دوره 10، شماره 2 - ( تابستان 1402 )
جلد 10 شماره 2 صفحات 161-148 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Karimi Z, Hamid K, Safi K, Pasdar Yazd M, Mohammadian-Hafshejani A. Community Health Assessment for Identifying and Prioritizing the Problems of Choliche County, Farsan City, Chaharmahal and Bakhtiari Province, Iran. J Prevent Med 2023; 10 (2) :148-161
URL: http://jpm.hums.ac.ir/article-1-632-fa.html
URL: http://jpm.hums.ac.ir/article-1-632-fa.html
کریمی زهرا، حمید کریم، صفی خدیجه، پاسدار یزد مهشید، محمدیان هفشجانی عبدالله. ارزیابی سلامت جامعه برای شناسایی و اولویت‌بندی مشکلات شهر چلیچه، شهرستان فارسان استان چهارمحال‌وبختیاری. طب پیشگیری. 1402; 10 (2) :148-161
زهرا کریمی1 
، کریم حمید1 ، خدیجه صفی1 ، مهشید پاسدار یزد1 ، عبدالله محمدیان هفشجانی*2
، کریم حمید1 ، خدیجه صفی1 ، مهشید پاسدار یزد1 ، عبدالله محمدیان هفشجانی*2
1- گروه اپیدمیولوژی و آمار زیستی، کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشگاه علوم‌پزشکی شهرکرد، شهرکرد، ایران.
2- مرکز تحقیقات مدل‌سازی در سلامت، دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد، شهرکرد، ایران.
2- مرکز تحقیقات مدل‌سازی در سلامت، دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد، شهرکرد، ایران.
متن کامل [PDF 6620 kb]
(1260 دریافت)
| چکیده (HTML) (1934 مشاهده)
متن کامل: (2136 مشاهده)
مقدمه
نیازهای یک جامعه ممکن است به‌صورت نیازهای احساس‌شده باشد، یعنی توسط افراد جامعه تشخیص داده شود یا به‌صورت نیاز واقعی باشد که توسط کارشناسان بهداشت جامعه مشخص می‌شود [1]. حل مسائل جامعه نیازمند به‌کارگیری ابعاد گوناگون سیاسی، اجتماعی و زیست‌شناختی است [1]. وظیفه اصلی هر سیستم بهداشتی و درمانی در سطح دنیا، حل مشکلات سلامت جوامع است. برای دست‌یابی به این هدف باید با تکیه بر منابع دردسترس، برنامه‌ریزی مناسب برای رفع مشکلات اولویت‌دار انجام شود؛ چراکه شالوده بهبود و پیشرفت سلامت افراد یک جامعه برمبنای ارزیابی جامعه است [2]. ارزیابی بهداشت جامعه، فرایندی است که به‌منظور شناخت و درک درست از وضعیت سلامتی، دلواپسی‌ها و نظام ارائه خدمات بهداشتی در جامعه از طریق شناخت، گردآوری، تحلیل و انتشار اطلاعات درخصوص منابع، نقاط قوت و نیازهای جامعه صورت می‌گیرد [3].
ارزیابی سلامت جامعه اساس تدوین سیاست‌های راهبردی برای سیاستگذاران سلامت بوده تا آن‌ها دید بهتری نسبت به مسائل، نقاط قوت و ضعف حوزه مدیریت خود داشته باشند و داده‌های جمع‌آوری‌شده در مورد سلامت و نیازهای بنیادی جامعه را در جهت اولویت‌بندی مشکلات، توزیع منابع و امکانات لازم مورد استفاده قرار دهند. در چارچوب این فرایند، ارزیابی با افرادی که در آن جامعه زندگی می‌کنند آغاز می‌شود و خود آنان مسئولیت کلیدی ارزیابی جامعه در تمام سطوح، ازقبیل جمع‌آوری و تفسیر داده‌ها، ارزش‌یابی منابع سلامت، تعیین مشکلات سلامت و راهکارهای مقابله با این مشکلات را برعهده می‌گیرند. طبق این دیدگاه، فرایند ارزیابی جامعه به‌جای آنکه بر روی جامعه صورت گیرد به دست افراد جامعه انجام می‌شود [4].
هدف نهایی فرایند ارزیابی جامعه، ارتقای سلامت جامعه بوده و اهدافی شامل ارتقای پوشش زندگی سالم شهروندان، رفع نابسامانی‌های سلامت، افزایش سطح دسترسی به خدمات پیشگیرانه، حفاظت از سلامت عمومی افراد، پرورش شرایط زندگی و کار به‌صورت مثبت و حمایتی در جوامع و حمایت از اعضای جامعه در جهت توسعه استعدادها و مهارت‌ها برای رسیدن به زندگی سالم را فراهم می‌سازد که شناخت جامعه و عادات و رفتارهای مردمی که در آن جامعه زندگی می‌کنند، اولین و اصلی‌ترین قدم برای رسیدن به این اهداف است [5]. هر جامعه‌ای از نظر اهداف، تمایلات، امکانات، دارایی‌ها، تاریخچه پیشین و پتانسیل آینده کاملاًً منحصربه‌فرد است و یک ارزیابی مناسب از سطح جامعه می‌تواند در اتخاذ تصمیمات مناسب برای شرایط مختلف مفید باشد [6].
یکی از بهترین مدل‌های ارزیابی سلامت جامعه، مدل کارولینای شمالی است [7]. این مدل یک راهنمای گام‌به‌گام برای فرایند ارزیابی سلامت جامعه ارائه می‌دهد؛ به این صورت که کاربرگ‌هایی برای تحلیل داده‌های محلی (روستا، شهر، شهرستان)، ابزارهای لازم برای جمع‌آوری داده‌های اولیه و ثانویه جامعه، راهنمای نحوه تفسیر داده‌ها، دستورالعمل اولویت‌بندی نیازها و مشکلات سلامت محل و کمک‌هایی در زمینه برنامه‌ریزی سلامت جامعه ارائه می‌دهد. مزیت و نقطه قوت مدل کارولینای شمالی اجتناب از دوباره‌کاری و سردرگمی‌های ناشی از ارزیابی‌های متعدد است، درحالی‌که مشارکت اعضای جامعه را در فعالیت‌های ارزیابی افزایش می‌دهد [5].
در گذشته، پژوهشگران مطالعات مشابهی جهت ارزیابی جامعه انجام داده‌اند، به‌طوری‌که در مطالعه انجام‌شده در محله چاهستانی‌های شهرستان بندرعباس با هدف شناسایی و اولویت‌بندی مشکلات محله، 11 مشکل به‌عنوان مشکلات مهم انتخاب و اولویت‌بندی شدند که شامل بی‌توجهی مسئولان، ناامنی، بیکاری، فقر، فاضلاب، قطعی آب، آسفالت نبودن معابر، قطعی برق، عدم روشنایی معابر، نبود فضای سبز و کثیف بودن معابر بود [8]. در مطالعه دیگری که در منطقه 17 شهرداری تهران انجام شد، اعتیاد، فقر و درآمد پایین خانوار، تراکم بالای جمعیت، مشکلات ترافیکی و اشکال در سیستم حمل‌ونقل منطقه، فرسودگی ساختمان‌ها، مشکلات بهداشت محیط، وضعیت نامناسب اشتغال و آلودگی صوتی به‌عنوان مهم‌ترین مشکلات منطقه شناسایی شدند [9]. همچنین در مطالعه مشابهی که در شهرستان گیلفورد از ایالت کارولینای شمالی در سال 2016 انجام شد، 4 مورد به‌عنوان نیازها و مشکلات احساس‌شده مـردم شناسایی شد که طیف وسیعی از مشکلات تغذیه سالم و زندگی فعال، عوامل اجتماعی تعیین‌کننده سلامت و بهداشت رفتاری تا بهداشت مادر و کودک را دربر می‌گیرد [10].
باتوجه‌به نتایج مطالعات پیشین و ازآنجاکه اولین گام در طراحی یک پروژه خدماتی مؤثر در جامعه، شناخت نقاط ضعف و قدرت‌های آن جامعه است و فرایند ارزیابی جامعه در نظام شبکه بهداشت و درمان یک ابزار کاملاً مفید جهت نیازسنجی و شناسایی نقاط قوت و ضعف و حل مشکلات جامعه است و به‌کارگیری آن فرصتی را فراهم می‌سازد تا مؤسسات مختلف و اعضای جامعه در تعیین اولویت‌های سلامتی درگیر شوند، بنابراین این مطالعه با هدف شناسایی و اولویت‌بندی مـشکلات شهر چلیچه از توابع شهرستان فارسان استان چهارمحال‌وبختیاری با مشارکت مستقیم مردم محلی انجام شد.
مواد و روش‌ها
مطالعه حاضر به‌صورت مقطعی در زمستان سال 1400 (1400/11/1 تا 1400/11/30) و در شهر چلیچه از توابع شهرستان فارسان استان چهارمحال‌وبختیاری انجام شد. چلیچه در بخش جونقان از توابع شهرستان فارسان در استان چهارمحال‌وبختیاری واقع شده است. جمعیت چلیچه در سرشماری سال 1400، 5144 نفر و 1492 خانوار بوده است. فاصله این شهر از فارسان 9 کیلومتر است. منبع تأمین آب مردم یک چشمه و چاه است. 100 درصد خانوارها به شبکه عمومی آب آشامیدنی دسترسی دارند. ازنظر خدمات اجتماعی، 2 ورزشگاه و سالن ورزشی، 5 مسجد، 2 پارک و 6 مدرسه در این شهر وجود دارد. از نظر بهداشتی و درمانی نیز یک مرکز سلامت جامعه شهری با 2 پزشک و 3 مراقب سلامت در چلیچه فعالیت می‌کند.
