دوره 9، شماره 3 - ( پاییز 1401 )
جلد 9 شماره 3 صفحات 301-292 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Fathi Najafi T, Najafi Fathi M, Dashti S, Farnoosh E. Comparative Study of The Fetal Rights in National and International Laws: A Narrative Review Paper. J Prevent Med 2022; 9 (3) :292-301
URL: http://jpm.hums.ac.ir/article-1-630-fa.html
URL: http://jpm.hums.ac.ir/article-1-630-fa.html
فتحی نجفی طاهره، نجفی فتحی محمدرضا، دشتی ساره، فرنوش المیرا. بررسی مقایسه‌ای وضعیت حقوقی جنین در ایران با دیگر کشورها: یک مطالعه مروری روایتی. طب پیشگیری. 1401; 9 (3) :292-301
طاهره فتحی نجفی* 
1، محمدرضا نجفی فتحی2 ، ساره دشتی1 ، المیرا فرنوش3
1، محمدرضا نجفی فتحی2 ، ساره دشتی1 ، المیرا فرنوش3
1- گروه مامایی، دانشکده پرستاری و مامایی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.
2- گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.
3- گروه مامایی، دانشگاه علوم پزشکی قزوین، قزوین، ایران.
2- گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.
3- گروه مامایی، دانشگاه علوم پزشکی قزوین، قزوین، ایران.
متن کامل [PDF 4277 kb]
(568 دریافت)
| چکیده (HTML) (953 مشاهده)
.jpg)
متن کامل: (1161 مشاهده)
مقدمه
دوره جنینی به دلیل ماهیت متفاوت تشکیل اندام‌ها، دوره رشد و تکامل و رسیده شدن و آمادگی برای تولد از اهمیت خاصی برخوردار است. جنین انسان از بدو تشکیل تا زمان تولد دارای حق حیات و حق سلامت است [1]. در سال‌های اخیر، توجه به حقوق جنین از اهمیت خاصی برخوردار شده است. عدم توجه به حقوق مدنی جنین، گاه منجربه بروز رفتارهای غیر قانونی می شود، ازجمله سقط‌های غیرقانونی که یکی از مهم‌ترین آن‌ها است [2].
تغییر شیوه زندگی اجتماعی در دنیا و ایران منجربه تغییر نگرش زوجین برای حفظ و نگهداری جنین شده است. همچنین شرایط فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی موجود در ایران و برخی از کشورهای دیگر، بستر مناسب برای الویت خواست و نظر والدین بر ترجیح زمان تولد جنین شده است. نبود قانون، چالش بزرگی را در این صورت ایجاد کرده است. از. طرف دیگر، وجود قوانین سخت‌گیرانه برای سقط و موکول نمودن سقط به علل پزشکی، یکی دیگر از عواملی است که زمینه را برای سقط‌های غیر قانونی در دنیا و ایران فراهم کرده است [2]. براساس مطالعات سازمان بهداشت جهانی، حدود 10 تا 15 همه بارداری‌ها به سقط منجر می‌شود، اما سقط‌های ناایمن همواره با مرگی حدود 100 هزار تا 200 هزار زن در دنیا همراه است [3]. این موضوع در ایران طی 10 سال گذشته، روندی صعودی به خود گرفته است و مشخص شده است تنها 4/2 درصد از دعاوی حقوقی در دادگاه‌های تهران به سقط‌های غیرقانونی ارتباط دارد [3]
بالا بودن آمار سزارینهای انتخابی در تاریخ‌های لوکس نیز از دیگر مواردی است که در ایران روند افزایشی به خود گرفته است. تفاوت میزان سزارین‌ها در کشورهای درحالتوسعه نسبت به کشورهای توسعه‌یافته بسیار چشمگیر است. این میزان در ایران رقمی بین 22 تا 66 درصد است. این در حالی است که رقم معقول سزارین توسط سازمان بهداشت جهانی 13 درصد بیان شده است [4].
دلایل زیادی برای این تفاوت چشمگیر وجود دارد که یکی از آن‌ها به عدم اطلاع جامعه از حقوق مدنی جنین مربوط شود. مستتر بودن جنین در رحم و همچنین بی‌اطلاعی مردم از این حقوق آسیب‌های جبران‌ناپذیری را بر خانواده و در نهایتا جامعه تحمیل خواهد کرد.
بسیاری از مطالعات ازنظر قانونی به جنبه‌های کیفری و جزایی حقوق مادر و جنین پرداخته‌اند، اما به دلیل تغییر در رویکردهای مراقبتی بارداری و زایمان و توجه به کیفیت مراقبت مبتنی بر کرامت محوری، بنابراین پرداخت به مقوله حقوق مادر و جنین از دیدگاه سلامت جایگاه ویژه‌ای را پیدا می‌کند. درخصوص حقوق جنین مفالات متعدی وجود دارد، اما حقوق جنین و مادر براساس شأن و کرامت، واژه‌ای نسبتاً نوین است که به دلیل تغییر رویکردهای مراقبتی اهمیت ویژه‌ای در دنیا کسب کرده است. اغلب نگارش مطالعات مروری در این خصوص توسط حقوق‌دان‌ها انجام شده است که جنبه جزایی و جرم بودن بسیاری از اقدامات انجام‌شده در مراقبت مانند سقط جنین اشاره کرده‌اند. در حالی که این مطالعه فراتر از جنبه جرم‌نگاری حقوق جنین و مادر نگارش شده است و به دلیل تخصص نویسندگان در امر سلامت باروری و مامایی، به جنبه‌های مراقبتی حقوق مادر و جنین توجه کرده‌اند. بدین‌ترتیب می‌توان مهم‌ترین تفاوت این مقاله با دیگر مقالات مروری چاپ‌شده را در بررسی حقوقی ازنظر مراقبتی بیان کرد. مطالعه حاضر، جنبه‌های حقوقی جنین از بدو تشکیل تا زمان تولد را براساس حقوق ملی و بین‌المللی را مقایسه کرده است.
مواد و روش‌ها
در این مطالعه مروری، جست‌وجوی مقالات در پایگاه‌های اطلاعاتی پابمد، گوگل‌اسکالر، مگ‌یران و پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی طی سال‌های 2000 تا 2022 انجام شد. کلمات کلیدی شامل Fetal dignity ،Fetal law ،Mother dignity ،childbirth rights با کلمه ربط AND و OR انجام شد. معیارهای ورود مطالعه شامل کلیه مقالاتی که به وضعیت حقوق جنین (right) پرداخته و مقالاتی که ازنظر حقوقی Law مورد تحلیل قرار گرفتند، از مطالعه حذف شدند. همچنین مواردی مانند حقوق جنین ازنظر سقط ( قانونی و غیرقانونی)، حقوق جنین ازنظر ارزیابی والدین دارای سوءمصرف الکل و موادمخدر و خشونت‌های خانگی از مطالعه حذف شدند. از تعداد 1570مقاله، تعداد 134مقاله با عنوان مرتبط بودند و اغلب مقالات در حوزه حقوق جنین در سقط و یا به دنبال خشونت‌های خانگی بودند که به دلیل عدم ارتباط با موضوع کنار گذاشته شد. 15مقاله مرتبط مورد ارزیابی نهایی قرار گرفت (تصویر شماره 1).
دوره جنینی به دلیل ماهیت متفاوت تشکیل اندام‌ها، دوره رشد و تکامل و رسیده شدن و آمادگی برای تولد از اهمیت خاصی برخوردار است. جنین انسان از بدو تشکیل تا زمان تولد دارای حق حیات و حق سلامت است [1]. در سال‌های اخیر، توجه به حقوق جنین از اهمیت خاصی برخوردار شده است. عدم توجه به حقوق مدنی جنین، گاه منجربه بروز رفتارهای غیر قانونی می شود، ازجمله سقط‌های غیرقانونی که یکی از مهم‌ترین آن‌ها است [2].
