهم‌ترین عوامل پیشگیری‌کننده از خطر کم‌خونی شدید در زنان باردار و مرگ مادری به دلیل عوارض بارداری و زایمان باشد.  اکثر زنان باردار این مطالعه دارای نمای توده بدنی نرمال، ساکن مناطق غربی استان هرمزگان بودند. همچنین نمره سبک زندگی مادرانی که نمایه توده بدنی نرمال داشتند 5/5 برابر بیشتر از سایر مادران بود. این یافته مطابق با نتایج آماندا بای و همکارانش [25]. است. در مطالعه آن‌ها زنان بارداری که چاق هستند، بیشتر احتمال دارد که نمره سبک زندگی کمتری داشته باشند و همچنین مطالعات مختلف نشان داد مداخله در سبک زندگی در قبل از بارداری در زنان دارای نمای توده بدنی اضافه‌وزن و چاق می‌تواند از بسیاری از مرگ‌های مادران باردار و عوارض مادری و جنینی، نوزادی و کودکی ناشی از کم‌خونی، دیابت بارداری، پره اکلامپسی‌، زایمان زودرس و زایمان سزارین پیشگیری کند، زیرا این گروه از زنان باردار در مقایسه با زنان با وزن نرمال بیشتر در معرض پیامد‌های نامطلوب بارداری و پس از زایمان قرار دارند بر‌اساس نتایج این مطالعه، دریافت مراقبت‌های قبل از بارداری، قوی‌ترین عامل پیشگویی‌کننده نمره سبک زندگی بالا را در زنان باردار بود. در این‌باره نتایج چند مطالعه، از‌جمله مطالعه غریبه و همکارانش [16] و آماندا بای و همکارانش [25] و گووسنز و همکارانش [23]. نشان دادند ارائه خدمات مراقبت‌های قبل بارداری می‌تواند به سلامت دوران بارداری کمک کند. همچنین داشتن فعالیت بدنی مناسب، وزن ایدئال و مدیریت استرس و مدیریت هرگونه شرایط پزشکی پیش از آن می‌تواند به کاهش ناخوشی و مرگ‌و‌میر مادر و کودکانشان منجر شود [18، 24 ].
به‌طور‌کلی در بین 30 استان ایران، استان هرمزگان رتبه نهم شاخص سلامت اجتماعی را دارد و این استان در بین تمام استان‌های ایران پایین‌ترین رشد طبیعی جمعیت را دارد.
این مطالعه که با هدف «تعیین سبک زندگی ارتقا‌دهنده سلامت در زنان بادار مراجعه‌کننده به مراکز بهداشتی درمانی دانشگاه علوم‌‌پزشکی هرمزگان در سال 1394» انجام شد، نشان داد سبک زندگی ارتقا‌دهنده سلامت در زنان باردار این استان از وضعیت متوسط برخوردار است. به نحوی که ابعاد سلامت روان (خودشکوفایی) و تغذیه بالاترین نمره و ابعاد مدیریت استرس و فعالیت بدنی کمترین نمره را در زنان باردار کسب کرده بودند که این موضوع بر ضرورت توجه به این مسائل در بارداری تأکید می‌کند. همچنین در مقایسه سبک زندگی در زنان باردار ساکن در نواحی مختلف استان، چنین به دست آمد که زنان باردار ساکن در منطقه غرب استان نسبت به سایر نواحی، نمره سبک زندگی بالاتری دارند (جدول شماره 4) بنابراین می‌توان با افزایش آگاهی و آموزش به زنان باردار (به‌خصوص زنان ساکن در مناطق شرق استان) در‌زمینه داشتن سبک زندگی سالم در دوران بارداری و هر مداخله‌ای که به تغییر و تقویت فعالیت بدنی و مدیریت استرس در آنان منجر شود، وضعیت سلامت آنان را بهبود بخشید. به نظر می‌رسد از‌طریق ادغام این مداخلات در مراقبت‌های قبل و دوران بارداری و نیز اطلاع‌رسانی گسترده از‌طریق وسایل ارتباط‌جمعی بتوان در این راستا گامی مؤثر برداشت.