این ارزیابی براساس الگوی تدوین‌شده درس ارزیابی سلامت جامعه کارشناسی‌ارشد دانشکده بهداشت دانشگاه علوم‌پزشکی شهرکرد و مدل کارولینای شمالی در ایالات متحده آمریکا که یک روش تجربه‌شده و بسیار مترقی است، انجام شد. مدل ارزیابی جامعه کارولینای شمالی هر 4 سال یک‌بار و طی 8 مرحله انجام می‌شود؛ بدین‌ترتیب که هر شهرستان پس از ارزیابی جامعه و تعیین اولویت‌های سلامت و تدوین برنامه عملیاتی، برای حل مشکلات سلامتی مربوطه 3 سال فرصت دارد، سپس از سوی سطوح بالاتر (ایالتی) مورد ارزش‌یابی قرار می‌گیرد و درنهایت به صدور گواهی یا نوعی تأییدیه نسبت به عملکرد آن شهرستان منجر می‌شود که این گواهی به‌مدت 4 سال اعتبار دارد. این بررسی در کارولینای شمالی طی دو فاز انجام می‌شود: در فاز اول که شامل مراحل اول تا هفتم است به شناسایی مشکلات و اولویت‌بندی آن‌ها می‌پردازد و در فاز دوم به تدوین برنامه‌های عملیاتی برای حل مشکلات پرداخته می‌شود [8]. مقاله حاضر نتایج فاز اول این مطالعه را گزارش داده است. در این مطالعه، فرایند ارزیابی جامعه طی 7 مرحله انجام شد که به شرح زیر است:
مرحله اول
در این مرحله تیم‌های فرایند ارزیابی سلامت جامعه شامل گروه کار، گروه مشاور و ناظر پروژه تشکیل شدند که این تیم‌ها رهبری و انجام فرایند ارزیابی سلامت جامعه را برعهده داشتند. گروه کار متشکل از 4 نفر دانشجوی کارشناسی‌ارشد اپیدمیولوژی و گروه مشاور متشکل از اعضای شورای شهر، شهردار، امام جمعه، پزشک مرکز خدمات جامع سلامت شهر، امور مشترکین شرکت آب و فاضلاب شهر جونقان، معاونت غذا و داروی استان چهارمحال‌وبختیاری بودند. ناظران پروژه نیز مدرس و مجری برنامه بودند که مسئولیت کل برنامه ازجمله انجام هماهنگی‌های مورد نیاز، هدایت برنامه و نظارت بر صحت انجام فرایند و پاسخگویی به مسئولین و سازمان‌های همکار را برعهده داشتند.
مرحله دوم
این مرحله به جمع‌آوری داده‌های اولیه اختصاص داشت. در این مرحله، تیم ارزیابی جامعه، داده‌ها را به‌طور مستقیم جمع‌آوری کرد تا بدین‌وسیله نقطه‌نظرات جامعه، دغدغه‌های مردم نسبت به زندگی، سلامت و سایر زمینه‌هایی که برای مردم اهمیت دارند را به دست آورند. اهمیت این داده‌ها در ارزیابی وضعیت جامعه از دیدگاه مردمانی است که در آن جامعه زندگی می‌کنند. این داده‌ها از طریق حضور در میان مردم و تکمیل پرسش‌نامه و نیز به‌صورت بحث گروهی متمرکز با افراد مراجعه‌کننده به مرکز خدمات سلامت جامع شهر چلیچه و در مکان‌های تجمع موجود در شهر مانند فضای سبز امامزاده و بازار شهر چلیچه جمع‌آوری شد. همچنین 6 مصاحبه عمیق نیمه‌ساختاریافته و هدفمند با مسئولین سلامت و افراد کلیدی جامعه به‌عنوان گروه مشاور صورت گرفت و مشکلات و نقاط ضعف و قوت شهر از زبان آن‌ها شنیده و لیست شد.
باتوجه‌به تعداد جمعیت (5144 نفر) و تعداد خانوار (1492) موجود در شهر چلیچه و همچنین امکانات در دسترس و توصیه‌های ارائه‌شده در دستورالعمل ارزیابی سلامت جامعه، تصمیم گرفته شد که از هر 6 خانوار ساکن در شهر چلیچه، یک خانوار وارد مطالعه شود. بنابراین حجم نمونه در این مطالعه برابر با 250 نفر (از هر خانوار یک نفر) در نظر گرفته شد. روش نمونه‌گیری از اعضای جامعه به‌صورت تصادفی چندمرحله‌ای (طبقه‌ای ـ سیستماتیک) و واحد مطالعه، خانوار بود؛ بدین‌صورت که با مشاوره کارمندان مرکز بهداشتی، شهر چلیچه به دو طبقه تقسیم شد و از هر طبقه به‌طور تصادفی سیستماتیک از طریق کد ملی سرپرست خانوار به درب منازل 125 خانوار مراجعه شد و با یکی از افراد بالای 15 سال حاضر در منزل مصاحبه و پرسش‌نامه تکمیل شد (درمجموع تعداد پرسش‌نامه‌های تکمیل‌شده 250 مورد بود).
این پرسش‌نامه شامل 9 قسمت بود که هر قسمت از چند سؤال تشکیل شده بود؛ قسمت 1 شرح کیفیت زندگی، قسمت 2 پیشرفت جامعه، قسمت 3 اطلاعات سلامت، قسمت 4 سلامت شخصی، قسمت 5 دسترسی به مراقبت/ بهداشت خانواده، قسمت 6 آمادگی اورژانسی، قسمت 7 سؤالات جمعیت‌شناختی، قسمت 8 آگاهی و عملکرد در زمینه سرطان و سبک زندگی و قسمت آخر مربوط به نیازسنجی بود. به‌طورکلی، پرسش‌نامه 80 سؤال داشت که از پرسش‌نامه استاندارد موجود در کتاب درسی ارزیابی سلامت جامعه الگوبرداری شده بود [11] و برخی از سؤالات که با فرهنگ و آداب زندگی منطقه تطابق نداشت حذف شد و برخی سؤالات نیز به آن اضافه شد (سؤال مربوط به تزریق و تعداد دفعات تزریق واکسن کرونا و آگاهی از سرطان و سبک زندگی).
همچنین در ترتیب گزینه‌های پاسخ تغییراتی اعمال شد و پاسخ‌های پرتکرار بنابر تشخیص تیم ارزیابی در ابتدای گزینه‌ها قرار داده شد. علاوه‌براین در انتهای پرسش‌نامه فهرستی از مشکلات و نیازهای جامعه تهیه شد و از پاسخ‌دهندگان خواسته شد به مشکلات و نیازهایشان براساس اولویت نمره صفر (کمترین اهمیت) تا 10 (بیشترین اهمیت) بدهند. در مصاحبه با مسئولین و دست اندرکاران سلامت شهر چلیچه، داده‌ها تا زمانی جمع‌آوری شدند که به سطح اشباع برسند و نیازی به انجام بیشتر مصاحبه نباشد [8]. در مصاحبه‌ها و بحث گروهی متمرکز یادداشت‌برداری توسط یک نفر از اعضای تیم به‌طور هم‌زمان صورت می‌گرفت. همچنین تسهیلگر یا فرد مصاحبه‌کننده افراد را به شرکت در بحث ترغیب می‌کرد و گفته‌های آن‌ها را برایشان بازگو می‌کرد تا از صحت آن‌ها اطمینان حاصل شود. در طی جلسات، این فرصت به افراد داده شد تا از طریق بارش افکار، نیازها و مشکلات احساس‌شده خود را بیان کنند [12].
مرحله سوم
درواقع مرحله جمع‌آوری و تجزیه‌وتحلیل داده‌های سلامت جامعه از منابع داده‌های ثانویه (مرکز بهداشت استان چهارمحال‌وبختیاری، شبکه بهداشت شهرستان فارسان، اداره کل پزشکی قانونی استان چهارمحال‌وبختیاری، مرکز خدمات جامع سلامت شهر چلیچه، آموزش و پرورش شهرستان فارسان، اداره کل بهزیستی شهرستان فارسان) بود. در این مرحله تیم ارزیابی جامعه، آمارهای سلامت چلیچه را با استان مقایسه کرد تا مشکلات احتمالی جامعه را تعیین کنند. ابتدا با همکاری مسئول و تعدادی از کارکنان مرکز بهداشتی درمانی چلیچه کلیه اطلاعات بهداشتی و سلامت شهری از پنل‌های مدیریت سلامت و سامانه سیب (سیستم یکپارچه بهداشت) استخراج شد و در قالب شاخص‌های بهداشتی در کنار شاخص‌های استانی و شهرستانی به‌خصوص شاخص‌های عمده سلامتی چون نرخ باروری، مرگ‌ومیر و بروز و شیوع بیماری‌ها و عوامل خطر که به‌عنوان داده‌های ثانویه گردآوری شده بودند، مورد مقایسه قرار گرفت تا مشکلات احتمالی جامعه در حوزه سلامت مشخص شود.
مرحله چهارم
داده‌های ثانویه حاصل از مرحله قبل با داده‌های اولیه ترکیب و مقایسه شد و بر این اساس تیم ارزیابی سلامت جامعه، شناختی جامع از مشکلات عمده شهر چلیچه پیدا کرد.
مرحله پنجم
تیم ارزیابی نتایج حاصل از ارزیابی را به ساکنین جامعه مورد مطالعه گزارش داد. اهمیت این مرحله تلفیق نظرات مردم با یافته‌های تیم ارزیابی است. سپس با به‌کارگیری تکنیک گروه اسمی، مشکلات رتبه‌بندی شد و اولویت‌ها به‌صورت کلی و اختصاصی در هر حیطه با مشارکت اعضای تیم ارزیابی سلامت جامعه (گروه کار، گروه مشاور و ناظر پروژه) مشخص شد. تکنیک گروه اسمی، روشی ساختاری برای اجرای بهتر جلسات طوفان مغزی است. این تکنیک جهت اطمینان از مشارکت همه اعضای گروه در تعیین اولویت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در تکنیک گروه اسمی، افراد تیم بعد از اینکه در جلسه طوفان مغزی اولویت‌ها را به‌صورت کلی تعیین کردند، شروع به انتخاب آیتم‌های مورد نظر خوشان از میان اولویت‌های ارائه‌شده می‌کنند. در پایان جلسه پیشنهاد‌های کل گروه با استفاده از سیستم امتیازدهی مورد بررسی قرار می‌گیرد [11]. معیارهای مورد استفاده برای انتخاب اولویت‌های سلامت عبارت بودند از: بزرگی مشکل، پیامدهای مشکل، سهولت رفع مشکل و فوریت رفع مشکل. هرکدام از این معیارها به‌صورت خیلی‌کم=1، کم=2، متوسط=3، زیاد 4=و خیلی‌زیاد=5 نمره‌گذاری شدند. درمجموع، حداقل امتیاز مربوط به هرکدام از چهار معیار امتیازدهی در جدول ماتریس برابر با 1 و حداکثر امتیاز برابر با 5 خواهد بود. بنابراین حداقل و حداکثر نمره هر مشکل به‌ترتیب برابر با 4 و 20 بود [1, 2]. درنهایت، میانگین امتیاز آیتم‌ها برای هر عنوان محاسبه شد و فهرست مشکلات منطقه به‌ترتیب از بیشترین تا کمترین میانگین امتیاز لیست شدند.