تغییر شیوه زندگی اجتماعی در دنیا و ایران منجربه تغییر نگرش زوجین برای حفظ و نگهداری جنین شده است. همچنین شرایط فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی موجود در ایران و برخی از کشورهای دیگر، بستر مناسب برای الویت خواست و نظر والدین بر ترجیح زمان تولد جنین شده است. نبود قانون، چالش بزرگی را در این صورت ایجاد کرده است. از. طرف دیگر، وجود قوانین سخت‌گیرانه برای سقط و موکول نمودن سقط به علل پزشکی، یکی دیگر از عواملی است که زمینه را برای سقط‌های غیر قانونی در دنیا و ایران فراهم کرده است [2]. براساس مطالعات سازمان بهداشت جهانی، حدود 10 تا 15 همه بارداری‌ها به سقط منجر می‌شود، اما سقط‌های ناایمن همواره با مرگی حدود 100 هزار تا 200 هزار زن در دنیا همراه است [3]. این موضوع در ایران طی 10 سال گذشته، روندی صعودی به خود گرفته است و مشخص شده است تنها 4/2 درصد از دعاوی حقوقی در دادگاه‌های تهران به سقط‌های غیرقانونی ارتباط دارد [3]
بالا بودن آمار سزارینهای انتخابی در تاریخ‌های لوکس نیز از دیگر مواردی است که در ایران روند افزایشی به خود گرفته است. تفاوت میزان سزارین‌ها در کشورهای درحالتوسعه نسبت به کشورهای توسعه‌یافته بسیار چشمگیر است. این میزان در ایران رقمی بین 22 تا 66 درصد است. این در حالی است که رقم معقول سزارین توسط سازمان بهداشت جهانی 13 درصد بیان شده است [4].
دلایل زیادی برای این تفاوت چشمگیر وجود دارد که یکی از آن‌ها به عدم اطلاع جامعه از حقوق مدنی جنین مربوط شود. مستتر بودن جنین در رحم و همچنین بی‌اطلاعی مردم از این حقوق آسیب‌های جبران‌ناپذیری را بر خانواده و در نهایتا جامعه تحمیل خواهد کرد.
بسیاری از مطالعات ازنظر قانونی به جنبه‌های کیفری و جزایی حقوق مادر و جنین پرداخته‌اند، اما به دلیل تغییر در رویکردهای مراقبتی بارداری و زایمان و توجه به کیفیت مراقبت مبتنی بر کرامت محوری، بنابراین پرداخت به مقوله حقوق مادر و جنین از دیدگاه سلامت جایگاه ویژه‌ای را پیدا می‌کند. درخصوص حقوق جنین مفالات متعدی وجود دارد، اما حقوق جنین و مادر براساس شأن و کرامت، واژه‌ای نسبتاً نوین است که به دلیل تغییر رویکردهای مراقبتی اهمیت ویژه‌ای در دنیا کسب کرده است. اغلب نگارش مطالعات مروری در این خصوص توسط حقوق‌دان‌ها انجام شده است که جنبه جزایی و جرم بودن بسیاری از اقدامات انجام‌شده در مراقبت مانند سقط جنین اشاره کرده‌اند. در حالی که این مطالعه فراتر از جنبه جرم‌نگاری حقوق جنین و مادر نگارش شده است و به دلیل تخصص نویسندگان در امر سلامت باروری و مامایی، به جنبه‌های مراقبتی حقوق مادر و جنین توجه کرده‌اند. بدین‌ترتیب می‌توان مهم‌ترین تفاوت این مقاله با دیگر مقالات مروری چاپ‌شده را در بررسی حقوقی ازنظر مراقبتی بیان کرد. مطالعه حاضر، جنبه‌های حقوقی جنین از بدو تشکیل تا زمان تولد را براساس حقوق ملی و بین‌المللی را مقایسه کرده است.
مواد و روش‌ها
در این مطالعه مروری، جست‌وجوی مقالات در پایگاه‌های اطلاعاتی پابمد، گوگل‌اسکالر، مگ‌یران و پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی طی سال‌های 2000 تا 2022 انجام شد. کلمات کلیدی شامل Fetal dignity ،Fetal law ،Mother dignity ،childbirth rights با کلمه ربط AND و OR انجام شد. معیارهای ورود مطالعه شامل کلیه مقالاتی که به وضعیت حقوق جنین (right) پرداخته و مقالاتی که ازنظر حقوقی Law مورد تحلیل قرار گرفتند، از مطالعه حذف شدند. همچنین مواردی مانند حقوق جنین ازنظر سقط ( قانونی و غیرقانونی)، حقوق جنین ازنظر ارزیابی والدین دارای سوءمصرف الکل و موادمخدر و خشونت‌های خانگی از مطالعه حذف شدند. از تعداد 1570مقاله، تعداد 134مقاله با عنوان مرتبط بودند و اغلب مقالات در حوزه حقوق جنین در سقط و یا به دنبال خشونت‌های خانگی بودند که به دلیل عدم ارتباط با موضوع کنار گذاشته شد. 15مقاله مرتبط مورد ارزیابی نهایی قرار گرفت (تصویر شماره 1).
یافته‌ها
موارد زیر در ارزیابی و مرور مقالات مورد توجه قرار گرفته است:
حقوق بنیادین جنین
حق حیات و حق سلامت جنین
2 مورد از حقوق اساسی جنین در ایران حق حیات و حق برخورداری از سلامت است. این حقوق از اساسی‌ترین حقوق بشر است که ریشه در کرامت انسان و جامعه بشری دارد [5]. حق حیات از ابتدای تکوین جنین وجود داشته و مانند یک انسان کامل حق برخورداری از سلامت را دارد. چنانچه به دلایلی ازجمله، بیماری‌های ژنتیکی و ابتلا به مواردی که حق سلامت وی با چالش جدی مواجه می‌شود، براساس قوانین ملی موجود می‌تواند سقط درمانی برای جنین قبل از 19 هفته تمام انجام شود.
کرامت جنین در منابع حقوقی و فقهی کشوری از اهمیت خاصی برخوردار است. چنانچه برخی تکالیف از مادر باردار مانند روزه‌داری سلب شده است . از دیگر مصادیق اهمیت حق حیات و کرامت جنین می‌توان به تأخیر انداختن مجازات‌های مادر باردار تا پس از زایمان و گاهی پس از اتمام شیردهی اشاره کرد. عدم اجرایی شدن طلاق در زمان بارداری نیز از دیگر موارد است [6].
در قوانین بین‌المللی به‌ویژه در کشورهای غربی، مفهوم انسان و شخص، از دوره جنینی که قابلیت حیات و ادامه زندگی در خارج از بدن مادر را داشته باشد، به وی داده می‌شود. این زمان در منابع تخصصی براساس سن بارداری و وزن جنین حدود 20 تا 24 هفته بیان شده است. بنابراین قوانین انسانی و شخصی از تاریخ یادشده مشمول جنین خواهد شد. دو مفهوم قابلیت حیات و قابلیت درک در قوانین ایلات متحده آمریکا به‌گونه‌ای دیگر تعریف شده است. قابلیت درک ازنظر آن‌ها به درک درد و احساسات جنینی معطوف می‌شود [7].
قوانین حقوقی و مدنی موجود برای حفاظت جنین از زمان لقاح تا زمان زایمان وجود دارد. بدین‌ترتیب یک توافق کلی، توجه به شرایط اخلاقی، حفظ جنین است که وی را از بدو تشکیل تا زمان تولد مورد حمایت قانون قرار دهد. طبق قوانین موجود در نروژ حق حیات بدون قید و شرط رد شد و مواردی از این حیث دچار استثنا شده است. برای مثال، چنانچه بین حیات مادر باردار و جنین تعارضی ایجاد شود، حق موجود و برتری آن به حیات مادر است [8].
در بین کشورهای مختلف، تنها کشورهای توسعه‌یافته، انواع آسیب‌های وارده به جنین را از مصادیق واقعی جرم و بزه دانسته و مجازات‌های زیادی را برای آن در نظر گرفته است. این وضعیت در ایران تنها محدود به آسیب‌های وارده به جنین (آسیب‌های جسمی ناشی از سقط جنین غیر‌درمانی) بوده و بقیه موارد مانند آسیب‌های ناشی از سوءمصرف موادمخدر، مصرف الکل و غیره را شامل نشده است. مجازات‌های کیفری جنین آزاری در ایران تنها به مواردی که منجر به سقط جنین شود، تعلق می‌گیرد. این در حالی است که جنین ممکن است به دنبال خشونت خانگی (ضرب‌وجرح زن باردار) دچار آسیب جسمی نشده باشد و مواردی دیگر نیز در ایجاد این آسیب نقش داشته باشند که از این حیث قوانین کیفری در این موضوع با چالش جدی مواجه است [9].