ملاحظات اخلاقی

پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه دارای تأییدیه اخلاقی به شماره IR.SBMU.PHNM.1395.435  از دانشگاه علوم‌پزشکی شهیبد بهشتی. است.

حامی مالی
این مقاله از طرف هیچ‌گونه نهاد یا مؤسسه‌ای حمایت مالی نشده و تمام منابع مالی آن از‌طرف نویسنده اول یا نویسندگان تأمین شده است.

مشارکت نویسندگان
طراحی مطالعه: فرزانه پازنده، فرزانه بنی‌هاشمی؛ ویرایش مقاله: معصومه محسنی؛ آنالیز آماری: شکرالله محسنی، تائید نهایی: تمام نویسندگان.

تعارض منافع
این مطالعه هیچ‌گونه تعارض منافعی نداشته است.

تشکر و قدردانی
این طرح با همکاری دانشگاه علوم‌پزشکی شهیبد بهشتی تهران و دانشگاه علوم‌پزشکی هرمزگان صورت گرفته است. از حمایت آن‌ها قدردانی می‌شود.



 

1. Michalos AC. Job satisfaction, marital satisfaction and the quality of life: A review and a preview. In: Michalos AC, editor. Essays on the quality of life. Dordrecht: Springer Netherlands; 2003. [DOI:10.1007/978-94-017-0389-5_6]
2. Nafari N, Lak-Ayan A. [Analysis of the relationship between quality of work life and job satisfaction in the area 3 local branches of Bank Melat in Tehran (Persian)]. J Manag Dev Process. 2013; 26(3):161-86. [Link]
3. WHO. The sustainable development goals and the global strategy for women's, children’s and adolescents’ health. Geneva:WHO; 2018.
4. UNFPA. Ending preventable maternal death. New York: UNFPA; 2018.
5. Talebi Doluee M, Zabihi H, Rezvani B, Zarmehri B, Najaf Najafi M. Downward trend in maternal mortality ratio in Khorasan Razavi Province, Iran. J Midwifery Reprod Health. 2018; 6(1):1179-85. [DOI:10.22038/jmrh.2017.9967]
6. United Nations Population Fund (UNFPA). The social determinants of maternal death and disability. 2012 [2024 February 6]. Available from: [Link]
7. Zalvand R, Tajvar M, Pourreza A, Asheghi H. Determinants and causes of maternal mortality in Iran based on ICD-MM: A systematic review. Reprod Health. 2019; 16(1):16. [DOI:10.1186/s12978-019-0676-y] [PMID] [PMCID]
8. Gokyildiz S, Alan S, Elmas E, Bostanci A, Kucuk E. Health-promoting lifestyle behaviours in pregnant women in Turkey. Int J Nurs Pract. 2014; 20(4):390-7. [DOI:10.1111/ijn.12187] [PMID]
9. Walker SN, Sechrist KR, Pender NJ. Health promotion model-instruments to measure health promoting lifestyle: Health-promoting lifestyle profile [HPLP II] (Adult version). Omaha: University of Nebraska Medical Center; 1995. [Link]
10. Amini P, Maroufizadeh S, Samani RO, Hamidi O, Sepidarkish M. Prevalence and determinants of preterm birth in Tehran, Iran: A comparison between logistic regression and decision tree methods. Osong Public Health Res Perspect. 2017; 8(3):195-200. [DOI:10.24171/j.phrp.2017.8.3.06] [PMID] [PMCID]
11. Mohammadinia N, Samiezadeh Toosi T, Rezaei MA, Rostaei F. [Investigating the frequency and effective factors on maternal mortality in Sistan and Baluchistan Province, Iran, 2002-2009 (Persian)]. Iran J Obstet Infertil. 2013; 16(44):28-34. [DOI:10.22038/ijogi.2013.653]
12. Mohammadi Zeidi I, Pakpour Hajiagha A, Mohammadi Zeidi B. [Reliability and validity of Persian version of the health-promoting lifestyle profile (Persian)]. J Mazandaran Univ Med Sci. 2011; 20(1):102-13. [Link]