مرحله ششم و هفتم
شامل تهیه و انتشار سند ارزیابی سلامت جامعه بود. در این مرحله، تیم ارزیابی جامعه گزارش مستند فرایند ارزیابی، نحوه استخراج و اولویت‌بندی مشکلات را تهیه کرد. مقصود از این مرحله به اشتراک گذاشتن نتایج و برنامه‌های ارزیابی با کل جامعه و سایر علاقه‌مندان بود. جهت اجرای این پژوهش با مسئولین شهر چلیچه و دانشگاه علوم‌پزشکی شهرکرد هماهنگی‌های لازم صورت گرفت و مجوزهای مورد نیاز اخذ شد. افراد جهت شرکت در مطالعه آزاد بودند و اطلاعات شخصی آن‌ها ثبت نشد. همچنین از شرکت‌کنندگان برای شرکت در مطالعه رضایت آگاهانه کسب شد. پس از جمع‌آوری داده‌ها و وارد کردن آن‌ها به نرم‌افزار SPSS نسخه 22، تحلیل‌های توصیفی انجام و نتایج در قالب گزارش و جداول ارائه شد.
یافته‌ها
به‌طورکلی در این مطالعه، برای 250 نفر از ساکنین منطقه، پرسش‌نامه استاندارد ارزیابی سلامت جامعه تکمیل شد. میانگین سنی شرکت‌کنندگان 10/97±36/28 سال بود. 51/6 درصد شرکت‌کنندگان مرد و 79/6 درصد پاسخ‌دهندگان لر بودند. اکثر پاسخ‌دهندگان (75/6 درصد) متأهل و تحصیلات دیپلم داشتند. سطح درآمد خانوار بیشتر افراد 2 تا 4 میلیون بود و به‌طور متوسط 1/4 نفر از اعضای خانواده درآمد خانواده را تهیه می‌کرد. اکثر پاسخ‌دهندگان شغل آزاد (34/4 درصد) داشتند یا خانه‌دار (24/8 درصد) بودند. 91/6 درصد از پاسخ‌دهندگان به اینترنت دسترسی داشتند. اکثر پاسخ‌دهندگان دارای مسکن تملیکی و ویلایی بودند و میانگین زیربنای منزل پاسخگویان 141 متر بود. 2/64 درصد از افراد دارای وسیله نقلیه بودند و نوع وسیله نقلیه اکثر افراد (37 درصد) پراید بود. سایر خصوصیات جمعیت‌شناختی افراد در جدول شماره 1 ارائه شده است.
براساس نتایج ارزیابی کیفیت و شرایط زندگی در شهر چلیچه مشاهده شد که بیشتر پاسخ‌دهندگان (46 درصد) با خوب بودن مراقبت سلامت شهر موافق بودند. 32/8 درصد با این موضوع که شهر چلیچه مکان خوبی برای رشد کودکان است، مخالف بودند. 34 درصد با اینکه شهر چلیچه محل مناسبی برای سالمندان است، موافق بودند. اکثر پاسخ‌دهندگان (42/4 درصد) درمورد اینکه فرصت‌های اقتصادی مناسبی در شهر موجود است، کاملاً مخالف بودند.
بررسی‌ها جهت ارزیابی پیشرفت جامعه نشان داد بیشتر پاسخ‌دهندگان (72/4 درصد) معتقد بودند که درآمد پایین و فقر بیشترین اثرات را بر کیفیت زندگی جمعیت شهر چلیچه دارد. در رتبه بعدی آلودگی آب (7/5 درصد) بیشترین اثر را بر وضعیت زندگی مردم شهر چلیچه داشت. همچنین بیشتر پاسخ‌دهندگان (50/4 درصد) اظهار کردند که دسترسی به شغل بیشترین نیاز مردم است.
نتایج بخش مربوط به سنجش اطلاعات سلامت افراد بیانگر آن بود که بیشتر پاسخ‌دهندگان اطلاعات بهداشتی خود را به‌ترتیب از اینترنت (52/8 درصد) و مرکز بهداشت (26/8 درصد) به دست می‌آورند. بیشتر پاسخ‌دهندگان (28 درصد) معتقد بودند که مردم شهر به اطلاعات درباره ترک سیگار و دخانیات و چکاپ پزشکی و دندان‌پزشکی نیاز دارند. علاوه‌براین، بیشتر پاسخ‌دهندگان (40/8 درصد) معتقد بودند که فرزندانشان به اطلاعات درباره مدیریت فضای مجازی نیاز دارند و 15/6 درصد نیز نیاز به آموزش مهارت‌های زندگی را عنوان کردند.
بررسی‌ها از لحاظ سلامت شخصی افراد حاکی از این بود که بیشتر پاسخ‌دهندگان (39/6 درصد) سطح سلامتی خود را خوب گزارش داده بودند. شایع‌ترین بیماری‌های مشاهده‌شده در پاسخ‌دهندگان به‌ترتیب اضافه‌وزن و چاقی (23/6 درصد)، افسردگی یا اضطراب (16/4 درصد) و پرفشاری خون (12/8 درصد) بود. 145 نفر (58 درصد) از پاسخ‌دهندگان در 30 روز گذشته تجربه احساس ناراحتی یا نگرانی داشتند. 103 نفر (41/2 درصد) از پاسخ‌دهندگان در 30 روز گذشته تجربه درد جسمی یا مشکل سلامت داشتند. 114 نفر (45/6 درصد) از پاسخ‌دهندگان به فعالیت‌های جسمی یا ورزشی که حداقل نیم ساعت به طول می‌انجامد، می‌پرداختند. بیشترین دلیل عدم فعالیت در پاسخ‌دهندگان به‌ترتیب نداشتن وقت کافی (16/8 درصد)، نیاز به مراقبت از کودکان و نبود مکان امن (13/2 درصد) و داشتن کار عملی (6/8 درصد) گزارش شد. میانگین مصرف میوه، سبزیجات و آب‌میوه طبیعی در پاسخ‌دهندگان به‌ترتیب 4/4، 2/7 واحد و 1/01 لیوان بود. 30 نفر (12 درصد) از پاسخ‌دهندگان سیگاری بودند. 94/8 درصد از پاسخ‌دهندگان، واکسن کووید-19 را دریافت کرده بودند. متوسط دُز دریافتی واکسن کرونا در افراد مورد مطالعه 2/34 نوبت بود.
از لحاظ دسترسی به مراقبت یا بهداشت خانواده، بیشتر پاسخ‌دهندگان (45/6 درصد) تحت بیمه تأمین اجتماعی بودند. بیشتر پاسخ‌دهندگان هنگامی که بیمار بودند به مرکز بهداشتی درمانی (49/2 درصد) یا مطب و کلینیک‌های خصوصی (22 درصد) مراجعه می‌کردند. اکثر پاسخ‌دهندگان (34 درصد) هزینه بالای بیمه و پوشش کم بیمه (17/6 درصد) را مانعی برای دریافت خدمات دانستند.
بررسی آمادگی اورژانسی شرکت‌کنندگان نشان داد 65/2 درصد پاسخ‌دهندگان در خانه کیت وسایل و لوازم مورد نیاز در شرایط اضطراری را نداشتند. پاسخ‌دهندگان راه اصلی برای دریافت اطلاعات در بلایا یا شرایط اضطراری را شبکه‌های اجتماعی (52/4 درصد) و تلویزیون (36/8 درصد) بیان کردند. از میان پاسخ‌دهندگان 18/4 درصد با تخلیه اجباری مخالف بودند و اکثر پاسخ‌دهندگان (29/6 درصد) دلیل اصلی عدم تخلیه اجباری را عدم اعتماد به مسئولین دانستند.
از لحاظ آگاهی از علائم سرطان‌ها، اکثر پاسخ‌دهندگان (56/8 درصد) کاهش بیش از 10 درصد وزن بدن در طی 6 ماه را از علائم اصلی سرطان‌ها گزارش دادند. 20 درصد شرکت‌کنندگان در خانواده خود سابقه ابتلا به سرطان داشتند. تنها 44/8 درصد پاسخگویان از روش‌های تشخیص سرطان آگاهی داشتند و شناخته‌شده‌ترین روش بین پاسخگویان خودآزمایی پستان (20/4 درصد) بود. اکثر پاسخ‌دهندگان (39/6 درصد) وضعیت شهر خود را از نظر بروز انواع سرطان‌ها خیلی بد ارزیابی کردند. اکثر نمونه‌ها (72 درصد) از آب آلوده به‌عنوان مهم‌ترین عامل بروز سرطان در شهر خود یاد کردند.
براساس نتایج جدول شماره 2، شایع‌ترین مشکلات و نیازهای اهالی شهر چلیچه براساس میانگین نمره کسب‌شده برای هر مشکل در نیازسنجی، آگاهی کم درمورد مسائل بهداشتی، بیکاری، وضع اقتصادی نامناسب، مصرف دخانیات (سیگار و قلیان)، گرانی مسکن و اجاره‌بها بودند.
مشکل اقتصادی و بیکاری ازجمله مشکلاتی است که بخش زیادی از مردم شهر چلیچه با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. توسعه کشاورزی، صنعت و بخش گردشگری این منطقه می‌تواند نرخ بیکاری در این شهر را کاهش دهد و وضعیت اشتغال‌زایی و اقتصادی منطقه را متحول کند.
در این مطالعه، داده‌های اولیه و ثانویه با هم ترکیب شدند و پس از حذف مشکلات تکراری مطرح‌شده در جلسات مختلف، درنهایت 42 مشکل در 6 حیطه شناسایی شد. برای فهم بهتر و درک راحت‌تر، مشکلات ثبت‌شده در 6 حیطه بهداشت و سلامت، آموزشی و فرهنگی، حیطه اقتصاد و اشتغال، حیطه اجتماعی و حقوق شهروندی، حیطه امنیتی و حیطه خدمات شهری مطابق جدول شماره 3 دسته‌بندی شدند که در این میان، بیشترین مشکل شهر مربوط به حیطه بهداشت و سلامت بود.
سرانجام براساس جلسات تیم ارزیابی با گروه مشاور و توجه به معیارهایی از قبیل بزرگی مشکل، پیامدهای مشکل، سهولت رفع مشکل و فوریت رفع مشکل، امتیازدهی برای هر مشکل به شیوه گروه اسمی صورت گرفت. جدول شماره 4 مشکلات اولویت‌بندی‌شده برای 10 مشکل اصلی شهر مورد مطالعه را بیان می‌کند.
با نگاه به جدول شماره 4، مشخص می‌شود که مهم‌ترین و اولویت‌دارترین مشکل شهر چلیچه، معضل آلودگی آب آشامیدنی به‌علت قدیمی بودن و فرسودگی شبکه آب‌رسانی چلیچه و وقوع شکستگی‌های متناوب در این شبکه و به‌دنبال آن نشت فاضلاب در آب آشامیدنی است.