نکته قابل تأمل این است که موارد بیان‌شده به آسیب‌های عمدی نیز اشاره دارد. آسیب‌های ناشی از قصور و غیرعمد نیز نادیده گرفته شده است و تنها در صورت اهدای جنین این‌گونه موارد مورد توجه قانون‌گذار قرار گرفته است [10].
در ارتباط با حق حیات جنین، در قوانین عمومی کشورهای توسعه‌یافته نیز سقط عمدی به‌عنوان جرم مطرح شده و مجازات‌هایی برای انجام آن در نظر گرفته شده است و افرادی مانند پدربزرگ، مادر بزرگ و پدر جنین نیز می‌توانند در شکایت از ارتکاب آن توسط مادر باردار اقدام کنند. براساس قوانین در ایالت‌های آمریکا، سقط جنین بعد از هفته 20، به دلیل درک درد توسط جنین نیز مشمول مجازات‌های سنگین‌تر مانند حبس تا 5 سال شده است. البته استثنای آن، بارداری به دنبال تجاوز و زنای با محارم و سقط به خاطر نجات جان مادر باردار است [11].
حق سلامت جنین در ایران، محدود به سلامت جسمی جنین و نداشتن بیماری‌های منافات با حیات تعریف شده است. بنابراین در صورتی که جنین زیر 19 هفته بوده و بیماری جنین قطعاً محرز شده باشد، قانون‌گذار مجوز سقط درمانی را صادر می‌کند.
در این خصوص بایستی توجه کرد که طبق نظریه بارکر که بیان می‌کند سلامت محیط رحم مادر از مهم‌ترین عوامل مؤثر برای سلامت جنین تا سال‌ها پس از تولد وی است، اهمیت به موارد تهدیدکننده سلامت رحمی نقش مهمی را ایفا می‌کند. برای مثال، مادری که باردار بوده و از داروهای روان‌گردان استفاده می‌کند، سلامت رحم و جنین را دچار تهدید کرده است که همان‌گونه که اشاره شد قوانین کیفری در این خصوص در ایران وجود ندارد. حق حیات و سلامت جنین در قوانین بین‌الملل نیز با چالش‌های جدی مواجه است. تنها در ایالت کارولینای جنوبی آمریکا سوءمصرف موادمخدر توسط مادر باردار به دلیل تحمیل آسیب‌های جسمی و روحی ایجاد‌کننده بر روی جنین جرم محسوب شده و مادر به دلیل کودک‌آزاری مورد تعقیب قرار خواهد گرفت [8].
بحث سلامت روانی و حمایت عاطفی خانواده‌ها و احترام به مادر و جنین از مطالب دیگریست که کمتر مورد توجه بوده است. زمانی که مادران باردار برای رفع عوارض جسمی در اینترنت راه‌های مختلف را مورد تجسس قرار می‌دهند با مطالب زیادی در این خصوص مواجه می‌شوند مواردی مانند سوزش سردل و معده و حالت تهوع، کمردرد، درد لگن، بی خوابی، از دست دادن اشتها، خستگی مفرط و ورم پا که به میزان فراوانی به چشم می‌خورد، اما توجه به شرایط روحی مادر با تکیه بر احترام و تکریم مادر و جنین موضوع جدیدی است. روزهای پایانی دوران بارداری که در زیان آلمانی به نام «Zwischen» و در فارسی عنوان « عالم بالا، عالم بی مثال، عالم برزخ، بین 2 دنیا » تعبیر می‌شود، بسیار لازم و حیاتی است. واقعیت امر این است که روزهای آخر بارداری زمان مکان و حال و هوای متمایز و خاص خودش را دارد که باید به آن احترام گذاشته شود. مادر باردار بین دو نقش متفاوت زنانه و مادرانه قرار دارد. تکریم مادر و جنین در این دوران علاوه‌بر حفظ سلامت روانی مادر، سلامت روان جنین را نیز درپی دارد، زیرا براساس میثاق بین‌المللی و قوانین بین‌المللی حقوق کودک، حمایت از حق ذاتی هر کودک از بقا و سلامت ضروری بوده و رعایت سلامت در ابعاد مختلف آن از اهمیت خاصی برخوردار است. در این خصوص منشور حقوق شهروندی در ایران نیز به حق حیات و سلامت کودک اشاره مستقیم دارد. از الزامات تحقق این حقوق، ایجاد بستر مناسب برای مادر باردار نیز جهت حق سلامت و بقای جنین لازم می‌باشد [12].
حق بنیادین جنین در امر زایمان
یکی از مهم‌ترین حقوق جنین، در نظر داشتن او به‌عنوان یک انسان دارای شأن و منزلت و کرامت است. در نظر داشتن جنین به‌عنوان یک انسان ( پس از هفته 24 که قابلیت حیات در خارج از رحم را داراست) و توجه به حقوق وی در اصل 20 قانون اساسی کشور نیز به‌خوبی مشخص شده است که همه انسان‌ها مورد حمایت قانون قرار گرفته و از همه حقوق انسانی به‌طور یکسان بهره می‌برند. یکی از مهم‌ترین حقوق جنین توجه به شأن و کرامت او در امر زایمان است. بنابراین، طریق سیر طبیعی زایمان در زمان مقرر و عدم مداخله در آن به‌عنوان یکی از مهم‌ترین حقوق بنیادین جنین و حفظ کرامت وی محسوب می‌شود و عدول از آن تنها در صورت ضرورت‌های پزشکی امکان‌پذیر است. فرایند طبیعی تولد و طی نمودن روند تکامل توسط جنین در آخرین روزهای بارداری نیز از حقوق بنیادین جنینی محسوب می شود که هر گونه اقدام غیرضروری پزشکی، به بروز عوارض نامطلوب برای جنین منجر می‌شود و آسیب‌های جبران‌ناپذیری برایش ایجاد خواهد کرد [2].
عدول از این مسئله، با اعمال جراحی سزارین نابهنگام در تاریخ‌های موردنظر مادر می‌تواند یک مصداق عینی از ضایع نمودن حقوق بنیادین جنین و عدم توجه به شأن و منزلت و کرامت جنین محسوب شود. مواردی مانند احتمال آسیب‌های جسمی و روحی جنین، زمینه برای ایجاد فساد در نظام سلامت، ترجیح خواست والدین بر سلامت جنین و ایجاد ازدحام در بیمارستان و کاهش احتمال تمرکز بر سلامت مراجعه‌کنندگان از مهم‌ترین عوارض پیش‌آمده محسوب می‌شوند که هرکدام از موارد پیش‌گفته می‌تواند از مصادیق واقعی جرم محسوب شود، زیرا در این صورت پزشک وظایف قانونی و حرفه‌ای خود را در قبال خواست و تمایلات پدر و مادر جنین نادیده گرفته و به نوعی اسیر خواسته‌های آن‌ها می‌شود. بنابراین جرم بودن این قضیه بر اساس قوانین کشوری محرز است. ( سزارین نابهنگام) در خصوص انجام سزارینهای نابهنگام که از مصادیق ار بین بردن و ضایع نمودن حقوق بنیادین جنین است، طی جست‌وجوی انجام شده در کلیه سایت‌های تحقیقاتی، این مورد تنها به برخی از کشورهای درحالتوسعه به‌ویژه در آسیا ( ایران، تایوان) محدود بوده و به نظر می‌رسد در دیگر جوامع مورد توجه نیست [13، 14].
مطالعه مروری نظام‌مند انجام‌شده در سال 2020 نشان داد از 17 دلیل اصلی برای سزارینهای انتخابی براساس خواست مادر، انجام سزارین بر اساس تاریخ موردنظر، دلیل 16 محسوب شده که در کشور تایوان و ایران به این نوع سزارین اشاره شده است.اانجام سزارینهای انتخابی در اغلب کشورها به‌ویژه کشورهای آسیایی مطلوب نظر، پزشکان، والدین و مراقبین سلامت است، اما انجام این شیوه به دلایل پیش‌گفته حقوق بنیادین جنین را دچار آسیب می‌کند [15].
این در حالی است که سزارینهای نابهنگام و یا انتخابی در کشورهای اروپایی مطلوب‌نظر عده بسیار کمی از زنان بوده و اغلب محدود به مادرانی است که تجربه نامطلوبی از زایمان قبلی خود داشتند [13].