13. Onat G, Aba YA. Health-promoting lifestyles and related factors among pregnant women. Turk J Public Health. 2014; 12(2):69-79. [DOI:10.20518/thsd.69694]
14. Kiani Z, Simbar M, Dolatian M, Zaeri F. [Relationship between structural social determinants of health and women's empowerment in reproductive health (Persian)]. J Sch Public Health Inst Public Health Res. 2015; 13(2):1-15. [Link]
15. Nelson DB, Moniz MH, Davis MM. Population-level factors associated with maternal mortality in the United States, 1997-2012. BMC Public Health. 2018; 18(1):1007. [DOI:10.1186/s12889-018-5935-2] [PMID] [PMCID]
16. Gharaibeh M, Al-Ma'aitah R, Al Jada N. Lifestyle practices of Jordanian pregnant women. Int Nurs Rev. 2005; 52(2):92-100. [DOI:10.1111/j.1466-7657.2005.00257.x] [PMID]
17. Gharachourlo M, Mahmoodi Z, Akbari Kamrani M, Tehranizadeh M, Kabir K. The effect of a health literacy approach to counselling on the lifestyle of women with gestational diabetes: A clinical trial. F1000Res. 2018; 7:282. [DOI:10.12688/f1000research.13838.1] [PMID] [PMCID]
18. Rabiepoor S, Sadeghi E, Sayyadi H. Spiritual health and physical activity among Iranian pregnant women. J Relig Health. 2019; 58(2):506-15. [DOI:10.1007/s10943-017-0487-9] [PMID]
19. Ahluwalia IB, Merritt R, Beck LF, Rogers M. Multiple lifestyle and psychosocial risks and delivery of small for gestational age infants. Obstet Gynecol. 2001; 97(5 Pt 1):649-56. [DOI:10.1097/00006250-200105000-00002] [PMID]
20. Kamali Fard M, Alizadeh R, Sehati Shafaei F, Gojazadeh M. [The effect of lifestyle on the rate of preterm birth (Persian)]. J Ardabil Univ Med Sci. 2010; 10(1):55-63. [Link]
21. Nascimento SL, Surita FG, Cecatti JG. Physical exercise during pregnancy: A systematic review. Curr Opin Obstet Gynecol. 2012; 24(6):387-94. [DOI:10.1097/GCO.0b013e328359f131] [PMID]
22. Goossens J, Delbaere I, Dhaenens C, Willems L, Van Hecke A, Verhaeghe S, et al. Preconception-related needs of reproductive-aged women. Midwifery. 2016; 33:64-72. [DOI:10.1016/j.midw.2015.10.012] [PMID]
23. Goossens J, Beeckman D, Van Hecke A, Delbaere I, Verhaeghe S. Preconception lifestyle changes in women with planned pregnancies. Midwifery. 2018; 56:112-20. [DOI:10.1016/j.midw.2017.10.004] [PMID]
24. Motlagh ME, Nasrollahpour Shirvani SD, Torkestani F, Hassanzadeh-Rostami Z, Rabiee SM, Ashrafian Amiri H, et al. The frequency of anemia and underlying factors among iranian pregnant women from provinces with different maternal mortality rate. Iran J Public Health. 2019; 48(2):338-44. [PMID] [PMCID]
25. Bye A, Shawe J, Stephenson J, Bick D, Brima N, Micali N. Differences in pre-conception and pregnancy healthy lifestyle advice by maternal BMI: Findings from a cross sectional survey. Midwifery. 2016; 42:38-45. [DOI:10.1016/j.midw.2016.09.013] [PMID]
26. Bogaerts A, Ameye L, Bijlholt M, Amuli K, Heynickx D, Devlieger R. INTER-ACT: Prevention of pregnancy complications through an e-health driven interpregnancy lifestyle intervention - Study protocol of a multicentre randomised controlled trial. BMC Pregnancy Childbirth. 2017; 17(1):154. [DOI:10.1186/s12884-017-1336-2] [PMID] [PMCID]