بحث و نتیجه‌گیری
در این مطالعه مطابق با اصول ارزیابی جامعه به روش کارولینای شمالی اقدام به جمع‌آوری نظرات مسئولین و مردم منطقه در مورد مشکلات شایع منطقه محل سکونت آن‌ها شد. نظرات مردم و مسئولین در مورد مشکلات منطقه تا حدودی با هم مطابقت داشت، اما در برخی موارد نیز مشکلات مطرح‌شده توسط این دو قشر هیچ تطابقی با یکدیگر نداشتند. مطالعه حاضر 10 مشکل اولویت‌دار شهر چلیچه واقع در شهرستان فارسان، استان چهارمحال‌وبختیاری را به‌ترتیب آلودگی آب آشامیدنی، مشکلات اقتصادی و بیکاری، آگاهی کم از مسائل بهداشتی، شیوع بالای سرطان‌ها، مصرف دخانیات (سیگار و قلیان)، بیماری پرفشاری خون، کم‌تحرکی، رفتارهای پرخطر در قشر نوجوان، مشکلات مربوط به استفاده از فضای مجازی در نوجوانان و جوانان و مصرف ناکافی میوه و سبزیجات شناسایی کرد.
مشکلات به‌دست‌آمده حیطه‌های مختلفی از مشکلات فرهنگی، اجتماعی، آموزشی و خدمات سلامتی را دربر می‌گیرد. مطالعات مختلفی در زمینه ارزیابی جامعه در ایران و در سطح دنیا انجام شده است. در مطالعه‌ای که مختاری و همکاران در زمینه ارزیابی جامعه در آذرشهر تبریز انجام دادند، 10 اولویت اول مشکلات شامل افسردگی، بیکاری، جمع‌آوری و دفع غیربهداشتی زباله‌ها، دفع غیربهداشتی فاضلاب، ازدواج تحمیلی دختران، کمبود فضاهای تفریحی و ورزشی، کم‌عرض بودن خیابان‌های شهر، سگ‌های ولگرد، عدم استفاده از منابع طبیعی و معادن برای توسعه و کمبود امکانات بهداشتی و درمانی شناخته شدند [13]. نقاط افتراق این دو مطالعه شاید ناشی از تفاوت وضعیت فرهنگی و جغرافیایی مکان انجام این دو مطالعه باشد. از طرف دیگر، نقطه اشتراک این دو مطالعه مشکل بیکاری است که به‌عنوان اولویت دوم انتخاب شده است که عواملی نظیر تغییر سبک زندگی مردم، کمبود آب کشاورزی، برنامه‌ریزی و پیگیری نامناسب مسئولین جهت ایجاد اشتغال، عدم شناخت و استفاده نامناسب از ظرفیت‌های شهر می‌توانند در بالا بودن آمار بیکاری دخیل باشند.
در یکی از این مطالعات که تحت عنوان اولویت‌های مشکلات سلامت و تحقیقات بهداشتی براساس نیازسنجی در شهرستان شاهرود منطقه مهدی‌آباد و شهر بسطام انجام شده است، 10 مشکل اولویت‌دار شناسایی شد که عبارت بودند از: اعتیاد، نارضایتی از خدمات بهداشتی و کمبود امکانات بهداشتی، عدم وجود مراکز فرهنگی‌ـ‌تفریحی‌ـ‌‌ورزشی، فقر و بیکاری، اعتیاد به مواد و مصرف سیگار در جوانان، مهاجرپذیر بودن منطقه، مشکلات مرتبط با سلامت روان، مشکلات بهداشت محیط، نزاع و درگیری و بالا بودن شیوع اختلالات روانی و رفتاری [3]. تفاوت در مشکلات اولویت‌دار شناسایی‌شده در این مطالعه با سایر مطالعات مشابه می‌تواند ناشی از این باشد که مطالعه یادشده هم در سطح روستا و هم در سطح شهر بوده و درنهایت اولویت‌بندی مشکلات در سطح شهر و روستا به‌صورت مشترک انجام شده است.
در مطالعه شهر باسمنج تبریز توسط کیکاووس و همکاران، مشکلات جامعه به‌ترتیب اعتیاد جوانان، مشکلات زباله شهری، سگ‌های ولگرد، آلودگی زیست‌محیطی کارخانه کلر پارس، کم‌عرض بودن خیابان اصلی، دامداری‌های داخل شهر، سن پایین ازدواج دختران، مشکل فاضلاب شهری، بیکاری جوانان و خود درمانی و مصرف بالای آنتی‌بیوتیک در مردم اولویت‌بندی شده است [7] که این مشکلات همسو با نتایج پژوهش حاضر است.
در نتایج حاصل از مطالعه کریمی و همکاران در شاهین‌شهر اصفهان مصرف مواد مخدر و کشیدن سیگار به‌عنوان مهم‌ترین مشکل از جانب مردم، مسئولین و تیم ارزیابی نیاز جامعه مطرح شده بود و مشکلاتی چون فقر و بیکاری، مسکن، افسردگی، دسترسی و استفاده جوانان از چاقو، خشونت در بین جوانان، سکته و سرطان ریه از دیدگاه مردم به‌عنوان مشکلات جامعه شناسایی شدند [14].
در مطالعه‌ای دیگر که زائری و همکاران در محله آذربایجان تهران در سال 1390 انجام دادند، مشکلات شناسایی‌شده در 5 گروه بهداشت محیط، مشکلات اجتماعی، حقوق شهروندی و خدمات شهری، مشکلات بهداشت و سلامت، و مشکلات آموزشی و فرهنگی طبقه‌بندی شد و درنهایت مهم‌ترین مشکلات به‌ترتیب پخش و استفاده از مواد مخدر، کمبود مرکز مشاوره خانواده، کمبود پارک و فضای سبز و زمین بازی برای کودکان محله، عدم نظارت پیمانکاران شهرداری درخصوص نظافت شهری و عدم وجود خدمات بهداشت روان در مرکز بهداشتی درمانی محله اولویت‌بندی شدند [12].
تنوع مشکلات مطرح‌شده در هر زمینه، در جوامع مختلف متفاوت است که خود ریشه در تفاوت در متغیرهای فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی جوامع مختلف دارد و به‌نوبه‌خود دلیل روشنی برای انجام نیازسنجی و شناسایی مشکلات جامعه به دست مردم همان جامعه است. علاوه‌براین، نقطه اشتراک مطالعه حاضر با سایر مطالعات ارزیابی جامعه در این است که عوامل بومی و زمینه‌ساز مرتبط با مسائل را در منطقه شناسایی می‌کند که از طریق حل این عوامل و موانع می‌توان در راه ارتقای سلامتی و رسیدن به توسعه پایدار تلاش کرد.
محدودیت‌هایی در مطالعه اخیر در شهر چلیچه، برای مجریان مطالعه قابل پیش‌بینی بود، ازجمله عدم همکاری مردم به‌دلیل بی‌نتیجه بودن انجام این مطالعه از دیدگاه آن‌ها، ناآشنا و غریبه بودن مجریان برای مردم، عدم همکاری به‌دلیل ناآشنایی با محله و تازه وارد بودن. عده‌ای هم در زمان مراجعه گروه پرسشگری در منزل حضور نداشتند که همسایه سمت راست آن منزل به‌عنوان جایگزین انتخاب می‌شد. در مطالعه اخیر سعی شد با طراحی مکانیسم‌هایی مانند جلب همکاری مراقبین سلامت مرکز بهداشت چلیچه در فرایند انجام مطالعه، جلب مشارکت افراد و سازمان‌ها مانند روحانی، اصناف، شهرداری و شورای شهر با تبیین ابعاد و اهداف مطالعه، در راستای همکاری بیشتر مردم، بر میزان اشتیاق مردم برای مشارکت در مطالعه افزوده شود. ارزیابی نیاز در جامعه چلیچه، مهم‌ترین مشکل را آلودگی آب تشخیص داد. عواملی همچون فرسودگی و بافت قدیمی شبکه آب‌رسانی شهر و نبود بودجه برای بهسازی شبکه لوله‌کشی بر مشکل آلودگی آب مؤثر بود. باتوجه‌به اینکه آب آشامیدنی ناسالم در شبکه، علت مشکلات سلامتی است و بر سلامت اثر می‌گذارد و از آن نیز تأثیر می‌پذیرد، بنابراین برنامه عملیاتی ارائه‌شده و استفاده از قابلیت‌های بالقوه منطقه می‌تواند راهکاری برای کاهش این مشکل در جامعه مورد مطالعه باشد.
پیشنهاد می‌شود ارزیابی جامعه به‌عنوان یک وظیفه سازمانی در نظام سلامت کشور نهادینه شود و به‌طور متناوب و منظم صورت گیرد و مردم به‌عنوان محور کلیدی این فرایند مشارکت داده شوند و درنهایت به مردم و مسئولین درخصوص ارزیابی انجام‌شده اطلاع‌رسانی شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
پروتکل پروژه تحقیقاتی با کد اخلاق: IR.SKUMS.REC. 1402.040 در کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد تأیید شد. شرکت در این مطالعه داوطلبانه بود. رضایت آگاهانه کتبی برای شرکت در مطالعه نیز از شرکت‌کنندگان دریافت شد.
حامی مالی
این مطالعه با حمایت مالی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم‌پزشکی شهرکرد انجام شد ( شماره گرنت6699).
مشارکت نویسندگان
جمع‌آوری اطلاعات: کریم حمید و خدیجه صفی؛ بازنگری مقاله: زهرا کریمی و عبدالله محمدیان هفشجانی؛ تحلیل آماری و ویرایش مقاله: عبدالله محمدیان هفشجانی؛ طراحی مطالعه و نگارش مقاله: همه نویسندگان.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان از تمامی افراد شرکت‌کننده در مطالعه، شبکه بهداشت شهرستان فارسان، مرکز خدمات جامع سلامت شهر چلیچه و از دانشکده بهداشت دانشگاه علوم‌پزشکی شهرکرد بابت همکاری در اجرای این پژوهش قدردانی و سپاسگزاری می‌کنند.
نیازهای یک جامعه ممکن است به‌صورت نیازهای احساس‌شده باشد، یعنی توسط افراد جامعه تشخیص داده شود یا به‌صورت نیاز واقعی باشد که توسط کارشناسان بهداشت جامعه مشخص می‌شود [1]. حل مسائل جامعه نیازمند به‌کارگیری ابعاد گوناگون سیاسی، اجتماعی و زیست‌شناختی است [1]. وظیفه اصلی هر سیستم بهداشتی و درمانی در سطح دنیا، حل مشکلات سلامت جوامع است. برای دست‌یابی به این هدف باید با تکیه بر منابع دردسترس، برنامه‌ریزی مناسب برای رفع مشکلات اولویت‌دار انجام شود؛ چراکه شالوده بهبود و پیشرفت سلامت افراد یک جامعه برمبنای ارزیابی جامعه است [2]. ارزیابی بهداشت جامعه، فرایندی است که به‌منظور شناخت و درک درست از وضعیت سلامتی، دلواپسی‌ها و نظام ارائه خدمات بهداشتی در جامعه از طریق شناخت، گردآوری، تحلیل و انتشار اطلاعات درخصوص منابع، نقاط قوت و نیازهای جامعه صورت می‌گیرد [3].