سزارینهای تقویمی علاوه‌بر نادیده گرفتن حق جنین از سلامت جسمی (اختلال در روند تکامل مغزی جنین در روزهای آخر بارداری) اثرات منفی را بر سلامت وی خواهد داشت، زیرا فرایند تکامل جنین با سزارینهای تقویمی در تعارض است. بنابراین انجام تولدهای تقویمی براساس قوانین مدنی مغایر با اخلاق حرفه ای پزشکی است و علاوه‌بر قصور پزشک، والدین نیز در این مسئله دخیل هستند [16].
حق تشخص و کرامت
جنین انسان براساس قوانین ملی، دارای تشخیص و کرامت انسانی است و از همان ابتدای تکوین حق برخورداری از کلیه حقوق انسانی شامل حال وی می‌شود. اگر چه جنین در رحم مادر فاقد مسئولیت است، اما کلیه حقوق مادی و معنوی جاری، شامل وی نیز می‌شود. حقوق مادی مانند ارث، نفقه، وصیت، ارث و وقف از مهم‌ترین آن‌ها است. همچنین حقوق معنوی مانند حق برخورداری از سلامت جسم و روان، حق برخورداری از خانواده سالم غیره است که به‌طور مفصل در قسمت‌های قبل به آن‌ها اشاره شد.
اغلب ریشه کرامت جنین بیشتر در نظریات سکولار و دینی وجود دارد. کرامت جنین در دیدگاه سکولار بیشتر به ژنوم هوموساپینس بودن آن ارتباط دارد، اما به هرحال وجود انسان به دلیل انسان بودنش دارای ارزش بوده و از همان ابتدای تکوین بایستی مورد احترام قرار بگیرد [17]
کرامت جنین و تشخص وی از اهمیت خاصی برخورادر است، به‌گونه‌ای که عدم رعایت کرامت و شأن جنین به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مصادیق خشونت علیه جنین تعریف شده است [18].
طیف خشونت‌های حین لیبر و زایمان در دنیا بسیار وسیع بوده و به عواملی مانند جمله پزشکی شدن زایمان، فرهنگ جامعه و اطلاعات افراد بستگی دارد. برای مثال انجام سزارینهای تقویمی و انجام اپی زیاتومی‌ها در کشورهای با پزشکی شدن زایمان که اغلب شامل کشورهای درحالتوسعه است، رواج بالاتری داشته است. این در حالی است که این‌گونه اعمال در کشورهای توسعه‌یافته با حداقل پزشکی شدن زایمان همراه بوده و می‌تواند به‌عنوان خشونت‌های حین لیبر و زایمان تلقی گردد [18].
بالا بودن میزان اپی زیاتومی روتین در ایران (حدود 98 درصد از زنان اول‌زا اپی زیاتومی می‌شوند)، عدم آزادی مادر باردار در حرکت در زمان لیبر، عدم آزادی مادر در انتخاب پوزیشن زایمان همه مواردی بوده است که در ایران به‌عنوان خشونت حین لیبر و زایمان برای مادر در نظر گرفته شده است، درحالی‌که اعداد یادشده در کشورهای توسعه‌یافته زیر 25درصد است.
براساس طبقه‌بندی هیل که توسط سازمان بهداشت جهانی ارائه شده است، اپی زیاتومی‌های روتین، مداخلات فراوان در امر زایمان، انجام اقدامات مامایی و پزشکی بدون کسب رضایت و اجازه مادر باردار، به کار گرفتن خشونت‌های کلامی، مداخلات غیرضروری برای جنین همگی از مصادیق واقعی خشونت علیه مادر و جنین محسوب می‌شود و کرامت مادر و جنین را دچار آسیب می‌کند. به کار گرفتن«جنین شما از بین خواهد رفت اگر ...» از مهم‌ترین خشونت‌های کلامی است که می‌تواند شأن و کرامت و تشخص جنین و مادر را دچار آسیب کند [19, 20].
یکی از مهم‌ترین دلایل تفاوت در میزان خشونت‌های حین لیبر و زایمان در ایران با دیگر کشورهای توسعه‌یافته به رعایت کدهای اخلاق در بالین مربوط می‌شود. کدهای اخلاق در زمان لیبر و زایمان در ایران، قدمتی بیش از 1 دهه را دارد، اما به دلیل آگاهی متوسط رو به پایین ماماها، پزشکان متخصص و کارکنان اغلب این کدها رعایت نمی‌شود [21].
بحث و نتیجه‌گیری
بارداری و زایمان یک رویداد طبیعی و روان‌شناختی است. توجه به موجودیت 2 انسان با تکیه بر تمام حقوق انسانی مادر و جنین این رویداد طبیعی را با آرامش بیشتر همراه می‌سازد. تحولات سال‌های اخیر در حوزه علوم‌پزشکی در دنیا و ازجمله در ایران، تغییر در امر پزشکی شدن زایمان از مداخلات زیاد به مداخلات کم و توجه به خوشایندسازی زایمان مهم‌ترین عامل برای ترویج زایمان فیزیولوژیک و ترغیب زنان به امر فرزندآوری است.
بدیهی است مهم‌ترین امر در تحقق افزایش جمعیت توجه به کیفیت زندگی مادر و جنین، رفع دغدغه‌های آن‌ها و احترام به شأن و منزلت مادر و جنین است. با افزایش سطح سواد مردم و میزان آگاهی آن‌ها از حقوق خود، انتظارات مردم از کادر سلامت و درمان به‌ویژه در حیطه زنان و مامایی بیشتر شده است. تغییرات اجتماعی جمعیتی که به‌طور خواسته یا ناخواسته در ایران به وجود آمده است و شرایطی مانند کوچک شدن بعد خانواده را ایجاد کرده است، می‌تواند منشأ یک تحول بنیادین در امر توجه به سلامت روان جنین در کنار سلامت جسم شود. برای تحقق حقوق جنین و احترام به شأن و منزلت وی در کنار تکریم مادر به نظر می‌رسد راهکارهای زیر ضروری است:
- آموزش ماماها و پزشکان متخصص زنان و زایمان درخصوص حقوق جنین و رعایت کدهای اخلاق جنین و مادر در طول بارداری و بخصوص حین لیبر و زایمان؛
- الزام کارگاه‌های آموزشی حقوق جنین و مادر در برنامه‌های آموزش مداوم ماماها و پزشکان متخصص؛
- توجه به حقوق کامل جنین ( حقوق جسمی و روانی) و قرار دادن قیود آن به‌طور تخصصی در قانون جوان‌گرایی جمعیت؛
- استفاده از رویکردهای نوین مراقبتی در امر بارداری و زایمان مانند رویکرد انسان‌شناختی و کل‌نگر به‌جای رویکرد پدر‌سالارانه؛
- ایجاد واحدهای درسی حقوق جنین و حقوق مادر در تمام ابعاد آن در برنامه آموزشی مامایی و پزشکی.
مطالعه حاضر دارای محدودیت‌هایی است، ازجمله می‌توان به تفاوت معنایی حقوق در زبان انگلیسی و فارسی اشاره کرد، به‌طوری‌که معادل فارسی کلمه «Right» حقوق معنا شده است و برخی آن را با حقوق مدنی«law» یکسان می‌دانند. این امر محدودیت مقالات فارسی چاپ شده را دربر داشت.
از دیگر محدودیت‌های مطالعه می‌توان به تفاوت‌های نگرشی براساس فرهنگ کشورهای درحالتوسعه، توسعه‌یافته و کشورهای مسلمان و غیرمسلمان اشاره کرد. به دلیل گسترش این تفاوت‌ها و نگرش‌ها نویسندگان از پردازش و تحلیل آن‌ها خودداری شد.
شناخت وضعیت حقوقی مادر و جنین در ایران و مقایسه آن با برخی کشورها می‌تواند با نتایج کاربردی ذیل همراه باشد:
- مراقبت بارداری و زایمان مبتنی بر کیفیت؛
- خوشایندسازی بارداری و زایمان و تشویق زوجین به فرزندآوری؛
- ترویج زایمان طبیعی و پرهیز از سزارینهای انتخابی.