ارزیابی سلامت جامعه اساس تدوین سیاست‌های راهبردی برای سیاستگذاران سلامت بوده تا آن‌ها دید بهتری نسبت به مسائل، نقاط قوت و ضعف حوزه مدیریت خود داشته باشند و داده‌های جمع‌آوری‌شده در مورد سلامت و نیازهای بنیادی جامعه را در جهت اولویت‌بندی مشکلات، توزیع منابع و امکانات لازم مورد استفاده قرار دهند. در چارچوب این فرایند، ارزیابی با افرادی که در آن جامعه زندگی می‌کنند آغاز می‌شود و خود آنان مسئولیت کلیدی ارزیابی جامعه در تمام سطوح، ازقبیل جمع‌آوری و تفسیر داده‌ها، ارزش‌یابی منابع سلامت، تعیین مشکلات سلامت و راهکارهای مقابله با این مشکلات را برعهده می‌گیرند. طبق این دیدگاه، فرایند ارزیابی جامعه به‌جای آنکه بر روی جامعه صورت گیرد به دست افراد جامعه انجام می‌شود [4].
هدف نهایی فرایند ارزیابی جامعه، ارتقای سلامت جامعه بوده و اهدافی شامل ارتقای پوشش زندگی سالم شهروندان، رفع نابسامانی‌های سلامت، افزایش سطح دسترسی به خدمات پیشگیرانه، حفاظت از سلامت عمومی افراد، پرورش شرایط زندگی و کار به‌صورت مثبت و حمایتی در جوامع و حمایت از اعضای جامعه در جهت توسعه استعدادها و مهارت‌ها برای رسیدن به زندگی سالم را فراهم می‌سازد که شناخت جامعه و عادات و رفتارهای مردمی که در آن جامعه زندگی می‌کنند، اولین و اصلی‌ترین قدم برای رسیدن به این اهداف است [5]. هر جامعه‌ای از نظر اهداف، تمایلات، امکانات، دارایی‌ها، تاریخچه پیشین و پتانسیل آینده کاملاًً منحصربه‌فرد است و یک ارزیابی مناسب از سطح جامعه می‌تواند در اتخاذ تصمیمات مناسب برای شرایط مختلف مفید باشد [6].
یکی از بهترین مدل‌های ارزیابی سلامت جامعه، مدل کارولینای شمالی است [7]. این مدل یک راهنمای گام‌به‌گام برای فرایند ارزیابی سلامت جامعه ارائه می‌دهد؛ به این صورت که کاربرگ‌هایی برای تحلیل داده‌های محلی (روستا، شهر، شهرستان)، ابزارهای لازم برای جمع‌آوری داده‌های اولیه و ثانویه جامعه، راهنمای نحوه تفسیر داده‌ها، دستورالعمل اولویت‌بندی نیازها و مشکلات سلامت محل و کمک‌هایی در زمینه برنامه‌ریزی سلامت جامعه ارائه می‌دهد. مزیت و نقطه قوت مدل کارولینای شمالی اجتناب از دوباره‌کاری و سردرگمی‌های ناشی از ارزیابی‌های متعدد است، درحالی‌که مشارکت اعضای جامعه را در فعالیت‌های ارزیابی افزایش می‌دهد [5].
در گذشته، پژوهشگران مطالعات مشابهی جهت ارزیابی جامعه انجام داده‌اند، به‌طوری‌که در مطالعه انجام‌شده در محله چاهستانی‌های شهرستان بندرعباس با هدف شناسایی و اولویت‌بندی مشکلات محله، 11 مشکل به‌عنوان مشکلات مهم انتخاب و اولویت‌بندی شدند که شامل بی‌توجهی مسئولان، ناامنی، بیکاری، فقر، فاضلاب، قطعی آب، آسفالت نبودن معابر، قطعی برق، عدم روشنایی معابر، نبود فضای سبز و کثیف بودن معابر بود [8]. در مطالعه دیگری که در منطقه 17 شهرداری تهران انجام شد، اعتیاد، فقر و درآمد پایین خانوار، تراکم بالای جمعیت، مشکلات ترافیکی و اشکال در سیستم حمل‌ونقل منطقه، فرسودگی ساختمان‌ها، مشکلات بهداشت محیط، وضعیت نامناسب اشتغال و آلودگی صوتی به‌عنوان مهم‌ترین مشکلات منطقه شناسایی شدند [9]. همچنین در مطالعه مشابهی که در شهرستان گیلفورد از ایالت کارولینای شمالی در سال 2016 انجام شد، 4 مورد به‌عنوان نیازها و مشکلات احساس‌شده مـردم شناسایی شد که طیف وسیعی از مشکلات تغذیه سالم و زندگی فعال، عوامل اجتماعی تعیین‌کننده سلامت و بهداشت رفتاری تا بهداشت مادر و کودک را دربر می‌گیرد [10].
باتوجه‌به نتایج مطالعات پیشین و ازآنجاکه اولین گام در طراحی یک پروژه خدماتی مؤثر در جامعه، شناخت نقاط ضعف و قدرت‌های آن جامعه است و فرایند ارزیابی جامعه در نظام شبکه بهداشت و درمان یک ابزار کاملاً مفید جهت نیازسنجی و شناسایی نقاط قوت و ضعف و حل مشکلات جامعه است و به‌کارگیری آن فرصتی را فراهم می‌سازد تا مؤسسات مختلف و اعضای جامعه در تعیین اولویت‌های سلامتی درگیر شوند، بنابراین این مطالعه با هدف شناسایی و اولویت‌بندی مـشکلات شهر چلیچه از توابع شهرستان فارسان استان چهارمحال‌وبختیاری با مشارکت مستقیم مردم محلی انجام شد.
مواد و روش‌ها
مطالعه حاضر به‌صورت مقطعی در زمستان سال 1400 (1400/11/1 تا 1400/11/30) و در شهر چلیچه از توابع شهرستان فارسان استان چهارمحال‌وبختیاری انجام شد. چلیچه در بخش جونقان از توابع شهرستان فارسان در استان چهارمحال‌وبختیاری واقع شده است. جمعیت چلیچه در سرشماری سال 1400، 5144 نفر و 1492 خانوار بوده است. فاصله این شهر از فارسان 9 کیلومتر است. منبع تأمین آب مردم یک چشمه و چاه است. 100 درصد خانوارها به شبکه عمومی آب آشامیدنی دسترسی دارند. ازنظر خدمات اجتماعی، 2 ورزشگاه و سالن ورزشی، 5 مسجد، 2 پارک و 6 مدرسه در این شهر وجود دارد. از نظر بهداشتی و درمانی نیز یک مرکز سلامت جامعه شهری با 2 پزشک و 3 مراقب سلامت در چلیچه فعالیت می‌کند.
این ارزیابی براساس الگوی تدوین‌شده درس ارزیابی سلامت جامعه کارشناسی‌ارشد دانشکده بهداشت دانشگاه علوم‌پزشکی شهرکرد و مدل کارولینای شمالی در ایالات متحده آمریکا که یک روش تجربه‌شده و بسیار مترقی است، انجام شد. مدل ارزیابی جامعه کارولینای شمالی هر 4 سال یک‌بار و طی 8 مرحله انجام می‌شود؛ بدین‌ترتیب که هر شهرستان پس از ارزیابی جامعه و تعیین اولویت‌های سلامت و تدوین برنامه عملیاتی، برای حل مشکلات سلامتی مربوطه 3 سال فرصت دارد، سپس از سوی سطوح بالاتر (ایالتی) مورد ارزش‌یابی قرار می‌گیرد و درنهایت به صدور گواهی یا نوعی تأییدیه نسبت به عملکرد آن شهرستان منجر می‌شود که این گواهی به‌مدت 4 سال اعتبار دارد. این بررسی در کارولینای شمالی طی دو فاز انجام می‌شود: در فاز اول که شامل مراحل اول تا هفتم است به شناسایی مشکلات و اولویت‌بندی آن‌ها می‌پردازد و در فاز دوم به تدوین برنامه‌های عملیاتی برای حل مشکلات پرداخته می‌شود [8]. مقاله حاضر نتایج فاز اول این مطالعه را گزارش داده است. در این مطالعه، فرایند ارزیابی جامعه طی 7 مرحله انجام شد که به شرح زیر است:
مرحله اول
در این مرحله تیم‌های فرایند ارزیابی سلامت جامعه شامل گروه کار، گروه مشاور و ناظر پروژه تشکیل شدند که این تیم‌ها رهبری و انجام فرایند ارزیابی سلامت جامعه را برعهده داشتند. گروه کار متشکل از 4 نفر دانشجوی کارشناسی‌ارشد اپیدمیولوژی و گروه مشاور متشکل از اعضای شورای شهر، شهردار، امام جمعه، پزشک مرکز خدمات جامع سلامت شهر، امور مشترکین شرکت آب و فاضلاب شهر جونقان، معاونت غذا و داروی استان چهارمحال‌وبختیاری بودند. ناظران پروژه نیز مدرس و مجری برنامه بودند که مسئولیت کل برنامه ازجمله انجام هماهنگی‌های مورد نیاز، هدایت برنامه و نظارت بر صحت انجام فرایند و پاسخگویی به مسئولین و سازمان‌های همکار را برعهده داشتند.
مرحله دوم
این مرحله به جمع‌آوری داده‌های اولیه اختصاص داشت. در این مرحله، تیم ارزیابی جامعه، داده‌ها را به‌طور مستقیم جمع‌آوری کرد تا بدین‌وسیله نقطه‌نظرات جامعه، دغدغه‌های مردم نسبت به زندگی، سلامت و سایر زمینه‌هایی که برای مردم اهمیت دارند را به دست آورند. اهمیت این داده‌ها در ارزیابی وضعیت جامعه از دیدگاه مردمانی است که در آن جامعه زندگی می‌کنند. این داده‌ها از طریق حضور در میان مردم و تکمیل پرسش‌نامه و نیز به‌صورت بحث گروهی متمرکز با افراد مراجعه‌کننده به مرکز خدمات سلامت جامع شهر چلیچه و در مکان‌های تجمع موجود در شهر مانند فضای سبز امامزاده و بازار شهر چلیچه جمع‌آوری شد. همچنین 6 مصاحبه عمیق نیمه‌ساختاریافته و هدفمند با مسئولین سلامت و افراد کلیدی جامعه به‌عنوان گروه مشاور صورت گرفت و مشکلات و نقاط ضعف و قوت شهر از زبان آن‌ها شنیده و لیست شد.