جنبش «انسانی کردن زایمان» در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته شروع شده است و ماماها به دلیل نقش مهمی که در سلامت زنان و مادران جامعه دارند از شروع‌کنندگان اصلی این جنبش در کشورهای امریکای‌جنوبی هستند. بدیهی است تحقق این جنبش با افزایش زایمان طبیعی، کاهش توکوفوبیا، کاهش سزارینهای تقویمی و حفظ حقوق جنین برمبنای تمام موارد پیش‌گفته همراه خواهد بود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
تمامی اصول اخلاقی در این مقاله در نظر گرفته شده است. شرکت‌کنندگان از هدف تحقیق و مراحل اجرای آن مطلع شدند. آن‌ها همچنین از محرمانه بودن اطلاعات خود اطمینان داشتند و می‌توانستند هر زمان که بخواهند مطالعه را ترک کنند و در صورت تمایل، نتایج تحقیق در اختیار آن‌ها قرار خواهد گرفت.
حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
استخراج نتایج، بازبینی مقاله‌ها، استخراج اطلاعات و تهیه نسخه اولیه مقاله: طاهره فتحی نجفی و محمدرضا فتحی نجفی؛ جست‌وجو و تهیه نسخه اصلی مقاله: ساره دشتی و المیرا فرنوش.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
موارد زیر در ارزیابی و مرور مقالات مورد توجه قرار گرفته است:
حقوق بنیادین جنین
حق حیات و حق سلامت جنین
2 مورد از حقوق اساسی جنین در ایران حق حیات و حق برخورداری از سلامت است. این حقوق از اساسی‌ترین حقوق بشر است که ریشه در کرامت انسان و جامعه بشری دارد [5]. حق حیات از ابتدای تکوین جنین وجود داشته و مانند یک انسان کامل حق برخورداری از سلامت را دارد. چنانچه به دلایلی ازجمله، بیماری‌های ژنتیکی و ابتلا به مواردی که حق سلامت وی با چالش جدی مواجه می‌شود، براساس قوانین ملی موجود می‌تواند سقط درمانی برای جنین قبل از 19 هفته تمام انجام شود.
کرامت جنین در منابع حقوقی و فقهی کشوری از اهمیت خاصی برخوردار است. چنانچه برخی تکالیف از مادر باردار مانند روزه‌داری سلب شده است . از دیگر مصادیق اهمیت حق حیات و کرامت جنین می‌توان به تأخیر انداختن مجازات‌های مادر باردار تا پس از زایمان و گاهی پس از اتمام شیردهی اشاره کرد. عدم اجرایی شدن طلاق در زمان بارداری نیز از دیگر موارد است [6].
در قوانین بین‌المللی به‌ویژه در کشورهای غربی، مفهوم انسان و شخص، از دوره جنینی که قابلیت حیات و ادامه زندگی در خارج از بدن مادر را داشته باشد، به وی داده می‌شود. این زمان در منابع تخصصی براساس سن بارداری و وزن جنین حدود 20 تا 24 هفته بیان شده است. بنابراین قوانین انسانی و شخصی از تاریخ یادشده مشمول جنین خواهد شد. دو مفهوم قابلیت حیات و قابلیت درک در قوانین ایلات متحده آمریکا به‌گونه‌ای دیگر تعریف شده است. قابلیت درک ازنظر آن‌ها به درک درد و احساسات جنینی معطوف می‌شود [7].
قوانین حقوقی و مدنی موجود برای حفاظت جنین از زمان لقاح تا زمان زایمان وجود دارد. بدین‌ترتیب یک توافق کلی، توجه به شرایط اخلاقی، حفظ جنین است که وی را از بدو تشکیل تا زمان تولد مورد حمایت قانون قرار دهد. طبق قوانین موجود در نروژ حق حیات بدون قید و شرط رد شد و مواردی از این حیث دچار استثنا شده است. برای مثال، چنانچه بین حیات مادر باردار و جنین تعارضی ایجاد شود، حق موجود و برتری آن به حیات مادر است [8].
در بین کشورهای مختلف، تنها کشورهای توسعه‌یافته، انواع آسیب‌های وارده به جنین را از مصادیق واقعی جرم و بزه دانسته و مجازات‌های زیادی را برای آن در نظر گرفته است. این وضعیت در ایران تنها محدود به آسیب‌های وارده به جنین (آسیب‌های جسمی ناشی از سقط جنین غیر‌درمانی) بوده و بقیه موارد مانند آسیب‌های ناشی از سوءمصرف موادمخدر، مصرف الکل و غیره را شامل نشده است. مجازات‌های کیفری جنین آزاری در ایران تنها به مواردی که منجر به سقط جنین شود، تعلق می‌گیرد. این در حالی است که جنین ممکن است به دنبال خشونت خانگی (ضرب‌وجرح زن باردار) دچار آسیب جسمی نشده باشد و مواردی دیگر نیز در ایجاد این آسیب نقش داشته باشند که از این حیث قوانین کیفری در این موضوع با چالش جدی مواجه است [9].
نکته قابل تأمل این است که موارد بیان‌شده به آسیب‌های عمدی نیز اشاره دارد. آسیب‌های ناشی از قصور و غیرعمد نیز نادیده گرفته شده است و تنها در صورت اهدای جنین این‌گونه موارد مورد توجه قانون‌گذار قرار گرفته است [10].
در ارتباط با حق حیات جنین، در قوانین عمومی کشورهای توسعه‌یافته نیز سقط عمدی به‌عنوان جرم مطرح شده و مجازات‌هایی برای انجام آن در نظر گرفته شده است و افرادی مانند پدربزرگ، مادر بزرگ و پدر جنین نیز می‌توانند در شکایت از ارتکاب آن توسط مادر باردار اقدام کنند. براساس قوانین در ایالت‌های آمریکا، سقط جنین بعد از هفته 20، به دلیل درک درد توسط جنین نیز مشمول مجازات‌های سنگین‌تر مانند حبس تا 5 سال شده است. البته استثنای آن، بارداری به دنبال تجاوز و زنای با محارم و سقط به خاطر نجات جان مادر باردار است [11].
حق سلامت جنین در ایران، محدود به سلامت جسمی جنین و نداشتن بیماری‌های منافات با حیات تعریف شده است. بنابراین در صورتی که جنین زیر 19 هفته بوده و بیماری جنین قطعاً محرز شده باشد، قانون‌گذار مجوز سقط درمانی را صادر می‌کند.
در این خصوص بایستی توجه کرد که طبق نظریه بارکر که بیان می‌کند سلامت محیط رحم مادر از مهم‌ترین عوامل مؤثر برای سلامت جنین تا سال‌ها پس از تولد وی است، اهمیت به موارد تهدیدکننده سلامت رحمی نقش مهمی را ایفا می‌کند. برای مثال، مادری که باردار بوده و از داروهای روان‌گردان استفاده می‌کند، سلامت رحم و جنین را دچار تهدید کرده است که همان‌گونه که اشاره شد قوانین کیفری در این خصوص در ایران وجود ندارد. حق حیات و سلامت جنین در قوانین بین‌الملل نیز با چالش‌های جدی مواجه است. تنها در ایالت کارولینای جنوبی آمریکا سوءمصرف موادمخدر توسط مادر باردار به دلیل تحمیل آسیب‌های جسمی و روحی ایجاد‌کننده بر روی جنین جرم محسوب شده و مادر به دلیل کودک‌آزاری مورد تعقیب قرار خواهد گرفت [8].
بحث سلامت روانی و حمایت عاطفی خانواده‌ها و احترام به مادر و جنین از مطالب دیگریست که کمتر مورد توجه بوده است. زمانی که مادران باردار برای رفع عوارض جسمی در اینترنت راه‌های مختلف را مورد تجسس قرار می‌دهند با مطالب زیادی در این خصوص مواجه می‌شوند مواردی مانند سوزش سردل و معده و حالت تهوع، کمردرد، درد لگن، بی خوابی، از دست دادن اشتها، خستگی مفرط و ورم پا که به میزان فراوانی به چشم می‌خورد، اما توجه به شرایط روحی مادر با تکیه بر احترام و تکریم مادر و جنین موضوع جدیدی است. روزهای پایانی دوران بارداری که در زیان آلمانی به نام «Zwischen» و در فارسی عنوان « عالم بالا، عالم بی مثال، عالم برزخ، بین 2 دنیا » تعبیر می‌شود، بسیار لازم و حیاتی است. واقعیت امر این است که روزهای آخر بارداری زمان مکان و حال و هوای متمایز و خاص خودش را دارد که باید به آن احترام گذاشته شود. مادر باردار بین دو نقش متفاوت زنانه و مادرانه قرار دارد. تکریم مادر و جنین در این دوران علاوه‌بر حفظ سلامت روانی مادر، سلامت روان جنین را نیز درپی دارد، زیرا براساس میثاق بین‌المللی و قوانین بین‌المللی حقوق کودک، حمایت از حق ذاتی هر کودک از بقا و سلامت ضروری بوده و رعایت سلامت در ابعاد مختلف آن از اهمیت خاصی برخوردار است. در این خصوص منشور حقوق شهروندی در ایران نیز به حق حیات و سلامت کودک اشاره مستقیم دارد. از الزامات تحقق این حقوق، ایجاد بستر مناسب برای مادر باردار نیز جهت حق سلامت و بقای جنین لازم می‌باشد [12].
حق بنیادین جنین در امر زایمان
یکی از مهم‌ترین حقوق جنین، در نظر داشتن او به‌عنوان یک انسان دارای شأن و منزلت و کرامت است. در نظر داشتن جنین به‌عنوان یک انسان ( پس از هفته 24 که قابلیت حیات در خارج از رحم را داراست) و توجه به حقوق وی در اصل 20 قانون اساسی کشور نیز به‌خوبی مشخص شده است که همه انسان‌ها مورد حمایت قانون قرار گرفته و از همه حقوق انسانی به‌طور یکسان بهره می‌برند. یکی از مهم‌ترین حقوق جنین توجه به شأن و کرامت او در امر زایمان است. بنابراین، طریق سیر طبیعی زایمان در زمان مقرر و عدم مداخله در آن به‌عنوان یکی از مهم‌ترین حقوق بنیادین جنین و حفظ کرامت وی محسوب می‌شود و عدول از آن تنها در صورت ضرورت‌های پزشکی امکان‌پذیر است. فرایند طبیعی تولد و طی نمودن روند تکامل توسط جنین در آخرین روزهای بارداری نیز از حقوق بنیادین جنینی محسوب می شود که هر گونه اقدام غیرضروری پزشکی، به بروز عوارض نامطلوب برای جنین منجر می‌شود و آسیب‌های جبران‌ناپذیری برایش ایجاد خواهد کرد [2].
عدول از این مسئله، با اعمال جراحی سزارین نابهنگام در تاریخ‌های موردنظر مادر می‌تواند یک مصداق عینی از ضایع نمودن حقوق بنیادین جنین و عدم توجه به شأن و منزلت و کرامت جنین محسوب شود. مواردی مانند احتمال آسیب‌های جسمی و روحی جنین، زمینه برای ایجاد فساد در نظام سلامت، ترجیح خواست والدین بر سلامت جنین و ایجاد ازدحام در بیمارستان و کاهش احتمال تمرکز بر سلامت مراجعه‌کنندگان از مهم‌ترین عوارض پیش‌آمده محسوب می‌شوند که هرکدام از موارد پیش‌گفته می‌تواند از مصادیق واقعی جرم محسوب شود، زیرا در این صورت پزشک وظایف قانونی و حرفه‌ای خود را در قبال خواست و تمایلات پدر و مادر جنین نادیده گرفته و به نوعی اسیر خواسته‌های آن‌ها می‌شود. بنابراین جرم بودن این قضیه بر اساس قوانین کشوری محرز است. ( سزارین نابهنگام) در خصوص انجام سزارینهای نابهنگام که از مصادیق ار بین بردن و ضایع نمودن حقوق بنیادین جنین است، طی جست‌وجوی انجام شده در کلیه سایت‌های تحقیقاتی، این مورد تنها به برخی از کشورهای درحالتوسعه به‌ویژه در آسیا ( ایران، تایوان) محدود بوده و به نظر می‌رسد در دیگر جوامع مورد توجه نیست [13، 14].
مطالعه مروری نظام‌مند انجام‌شده در سال 2020 نشان داد از 17 دلیل اصلی برای سزارینهای انتخابی براساس خواست مادر، انجام سزارین بر اساس تاریخ موردنظر، دلیل 16 محسوب شده که در کشور تایوان و ایران به این نوع سزارین اشاره شده است.اانجام سزارینهای انتخابی در اغلب کشورها به‌ویژه کشورهای آسیایی مطلوب نظر، پزشکان، والدین و مراقبین سلامت است، اما انجام این شیوه به دلایل پیش‌گفته حقوق بنیادین جنین را دچار آسیب می‌کند [15].
این در حالی است که سزارینهای نابهنگام و یا انتخابی در کشورهای اروپایی مطلوب‌نظر عده بسیار کمی از زنان بوده و اغلب محدود به مادرانی است که تجربه نامطلوبی از زایمان قبلی خود داشتند [13].
سزارینهای تقویمی علاوه‌بر نادیده گرفتن حق جنین از سلامت جسمی (اختلال در روند تکامل مغزی جنین در روزهای آخر بارداری) اثرات منفی را بر سلامت وی خواهد داشت، زیرا فرایند تکامل جنین با سزارینهای تقویمی در تعارض است. بنابراین انجام تولدهای تقویمی براساس قوانین مدنی مغایر با اخلاق حرفه ای پزشکی است و علاوه‌بر قصور پزشک، والدین نیز در این مسئله دخیل هستند [16].
حق تشخص و کرامت
جنین انسان براساس قوانین ملی، دارای تشخیص و کرامت انسانی است و از همان ابتدای تکوین حق برخورداری از کلیه حقوق انسانی شامل حال وی می‌شود. اگر چه جنین در رحم مادر فاقد مسئولیت است، اما کلیه حقوق مادی و معنوی جاری، شامل وی نیز می‌شود. حقوق مادی مانند ارث، نفقه، وصیت، ارث و وقف از مهم‌ترین آن‌ها است. همچنین حقوق معنوی مانند حق برخورداری از سلامت جسم و روان، حق برخورداری از خانواده سالم غیره است که به‌طور مفصل در قسمت‌های قبل به آن‌ها اشاره شد.
اغلب ریشه کرامت جنین بیشتر در نظریات سکولار و دینی وجود دارد. کرامت جنین در دیدگاه سکولار بیشتر به ژنوم هوموساپینس بودن آن ارتباط دارد، اما به هرحال وجود انسان به دلیل انسان بودنش دارای ارزش بوده و از همان ابتدای تکوین بایستی مورد احترام قرار بگیرد [17]
کرامت جنین و تشخص وی از اهمیت خاصی برخورادر است، به‌گونه‌ای که عدم رعایت کرامت و شأن جنین به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مصادیق خشونت علیه جنین تعریف شده است [18].
طیف خشونت‌های حین لیبر و زایمان در دنیا بسیار وسیع بوده و به عواملی مانند جمله پزشکی شدن زایمان، فرهنگ جامعه و اطلاعات افراد بستگی دارد. برای مثال انجام سزارینهای تقویمی و انجام اپی زیاتومی‌ها در کشورهای با پزشکی شدن زایمان که اغلب شامل کشورهای درحالتوسعه است، رواج بالاتری داشته است. این در حالی است که این‌گونه اعمال در کشورهای توسعه‌یافته با حداقل پزشکی شدن زایمان همراه بوده و می‌تواند به‌عنوان خشونت‌های حین لیبر و زایمان تلقی گردد [18].
بالا بودن میزان اپی زیاتومی روتین در ایران (حدود 98 درصد از زنان اول‌زا اپی زیاتومی می‌شوند)، عدم آزادی مادر باردار در حرکت در زمان لیبر، عدم آزادی مادر در انتخاب پوزیشن زایمان همه مواردی بوده است که در ایران به‌عنوان خشونت حین لیبر و زایمان برای مادر در نظر گرفته شده است، درحالی‌که اعداد یادشده در کشورهای توسعه‌یافته زیر 25درصد است.
براساس طبقه‌بندی هیل که توسط سازمان بهداشت جهانی ارائه شده است، اپی زیاتومی‌های روتین، مداخلات فراوان در امر زایمان، انجام اقدامات مامایی و پزشکی بدون کسب رضایت و اجازه مادر باردار، به کار گرفتن خشونت‌های کلامی، مداخلات غیرضروری برای جنین همگی از مصادیق واقعی خشونت علیه مادر و جنین محسوب می‌شود و کرامت مادر و جنین را دچار آسیب می‌کند. به کار گرفتن«جنین شما از بین خواهد رفت اگر ...» از مهم‌ترین خشونت‌های کلامی است که می‌تواند شأن و کرامت و تشخص جنین و مادر را دچار آسیب کند [19, 20].