باتوجه‌به تعداد جمعیت (5144 نفر) و تعداد خانوار (1492) موجود در شهر چلیچه و همچنین امکانات در دسترس و توصیه‌های ارائه‌شده در دستورالعمل ارزیابی سلامت جامعه، تصمیم گرفته شد که از هر 6 خانوار ساکن در شهر چلیچه، یک خانوار وارد مطالعه شود. بنابراین حجم نمونه در این مطالعه برابر با 250 نفر (از هر خانوار یک نفر) در نظر گرفته شد. روش نمونه‌گیری از اعضای جامعه به‌صورت تصادفی چندمرحله‌ای (طبقه‌ای ـ سیستماتیک) و واحد مطالعه، خانوار بود؛ بدین‌صورت که با مشاوره کارمندان مرکز بهداشتی، شهر چلیچه به دو طبقه تقسیم شد و از هر طبقه به‌طور تصادفی سیستماتیک از طریق کد ملی سرپرست خانوار به درب منازل 125 خانوار مراجعه شد و با یکی از افراد بالای 15 سال حاضر در منزل مصاحبه و پرسش‌نامه تکمیل شد (درمجموع تعداد پرسش‌نامه‌های تکمیل‌شده 250 مورد بود).
این پرسش‌نامه شامل 9 قسمت بود که هر قسمت از چند سؤال تشکیل شده بود؛ قسمت 1 شرح کیفیت زندگی، قسمت 2 پیشرفت جامعه، قسمت 3 اطلاعات سلامت، قسمت 4 سلامت شخصی، قسمت 5 دسترسی به مراقبت/ بهداشت خانواده، قسمت 6 آمادگی اورژانسی، قسمت 7 سؤالات جمعیت‌شناختی، قسمت 8 آگاهی و عملکرد در زمینه سرطان و سبک زندگی و قسمت آخر مربوط به نیازسنجی بود. به‌طورکلی، پرسش‌نامه 80 سؤال داشت که از پرسش‌نامه استاندارد موجود در کتاب درسی ارزیابی سلامت جامعه الگوبرداری شده بود [11] و برخی از سؤالات که با فرهنگ و آداب زندگی منطقه تطابق نداشت حذف شد و برخی سؤالات نیز به آن اضافه شد (سؤال مربوط به تزریق و تعداد دفعات تزریق واکسن کرونا و آگاهی از سرطان و سبک زندگی).
همچنین در ترتیب گزینه‌های پاسخ تغییراتی اعمال شد و پاسخ‌های پرتکرار بنابر تشخیص تیم ارزیابی در ابتدای گزینه‌ها قرار داده شد. علاوه‌براین در انتهای پرسش‌نامه فهرستی از مشکلات و نیازهای جامعه تهیه شد و از پاسخ‌دهندگان خواسته شد به مشکلات و نیازهایشان براساس اولویت نمره صفر (کمترین اهمیت) تا 10 (بیشترین اهمیت) بدهند. در مصاحبه با مسئولین و دست اندرکاران سلامت شهر چلیچه، داده‌ها تا زمانی جمع‌آوری شدند که به سطح اشباع برسند و نیازی به انجام بیشتر مصاحبه نباشد [8]. در مصاحبه‌ها و بحث گروهی متمرکز یادداشت‌برداری توسط یک نفر از اعضای تیم به‌طور هم‌زمان صورت می‌گرفت. همچنین تسهیلگر یا فرد مصاحبه‌کننده افراد را به شرکت در بحث ترغیب می‌کرد و گفته‌های آن‌ها را برایشان بازگو می‌کرد تا از صحت آن‌ها اطمینان حاصل شود. در طی جلسات، این فرصت به افراد داده شد تا از طریق بارش افکار، نیازها و مشکلات احساس‌شده خود را بیان کنند [12].
مرحله سوم
درواقع مرحله جمع‌آوری و تجزیه‌وتحلیل داده‌های سلامت جامعه از منابع داده‌های ثانویه (مرکز بهداشت استان چهارمحال‌وبختیاری، شبکه بهداشت شهرستان فارسان، اداره کل پزشکی قانونی استان چهارمحال‌وبختیاری، مرکز خدمات جامع سلامت شهر چلیچه، آموزش و پرورش شهرستان فارسان، اداره کل بهزیستی شهرستان فارسان) بود. در این مرحله تیم ارزیابی جامعه، آمارهای سلامت چلیچه را با استان مقایسه کرد تا مشکلات احتمالی جامعه را تعیین کنند. ابتدا با همکاری مسئول و تعدادی از کارکنان مرکز بهداشتی درمانی چلیچه کلیه اطلاعات بهداشتی و سلامت شهری از پنل‌های مدیریت سلامت و سامانه سیب (سیستم یکپارچه بهداشت) استخراج شد و در قالب شاخص‌های بهداشتی در کنار شاخص‌های استانی و شهرستانی به‌خصوص شاخص‌های عمده سلامتی چون نرخ باروری، مرگ‌ومیر و بروز و شیوع بیماری‌ها و عوامل خطر که به‌عنوان داده‌های ثانویه گردآوری شده بودند، مورد مقایسه قرار گرفت تا مشکلات احتمالی جامعه در حوزه سلامت مشخص شود.
مرحله چهارم
داده‌های ثانویه حاصل از مرحله قبل با داده‌های اولیه ترکیب و مقایسه شد و بر این اساس تیم ارزیابی سلامت جامعه، شناختی جامع از مشکلات عمده شهر چلیچه پیدا کرد.
مرحله پنجم
تیم ارزیابی نتایج حاصل از ارزیابی را به ساکنین جامعه مورد مطالعه گزارش داد. اهمیت این مرحله تلفیق نظرات مردم با یافته‌های تیم ارزیابی است. سپس با به‌کارگیری تکنیک گروه اسمی، مشکلات رتبه‌بندی شد و اولویت‌ها به‌صورت کلی و اختصاصی در هر حیطه با مشارکت اعضای تیم ارزیابی سلامت جامعه (گروه کار، گروه مشاور و ناظر پروژه) مشخص شد. تکنیک گروه اسمی، روشی ساختاری برای اجرای بهتر جلسات طوفان مغزی است. این تکنیک جهت اطمینان از مشارکت همه اعضای گروه در تعیین اولویت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در تکنیک گروه اسمی، افراد تیم بعد از اینکه در جلسه طوفان مغزی اولویت‌ها را به‌صورت کلی تعیین کردند، شروع به انتخاب آیتم‌های مورد نظر خوشان از میان اولویت‌های ارائه‌شده می‌کنند. در پایان جلسه پیشنهاد‌های کل گروه با استفاده از سیستم امتیازدهی مورد بررسی قرار می‌گیرد [11]. معیارهای مورد استفاده برای انتخاب اولویت‌های سلامت عبارت بودند از: بزرگی مشکل، پیامدهای مشکل، سهولت رفع مشکل و فوریت رفع مشکل. هرکدام از این معیارها به‌صورت خیلی‌کم=1، کم=2، متوسط=3، زیاد 4=و خیلی‌زیاد=5 نمره‌گذاری شدند. درمجموع، حداقل امتیاز مربوط به هرکدام از چهار معیار امتیازدهی در جدول ماتریس برابر با 1 و حداکثر امتیاز برابر با 5 خواهد بود. بنابراین حداقل و حداکثر نمره هر مشکل به‌ترتیب برابر با 4 و 20 بود [1, 2]. درنهایت، میانگین امتیاز آیتم‌ها برای هر عنوان محاسبه شد و فهرست مشکلات منطقه به‌ترتیب از بیشترین تا کمترین میانگین امتیاز لیست شدند.
مرحله ششم و هفتم
شامل تهیه و انتشار سند ارزیابی سلامت جامعه بود. در این مرحله، تیم ارزیابی جامعه گزارش مستند فرایند ارزیابی، نحوه استخراج و اولویت‌بندی مشکلات را تهیه کرد. مقصود از این مرحله به اشتراک گذاشتن نتایج و برنامه‌های ارزیابی با کل جامعه و سایر علاقه‌مندان بود. جهت اجرای این پژوهش با مسئولین شهر چلیچه و دانشگاه علوم‌پزشکی شهرکرد هماهنگی‌های لازم صورت گرفت و مجوزهای مورد نیاز اخذ شد. افراد جهت شرکت در مطالعه آزاد بودند و اطلاعات شخصی آن‌ها ثبت نشد. همچنین از شرکت‌کنندگان برای شرکت در مطالعه رضایت آگاهانه کسب شد. پس از جمع‌آوری داده‌ها و وارد کردن آن‌ها به نرم‌افزار SPSS نسخه 22، تحلیل‌های توصیفی انجام و نتایج در قالب گزارش و جداول ارائه شد.
یافته‌ها
به‌طورکلی در این مطالعه، برای 250 نفر از ساکنین منطقه، پرسش‌نامه استاندارد ارزیابی سلامت جامعه تکمیل شد. میانگین سنی شرکت‌کنندگان 10/97±36/28 سال بود. 51/6 درصد شرکت‌کنندگان مرد و 79/6 درصد پاسخ‌دهندگان لر بودند. اکثر پاسخ‌دهندگان (75/6 درصد) متأهل و تحصیلات دیپلم داشتند. سطح درآمد خانوار بیشتر افراد 2 تا 4 میلیون بود و به‌طور متوسط 1/4 نفر از اعضای خانواده درآمد خانواده را تهیه می‌کرد. اکثر پاسخ‌دهندگان شغل آزاد (34/4 درصد) داشتند یا خانه‌دار (24/8 درصد) بودند. 91/6 درصد از پاسخ‌دهندگان به اینترنت دسترسی داشتند. اکثر پاسخ‌دهندگان دارای مسکن تملیکی و ویلایی بودند و میانگین زیربنای منزل پاسخگویان 141 متر بود. 2/64 درصد از افراد دارای وسیله نقلیه بودند و نوع وسیله نقلیه اکثر افراد (37 درصد) پراید بود. سایر خصوصیات جمعیت‌شناختی افراد در جدول شماره 1 ارائه شده است.
براساس نتایج ارزیابی کیفیت و شرایط زندگی در شهر چلیچه مشاهده شد که بیشتر پاسخ‌دهندگان (46 درصد) با خوب بودن مراقبت سلامت شهر موافق بودند. 32/8 درصد با این موضوع که شهر چلیچه مکان خوبی برای رشد کودکان است، مخالف بودند. 34 درصد با اینکه شهر چلیچه محل مناسبی برای سالمندان است، موافق بودند. اکثر پاسخ‌دهندگان (42/4 درصد) درمورد اینکه فرصت‌های اقتصادی مناسبی در شهر موجود است، کاملاً مخالف بودند.