یکی از مهم‌ترین دلایل تفاوت در میزان خشونت‌های حین لیبر و زایمان در ایران با دیگر کشورهای توسعه‌یافته به رعایت کدهای اخلاق در بالین مربوط می‌شود. کدهای اخلاق در زمان لیبر و زایمان در ایران، قدمتی بیش از 1 دهه را دارد، اما به دلیل آگاهی متوسط رو به پایین ماماها، پزشکان متخصص و کارکنان اغلب این کدها رعایت نمی‌شود [21].
بحث و نتیجه‌گیری
بارداری و زایمان یک رویداد طبیعی و روان‌شناختی است. توجه به موجودیت 2 انسان با تکیه بر تمام حقوق انسانی مادر و جنین این رویداد طبیعی را با آرامش بیشتر همراه می‌سازد. تحولات سال‌های اخیر در حوزه علوم‌پزشکی در دنیا و ازجمله در ایران، تغییر در امر پزشکی شدن زایمان از مداخلات زیاد به مداخلات کم و توجه به خوشایندسازی زایمان مهم‌ترین عامل برای ترویج زایمان فیزیولوژیک و ترغیب زنان به امر فرزندآوری است.
بدیهی است مهم‌ترین امر در تحقق افزایش جمعیت توجه به کیفیت زندگی مادر و جنین، رفع دغدغه‌های آن‌ها و احترام به شأن و منزلت مادر و جنین است. با افزایش سطح سواد مردم و میزان آگاهی آن‌ها از حقوق خود، انتظارات مردم از کادر سلامت و درمان به‌ویژه در حیطه زنان و مامایی بیشتر شده است. تغییرات اجتماعی جمعیتی که به‌طور خواسته یا ناخواسته در ایران به وجود آمده است و شرایطی مانند کوچک شدن بعد خانواده را ایجاد کرده است، می‌تواند منشأ یک تحول بنیادین در امر توجه به سلامت روان جنین در کنار سلامت جسم شود. برای تحقق حقوق جنین و احترام به شأن و منزلت وی در کنار تکریم مادر به نظر می‌رسد راهکارهای زیر ضروری است:
- آموزش ماماها و پزشکان متخصص زنان و زایمان درخصوص حقوق جنین و رعایت کدهای اخلاق جنین و مادر در طول بارداری و بخصوص حین لیبر و زایمان؛
- الزام کارگاه‌های آموزشی حقوق جنین و مادر در برنامه‌های آموزش مداوم ماماها و پزشکان متخصص؛
- توجه به حقوق کامل جنین ( حقوق جسمی و روانی) و قرار دادن قیود آن به‌طور تخصصی در قانون جوان‌گرایی جمعیت؛
- استفاده از رویکردهای نوین مراقبتی در امر بارداری و زایمان مانند رویکرد انسان‌شناختی و کل‌نگر به‌جای رویکرد پدر‌سالارانه؛
- ایجاد واحدهای درسی حقوق جنین و حقوق مادر در تمام ابعاد آن در برنامه آموزشی مامایی و پزشکی.
مطالعه حاضر دارای محدودیت‌هایی است، ازجمله می‌توان به تفاوت معنایی حقوق در زبان انگلیسی و فارسی اشاره کرد، به‌طوری‌که معادل فارسی کلمه «Right» حقوق معنا شده است و برخی آن را با حقوق مدنی«law» یکسان می‌دانند. این امر محدودیت مقالات فارسی چاپ شده را دربر داشت.
از دیگر محدودیت‌های مطالعه می‌توان به تفاوت‌های نگرشی براساس فرهنگ کشورهای درحالتوسعه، توسعه‌یافته و کشورهای مسلمان و غیرمسلمان اشاره کرد. به دلیل گسترش این تفاوت‌ها و نگرش‌ها نویسندگان از پردازش و تحلیل آن‌ها خودداری شد.
شناخت وضعیت حقوقی مادر و جنین در ایران و مقایسه آن با برخی کشورها می‌تواند با نتایج کاربردی ذیل همراه باشد:
- مراقبت بارداری و زایمان مبتنی بر کیفیت؛
- خوشایندسازی بارداری و زایمان و تشویق زوجین به فرزندآوری؛
- ترویج زایمان طبیعی و پرهیز از سزارینهای انتخابی.
جنبش «انسانی کردن زایمان» در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته شروع شده است و ماماها به دلیل نقش مهمی که در سلامت زنان و مادران جامعه دارند از شروع‌کنندگان اصلی این جنبش در کشورهای امریکای‌جنوبی هستند. بدیهی است تحقق این جنبش با افزایش زایمان طبیعی، کاهش توکوفوبیا، کاهش سزارینهای تقویمی و حفظ حقوق جنین برمبنای تمام موارد پیش‌گفته همراه خواهد بود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
تمامی اصول اخلاقی در این مقاله در نظر گرفته شده است. شرکت‌کنندگان از هدف تحقیق و مراحل اجرای آن مطلع شدند. آن‌ها همچنین از محرمانه بودن اطلاعات خود اطمینان داشتند و می‌توانستند هر زمان که بخواهند مطالعه را ترک کنند و در صورت تمایل، نتایج تحقیق در اختیار آن‌ها قرار خواهد گرفت.
حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
استخراج نتایج، بازبینی مقاله‌ها، استخراج اطلاعات و تهیه نسخه اولیه مقاله: طاهره فتحی نجفی و محمدرضا فتحی نجفی؛ جست‌وجو و تهیه نسخه اصلی مقاله: ساره دشتی و المیرا فرنوش.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
References
1.Sohanian F. [Legal protection of fetus (Persian)]. Peyke Noor J. 2008; 5(4):109-19. [Link]
2.Asadi M, Nuzari Firdusiyih M, Omidifard A. [Fetal civil rights in the family system (Persian)]. Jurisprudential Leg Stud Woman Fam. 2020; 2(4):113-39. [Link]
3.Rashidpouraie R, Dastjerdi MV, Shojaei A, Saeeditehrani S, Sharifi M, Joodaki K, et al. Complications of illegal abortion in the suburbs of Tehran: A 9-year cross-sectional study. J Res Med Sci. 2021; 26. [DOI:10.4103/jrms.JRMS_141_20] [PMID] [PMCID]
4.Rafiei M, Saei Ghare M, Akbari M, Kiani F, Sayehmiri F, Sayehmiri K, et al. Prevalence, causes, and complications of cesarean delivery in Iran: A systematic review and meta-analysis. Int J Reprod Biomed. 2018; 16(4):221-34. [DOI:10.29252/ijrm.16.4.221] [PMID] [PMCID]
5.Abbasi M, Kalhornia Golkar M. [Dimensions of legal liability in malapropos cesarean in the light of the fundamental rights of the fetus (Persian)]. Child Rights. 2019; 2(2):155-69. [Link]
6.Pezeshki S, Hosseini SA, Nazemi Ashani MH. [Review of legal regulations related to the fetus based on the issues of his physical and mental health in the family center (Persian)]. Med Law J. 2021; 15(56):419-29. [Link]
7.Nehra SS, Rajput AS. The legal personality of an unborn child: A comparative analysis of USA & India. Amity Int J Jurid Sci. 2019; 5:95-108. [Link]
8.Riaz J, Cheema ZI, Idrees R. A comparative analysis of legal status of fetus in Pakistan and the European :union:. Pak Soc Sci Rev. 2020; 4:1880-92. [DOI:10.35484/pssr.2020(4-I)67]
9.Meshkat Sm, Salahi S. [Comparative study of fetal abuse in the criminal system of Iran and the United States (Persian)]. J Crim Law Res. 2018. [DOI:10.22054/jclr.2018.24029.1465]
10.Larijani B, Zahedi F. [Ethical considerations of gamete and embryo donation (Persian)]. Iran J Ethic Sci Tech. 2007; 1:1-19. [Link]
11.Mousavi SMA, Amidian H, Nowruzi Y, Safari A. [Historical and legal review of abortion in US and the role of women movements in decision making (Persian)]. J Sci Res Women Stud. 2011; 5(2):96-123. [Link]
12.Zampas C, Amin A, O’Hanlon L, Bjerregaard A, Mehrtash H, Khosla R. Operationalizing a human rights-based approach to address mistreatment against women during childbirth. Health Hum Rights. 2020; 22(1):251-64. [PMID] [PMCID]
13.Gamble JA, Creedy DK. Women’s request for a cesarean section: A critique of the literature. Birth. 2000; 27(4):256-63. [DOI:10.1046/j.1523-536x.2000.00256.x] [PMID]
14.Black M, Bhattacharya S. Cesarean section in China, Taiwan, and Hong Kong-a safe choice for women and clinicians? Plos Med. 2018; 15(10):e1002676. [DOI:10.1371/journal.pmed.1002676] [PMID] [PMCID]
15.Jenabi E, Khazaei S, Bashirian S, Aghababaei S, Matinnia N. Reasons for elective cesarean section on maternal request: A systematic review. J Matern Fetal Neonatal Med. 2020; 33(22):3867-72. [DOI:10.1080/14767058.2019.1587407] [PMID]
16.Taleghan Ghafari M, Ezadifard A, Ayoubi S. [Liability for calendar childbirth (Persian). Law Q. 2022; 51(4):763-82. [DOI:10.22059/JLQ.2021.321334.1007523]
17.Mashayekhi J, Derakhshan Z, Parsapoor A. [A review of the basis of fetal dignity in some contemporary medical ethics theories (Persian)]. Iran J Med Ethics Hist Med. 2019; 12(1):127-39. [Link]
18.Molla W, Wudneh A, Tilahun R. Obstetric violence and associated factors among women during facility based childbirth at Gedeo zone, south Ethiopia. BMC Pregnancy Childbirth. 2022; 22(1):565. [DOI:10.1186/s12884-022-04895-6] [PMID] [PMCID]
19.Vedam S, Stoll K, Taiwo TK, Rubashkin N, Cheyney M, Strauss N, et al. The giving voice to mothers study: Inequity and mistreatment during pregnancy and childbirth in the United States. Reprod Health. 2019; 16(1):77. [DOI:10.1186/s12978-019-0729-2] [PMID] [PMCID]
20.Perrotte V, Chaudhary A, Goodman A. At least your baby is healthy obstetric violence or disrespect and abuse in childbirth occurrence worldwide: A literature review. Open J Obstet Gynecol. 2020; 10(11):1544-62. [DOI:10.4236/ojog.2020.10110139]
21.Omidi M, Rezaeean SM, Sharifian E, Kalateh A, Moghadasi Z, Jafarzadeh M, et al. Assessment of Knowledge of midwives about rules and regulations and professional ethical codes in North Khorasan hospital in 2018. J North Khorasan Univ Med Sci. 2020; 12(2):31-6. [Link]
2.Asadi M, Nuzari Firdusiyih M, Omidifard A. [Fetal civil rights in the family system (Persian)]. Jurisprudential Leg Stud Woman Fam. 2020; 2(4):113-39. [Link]
3.Rashidpouraie R, Dastjerdi MV, Shojaei A, Saeeditehrani S, Sharifi M, Joodaki K, et al. Complications of illegal abortion in the suburbs of Tehran: A 9-year cross-sectional study. J Res Med Sci. 2021; 26. [DOI:10.4103/jrms.JRMS_141_20] [PMID] [PMCID]
4.Rafiei M, Saei Ghare M, Akbari M, Kiani F, Sayehmiri F, Sayehmiri K, et al. Prevalence, causes, and complications of cesarean delivery in Iran: A systematic review and meta-analysis. Int J Reprod Biomed. 2018; 16(4):221-34. [DOI:10.29252/ijrm.16.4.221] [PMID] [PMCID]
5.Abbasi M, Kalhornia Golkar M. [Dimensions of legal liability in malapropos cesarean in the light of the fundamental rights of the fetus (Persian)]. Child Rights. 2019; 2(2):155-69. [Link]
6.Pezeshki S, Hosseini SA, Nazemi Ashani MH. [Review of legal regulations related to the fetus based on the issues of his physical and mental health in the family center (Persian)]. Med Law J. 2021; 15(56):419-29. [Link]
7.Nehra SS, Rajput AS. The legal personality of an unborn child: A comparative analysis of USA & India. Amity Int J Jurid Sci. 2019; 5:95-108. [Link]
8.Riaz J, Cheema ZI, Idrees R. A comparative analysis of legal status of fetus in Pakistan and the European :union:. Pak Soc Sci Rev. 2020; 4:1880-92. [DOI:10.35484/pssr.2020(4-I)67]
9.Meshkat Sm, Salahi S. [Comparative study of fetal abuse in the criminal system of Iran and the United States (Persian)]. J Crim Law Res. 2018. [DOI:10.22054/jclr.2018.24029.1465]
10.Larijani B, Zahedi F. [Ethical considerations of gamete and embryo donation (Persian)]. Iran J Ethic Sci Tech. 2007; 1:1-19. [Link]
11.Mousavi SMA, Amidian H, Nowruzi Y, Safari A. [Historical and legal review of abortion in US and the role of women movements in decision making (Persian)]. J Sci Res Women Stud. 2011; 5(2):96-123. [Link]
12.Zampas C, Amin A, O’Hanlon L, Bjerregaard A, Mehrtash H, Khosla R. Operationalizing a human rights-based approach to address mistreatment against women during childbirth. Health Hum Rights. 2020; 22(1):251-64. [PMID] [PMCID]
13.Gamble JA, Creedy DK. Women’s request for a cesarean section: A critique of the literature. Birth. 2000; 27(4):256-63. [DOI:10.1046/j.1523-536x.2000.00256.x] [PMID]
14.Black M, Bhattacharya S. Cesarean section in China, Taiwan, and Hong Kong-a safe choice for women and clinicians? Plos Med. 2018; 15(10):e1002676. [DOI:10.1371/journal.pmed.1002676] [PMID] [PMCID]
15.Jenabi E, Khazaei S, Bashirian S, Aghababaei S, Matinnia N. Reasons for elective cesarean section on maternal request: A systematic review. J Matern Fetal Neonatal Med. 2020; 33(22):3867-72. [DOI:10.1080/14767058.2019.1587407] [PMID]
16.Taleghan Ghafari M, Ezadifard A, Ayoubi S. [Liability for calendar childbirth (Persian). Law Q. 2022; 51(4):763-82. [DOI:10.22059/JLQ.2021.321334.1007523]
17.Mashayekhi J, Derakhshan Z, Parsapoor A. [A review of the basis of fetal dignity in some contemporary medical ethics theories (Persian)]. Iran J Med Ethics Hist Med. 2019; 12(1):127-39. [Link]
18.Molla W, Wudneh A, Tilahun R. Obstetric violence and associated factors among women during facility based childbirth at Gedeo zone, south Ethiopia. BMC Pregnancy Childbirth. 2022; 22(1):565. [DOI:10.1186/s12884-022-04895-6] [PMID] [PMCID]
19.Vedam S, Stoll K, Taiwo TK, Rubashkin N, Cheyney M, Strauss N, et al. The giving voice to mothers study: Inequity and mistreatment during pregnancy and childbirth in the United States. Reprod Health. 2019; 16(1):77. [DOI:10.1186/s12978-019-0729-2] [PMID] [PMCID]
20.Perrotte V, Chaudhary A, Goodman A. At least your baby is healthy obstetric violence or disrespect and abuse in childbirth occurrence worldwide: A literature review. Open J Obstet Gynecol. 2020; 10(11):1544-62. [DOI:10.4236/ojog.2020.10110139]
21.Omidi M, Rezaeean SM, Sharifian E, Kalateh A, Moghadasi Z, Jafarzadeh M, et al. Assessment of Knowledge of midwives about rules and regulations and professional ethical codes in North Khorasan hospital in 2018. J North Khorasan Univ Med Sci. 2020; 12(2):31-6. [Link]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
کلیه حقوق این وب سایت متعلق به طب پیشگیری می باشد.
طراحی و برنامه نویسی : یکتاوب افزار شرق
© 2024 CC BY-NC 4.0 | Journal of Preventive Medicine
Designed & Developed by : Yektaweb
Journal of Preventive Medicine by http://jpm.hums.ac.ir/ is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.