بررسی‌ها جهت ارزیابی پیشرفت جامعه نشان داد بیشتر پاسخ‌دهندگان (72/4 درصد) معتقد بودند که درآمد پایین و فقر بیشترین اثرات را بر کیفیت زندگی جمعیت شهر چلیچه دارد. در رتبه بعدی آلودگی آب (7/5 درصد) بیشترین اثر را بر وضعیت زندگی مردم شهر چلیچه داشت. همچنین بیشتر پاسخ‌دهندگان (50/4 درصد) اظهار کردند که دسترسی به شغل بیشترین نیاز مردم است.
نتایج بخش مربوط به سنجش اطلاعات سلامت افراد بیانگر آن بود که بیشتر پاسخ‌دهندگان اطلاعات بهداشتی خود را به‌ترتیب از اینترنت (52/8 درصد) و مرکز بهداشت (26/8 درصد) به دست می‌آورند. بیشتر پاسخ‌دهندگان (28 درصد) معتقد بودند که مردم شهر به اطلاعات درباره ترک سیگار و دخانیات و چکاپ پزشکی و دندان‌پزشکی نیاز دارند. علاوه‌براین، بیشتر پاسخ‌دهندگان (40/8 درصد) معتقد بودند که فرزندانشان به اطلاعات درباره مدیریت فضای مجازی نیاز دارند و 15/6 درصد نیز نیاز به آموزش مهارت‌های زندگی را عنوان کردند.
بررسی‌ها از لحاظ سلامت شخصی افراد حاکی از این بود که بیشتر پاسخ‌دهندگان (39/6 درصد) سطح سلامتی خود را خوب گزارش داده بودند. شایع‌ترین بیماری‌های مشاهده‌شده در پاسخ‌دهندگان به‌ترتیب اضافه‌وزن و چاقی (23/6 درصد)، افسردگی یا اضطراب (16/4 درصد) و پرفشاری خون (12/8 درصد) بود. 145 نفر (58 درصد) از پاسخ‌دهندگان در 30 روز گذشته تجربه احساس ناراحتی یا نگرانی داشتند. 103 نفر (41/2 درصد) از پاسخ‌دهندگان در 30 روز گذشته تجربه درد جسمی یا مشکل سلامت داشتند. 114 نفر (45/6 درصد) از پاسخ‌دهندگان به فعالیت‌های جسمی یا ورزشی که حداقل نیم ساعت به طول می‌انجامد، می‌پرداختند. بیشترین دلیل عدم فعالیت در پاسخ‌دهندگان به‌ترتیب نداشتن وقت کافی (16/8 درصد)، نیاز به مراقبت از کودکان و نبود مکان امن (13/2 درصد) و داشتن کار عملی (6/8 درصد) گزارش شد. میانگین مصرف میوه، سبزیجات و آب‌میوه طبیعی در پاسخ‌دهندگان به‌ترتیب 4/4، 2/7 واحد و 1/01 لیوان بود. 30 نفر (12 درصد) از پاسخ‌دهندگان سیگاری بودند. 94/8 درصد از پاسخ‌دهندگان، واکسن کووید-19 را دریافت کرده بودند. متوسط دُز دریافتی واکسن کرونا در افراد مورد مطالعه 2/34 نوبت بود.
از لحاظ دسترسی به مراقبت یا بهداشت خانواده، بیشتر پاسخ‌دهندگان (45/6 درصد) تحت بیمه تأمین اجتماعی بودند. بیشتر پاسخ‌دهندگان هنگامی که بیمار بودند به مرکز بهداشتی درمانی (49/2 درصد) یا مطب و کلینیک‌های خصوصی (22 درصد) مراجعه می‌کردند. اکثر پاسخ‌دهندگان (34 درصد) هزینه بالای بیمه و پوشش کم بیمه (17/6 درصد) را مانعی برای دریافت خدمات دانستند.
بررسی آمادگی اورژانسی شرکت‌کنندگان نشان داد 65/2 درصد پاسخ‌دهندگان در خانه کیت وسایل و لوازم مورد نیاز در شرایط اضطراری را نداشتند. پاسخ‌دهندگان راه اصلی برای دریافت اطلاعات در بلایا یا شرایط اضطراری را شبکه‌های اجتماعی (52/4 درصد) و تلویزیون (36/8 درصد) بیان کردند. از میان پاسخ‌دهندگان 18/4 درصد با تخلیه اجباری مخالف بودند و اکثر پاسخ‌دهندگان (29/6 درصد) دلیل اصلی عدم تخلیه اجباری را عدم اعتماد به مسئولین دانستند.
از لحاظ آگاهی از علائم سرطان‌ها، اکثر پاسخ‌دهندگان (56/8 درصد) کاهش بیش از 10 درصد وزن بدن در طی 6 ماه را از علائم اصلی سرطان‌ها گزارش دادند. 20 درصد شرکت‌کنندگان در خانواده خود سابقه ابتلا به سرطان داشتند. تنها 44/8 درصد پاسخگویان از روش‌های تشخیص سرطان آگاهی داشتند و شناخته‌شده‌ترین روش بین پاسخگویان خودآزمایی پستان (20/4 درصد) بود. اکثر پاسخ‌دهندگان (39/6 درصد) وضعیت شهر خود را از نظر بروز انواع سرطان‌ها خیلی بد ارزیابی کردند. اکثر نمونه‌ها (72 درصد) از آب آلوده به‌عنوان مهم‌ترین عامل بروز سرطان در شهر خود یاد کردند.
براساس نتایج جدول شماره 2، شایع‌ترین مشکلات و نیازهای اهالی شهر چلیچه براساس میانگین نمره کسب‌شده برای هر مشکل در نیازسنجی، آگاهی کم درمورد مسائل بهداشتی، بیکاری، وضع اقتصادی نامناسب، مصرف دخانیات (سیگار و قلیان)، گرانی مسکن و اجاره‌بها بودند.
مشکل اقتصادی و بیکاری ازجمله مشکلاتی است که بخش زیادی از مردم شهر چلیچه با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. توسعه کشاورزی، صنعت و بخش گردشگری این منطقه می‌تواند نرخ بیکاری در این شهر را کاهش دهد و وضعیت اشتغال‌زایی و اقتصادی منطقه را متحول کند.
در این مطالعه، داده‌های اولیه و ثانویه با هم ترکیب شدند و پس از حذف مشکلات تکراری مطرح‌شده در جلسات مختلف، درنهایت 42 مشکل در 6 حیطه شناسایی شد. برای فهم بهتر و درک راحت‌تر، مشکلات ثبت‌شده در 6 حیطه بهداشت و سلامت، آموزشی و فرهنگی، حیطه اقتصاد و اشتغال، حیطه اجتماعی و حقوق شهروندی، حیطه امنیتی و حیطه خدمات شهری مطابق جدول شماره 3 دسته‌بندی شدند که در این میان، بیشترین مشکل شهر مربوط به حیطه بهداشت و سلامت بود.
سرانجام براساس جلسات تیم ارزیابی با گروه مشاور و توجه به معیارهایی از قبیل بزرگی مشکل، پیامدهای مشکل، سهولت رفع مشکل و فوریت رفع مشکل، امتیازدهی برای هر مشکل به شیوه گروه اسمی صورت گرفت. جدول شماره 4 مشکلات اولویت‌بندی‌شده برای 10 مشکل اصلی شهر مورد مطالعه را بیان می‌کند.
با نگاه به جدول شماره 4، مشخص می‌شود که مهم‌ترین و اولویت‌دارترین مشکل شهر چلیچه، معضل آلودگی آب آشامیدنی به‌علت قدیمی بودن و فرسودگی شبکه آب‌رسانی چلیچه و وقوع شکستگی‌های متناوب در این شبکه و به‌دنبال آن نشت فاضلاب در آب آشامیدنی است.
بحث و نتیجه‌گیری
در این مطالعه مطابق با اصول ارزیابی جامعه به روش کارولینای شمالی اقدام به جمع‌آوری نظرات مسئولین و مردم منطقه در مورد مشکلات شایع منطقه محل سکونت آن‌ها شد. نظرات مردم و مسئولین در مورد مشکلات منطقه تا حدودی با هم مطابقت داشت، اما در برخی موارد نیز مشکلات مطرح‌شده توسط این دو قشر هیچ تطابقی با یکدیگر نداشتند. مطالعه حاضر 10 مشکل اولویت‌دار شهر چلیچه واقع در شهرستان فارسان، استان چهارمحال‌وبختیاری را به‌ترتیب آلودگی آب آشامیدنی، مشکلات اقتصادی و بیکاری، آگاهی کم از مسائل بهداشتی، شیوع بالای سرطان‌ها، مصرف دخانیات (سیگار و قلیان)، بیماری پرفشاری خون، کم‌تحرکی، رفتارهای پرخطر در قشر نوجوان، مشکلات مربوط به استفاده از فضای مجازی در نوجوانان و جوانان و مصرف ناکافی میوه و سبزیجات شناسایی کرد.
مشکلات به‌دست‌آمده حیطه‌های مختلفی از مشکلات فرهنگی، اجتماعی، آموزشی و خدمات سلامتی را دربر می‌گیرد. مطالعات مختلفی در زمینه ارزیابی جامعه در ایران و در سطح دنیا انجام شده است. در مطالعه‌ای که مختاری و همکاران در زمینه ارزیابی جامعه در آذرشهر تبریز انجام دادند، 10 اولویت اول مشکلات شامل افسردگی، بیکاری، جمع‌آوری و دفع غیربهداشتی زباله‌ها، دفع غیربهداشتی فاضلاب، ازدواج تحمیلی دختران، کمبود فضاهای تفریحی و ورزشی، کم‌عرض بودن خیابان‌های شهر، سگ‌های ولگرد، عدم استفاده از منابع طبیعی و معادن برای توسعه و کمبود امکانات بهداشتی و درمانی شناخته شدند [13]. نقاط افتراق این دو مطالعه شاید ناشی از تفاوت وضعیت فرهنگی و جغرافیایی مکان انجام این دو مطالعه باشد. از طرف دیگر، نقطه اشتراک این دو مطالعه مشکل بیکاری است که به‌عنوان اولویت دوم انتخاب شده است که عواملی نظیر تغییر سبک زندگی مردم، کمبود آب کشاورزی، برنامه‌ریزی و پیگیری نامناسب مسئولین جهت ایجاد اشتغال، عدم شناخت و استفاده نامناسب از ظرفیت‌های شهر می‌توانند در بالا بودن آمار بیکاری دخیل باشند.
در یکی از این مطالعات که تحت عنوان اولویت‌های مشکلات سلامت و تحقیقات بهداشتی براساس نیازسنجی در شهرستان شاهرود منطقه مهدی‌آباد و شهر بسطام انجام شده است، 10 مشکل اولویت‌دار شناسایی شد که عبارت بودند از: اعتیاد، نارضایتی از خدمات بهداشتی و کمبود امکانات بهداشتی، عدم وجود مراکز فرهنگی‌ـ‌تفریحی‌ـ‌‌ورزشی، فقر و بیکاری، اعتیاد به مواد و مصرف سیگار در جوانان، مهاجرپذیر بودن منطقه، مشکلات مرتبط با سلامت روان، مشکلات بهداشت محیط، نزاع و درگیری و بالا بودن شیوع اختلالات روانی و رفتاری [3]. تفاوت در مشکلات اولویت‌دار شناسایی‌شده در این مطالعه با سایر مطالعات مشابه می‌تواند ناشی از این باشد که مطالعه یادشده هم در سطح روستا و هم در سطح شهر بوده و درنهایت اولویت‌بندی مشکلات در سطح شهر و روستا به‌صورت مشترک انجام شده است.
در مطالعه شهر باسمنج تبریز توسط کیکاووس و همکاران، مشکلات جامعه به‌ترتیب اعتیاد جوانان، مشکلات زباله شهری، سگ‌های ولگرد، آلودگی زیست‌محیطی کارخانه کلر پارس، کم‌عرض بودن خیابان اصلی، دامداری‌های داخل شهر، سن پایین ازدواج دختران، مشکل فاضلاب شهری، بیکاری جوانان و خود درمانی و مصرف بالای آنتی‌بیوتیک در مردم اولویت‌بندی شده است [7] که این مشکلات همسو با نتایج پژوهش حاضر است.
در نتایج حاصل از مطالعه کریمی و همکاران در شاهین‌شهر اصفهان مصرف مواد مخدر و کشیدن سیگار به‌عنوان مهم‌ترین مشکل از جانب مردم، مسئولین و تیم ارزیابی نیاز جامعه مطرح شده بود و مشکلاتی چون فقر و بیکاری، مسکن، افسردگی، دسترسی و استفاده جوانان از چاقو، خشونت در بین جوانان، سکته و سرطان ریه از دیدگاه مردم به‌عنوان مشکلات جامعه شناسایی شدند [14].
در مطالعه‌ای دیگر که زائری و همکاران در محله آذربایجان تهران در سال 1390 انجام دادند، مشکلات شناسایی‌شده در 5 گروه بهداشت محیط، مشکلات اجتماعی، حقوق شهروندی و خدمات شهری، مشکلات بهداشت و سلامت، و مشکلات آموزشی و فرهنگی طبقه‌بندی شد و درنهایت مهم‌ترین مشکلات به‌ترتیب پخش و استفاده از مواد مخدر، کمبود مرکز مشاوره خانواده، کمبود پارک و فضای سبز و زمین بازی برای کودکان محله، عدم نظارت پیمانکاران شهرداری درخصوص نظافت شهری و عدم وجود خدمات بهداشت روان در مرکز بهداشتی درمانی محله اولویت‌بندی شدند [12].
تنوع مشکلات مطرح‌شده در هر زمینه، در جوامع مختلف متفاوت است که خود ریشه در تفاوت در متغیرهای فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی جوامع مختلف دارد و به‌نوبه‌خود دلیل روشنی برای انجام نیازسنجی و شناسایی مشکلات جامعه به دست مردم همان جامعه است. علاوه‌براین، نقطه اشتراک مطالعه حاضر با سایر مطالعات ارزیابی جامعه در این است که عوامل بومی و زمینه‌ساز مرتبط با مسائل را در منطقه شناسایی می‌کند که از طریق حل این عوامل و موانع می‌توان در راه ارتقای سلامتی و رسیدن به توسعه پایدار تلاش کرد.
محدودیت‌هایی در مطالعه اخیر در شهر چلیچه، برای مجریان مطالعه قابل پیش‌بینی بود، ازجمله عدم همکاری مردم به‌دلیل بی‌نتیجه بودن انجام این مطالعه از دیدگاه آن‌ها، ناآشنا و غریبه بودن مجریان برای مردم، عدم همکاری به‌دلیل ناآشنایی با محله و تازه وارد بودن. عده‌ای هم در زمان مراجعه گروه پرسشگری در منزل حضور نداشتند که همسایه سمت راست آن منزل به‌عنوان جایگزین انتخاب می‌شد. در مطالعه اخیر سعی شد با طراحی مکانیسم‌هایی مانند جلب همکاری مراقبین سلامت مرکز بهداشت چلیچه در فرایند انجام مطالعه، جلب مشارکت افراد و سازمان‌ها مانند روحانی، اصناف، شهرداری و شورای شهر با تبیین ابعاد و اهداف مطالعه، در راستای همکاری بیشتر مردم، بر میزان اشتیاق مردم برای مشارکت در مطالعه افزوده شود. ارزیابی نیاز در جامعه چلیچه، مهم‌ترین مشکل را آلودگی آب تشخیص داد. عواملی همچون فرسودگی و بافت قدیمی شبکه آب‌رسانی شهر و نبود بودجه برای بهسازی شبکه لوله‌کشی بر مشکل آلودگی آب مؤثر بود. باتوجه‌به اینکه آب آشامیدنی ناسالم در شبکه، علت مشکلات سلامتی است و بر سلامت اثر می‌گذارد و از آن نیز تأثیر می‌پذیرد، بنابراین برنامه عملیاتی ارائه‌شده و استفاده از قابلیت‌های بالقوه منطقه می‌تواند راهکاری برای کاهش این مشکل در جامعه مورد مطالعه باشد.
پیشنهاد می‌شود ارزیابی جامعه به‌عنوان یک وظیفه سازمانی در نظام سلامت کشور نهادینه شود و به‌طور متناوب و منظم صورت گیرد و مردم به‌عنوان محور کلیدی این فرایند مشارکت داده شوند و درنهایت به مردم و مسئولین درخصوص ارزیابی انجام‌شده اطلاع‌رسانی شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
پروتکل پروژه تحقیقاتی با کد اخلاق: IR.SKUMS.REC. 1402.040 در کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد تأیید شد. شرکت در این مطالعه داوطلبانه بود. رضایت آگاهانه کتبی برای شرکت در مطالعه نیز از شرکت‌کنندگان دریافت شد.
حامی مالی
این مطالعه با حمایت مالی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم‌پزشکی شهرکرد انجام شد ( شماره گرنت6699).
مشارکت نویسندگان
جمع‌آوری اطلاعات: کریم حمید و خدیجه صفی؛ بازنگری مقاله: زهرا کریمی و عبدالله محمدیان هفشجانی؛ تحلیل آماری و ویرایش مقاله: عبدالله محمدیان هفشجانی؛ طراحی مطالعه و نگارش مقاله: همه نویسندگان.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان از تمامی افراد شرکت‌کننده در مطالعه، شبکه بهداشت شهرستان فارسان، مرکز خدمات جامع سلامت شهر چلیچه و از دانشکده بهداشت دانشگاه علوم‌پزشکی شهرکرد بابت همکاری در اجرای این پژوهش قدردانی و سپاسگزاری می‌کنند.
References
1.Madani A, Shekari M, Nejatizadeh A, Aghamolaei T, Azarpakan A, Holakouei Naeini K. [Community assessment to identify and prioritize problems of Hormoz Island, in the South of Iran (Persian)]. J Prevent Med. 2015; 2 (4):58-70. [Link]
2.Rahmani A, Asgarian A, Aligol M, Ahmadi Z, Mohammadbeigi A. [Community assessment for identifying and prioritizing the problems of Jamkaran Village in Qom Province in 2019 (Iran) (Persian)]. Qom Univ Med Sci J. 2020; 13(11):1-12. [Link]
3.Khosravi A, Sepidar Kish M, Khalili M, Ghofrani M, Ashrafi E, Sharifi N, et al. [Community assessment for diagnosis and determination of health-related problems (Persian)]. Knowl Health J. 2013; 8(1):41-5. [Link]
4.Maleki F, Hossein pour M, Rafiemanesh H, Salehi F, Lotfi Z, Naserizadeh M R, et al . The review of community assessment papers to determine priority problems in selected populations of Iran. J School Public Health Inst Public Health Res. 2015; 12(3):13-21. [Link]
5.Rafiemanesh H, Yari M, Khodabakhshi nejad V, Holakui Naeini K. Community assessment for determination and diagnosis of health-related problems in Aliny Village Meshginshahr functions in Ardebil (Persian)]. J Prevent Med. 2015; 2(2):10-7. [Link]
6.Cottler LB, Nagarajan R. Real-time assessment of community health needs and concerns. Sci Transl Med. 2012; 4(119):119mr2. [DOI:10.1126/scitranslmed.3003367] [PMID]
7.Iranag MK, Pashapour H, Jafari A, Keshavarzian K, Khodamoradi M, Dorosti AA, et al. [Community health assessment of the town of Basmenj, Tabriz City (Persian)]. J School Public Health Inst Public Health Res. 2018; 16(3):295-306. [Link]
8.Mohamadi Y, Javaheri M, Monesan L, Rahmani K, Holakouie Naeini K, Madani A, et al. [Community assessment for identification of problems in Chahestani Region of Bandar-Abbas city (Persian)]. J School Public Health Inst Public Health Res. 2010; 8(1). 21-30. [Link]
9.Jahangiri K, Fatta Pour M, Holakouie Naeini K, Azin A, Samavat T, Nikfar S, et al. 2003. [Community assessment for identifying existing problems of region 17 of Tehran (Persian)] . Soc Welfare. 2013; 3(9):133-44. [Link]
10.Guilford Assessment Team. Community health assessment: Guilford County 2015-2016. New York: Guilford; 2016. [Link]
11.Holakui Naeini K, karimi J, karimi R. [Community health assessment guide (Persian)]. Rasht: Gap; 2018. [Link]
12.Zaeri S, Asgharzadeh S, Khoshnevis Sh, Mohammadi M, Holakouie Naeini K. [Identification of community needs and prioritization of problemsbased on community assessment in Azerbaijan Borough, Tehran, Iran (Persian)]. J School Public Health Inst Public Health Res. 2012; 9(2):69-78. [Link]
13.Mokhtari M, Banaye Jeddi M, Majidi A, Jafari Khoinagh A, Holakoi Naeeni K. Community assessment for identification and prioritization of problems to establish health promotion operational plans. J Res Health. 2013; 3(1):295-302. [Link]
14.Karimi J, Holakouie Naieni K, Ahmadnezhad E. [Community assessment of Shahin-Shar, Isfahan, I. R. Iran to develop community health action plan (Persian)]. Iran J Epidemiol. 2012; 8(1):21-30. [Link]
1.Madani A, Shekari M, Nejatizadeh A, Aghamolaei T, Azarpakan A, Holakouei Naeini K. [Community assessment to identify and prioritize problems of Hormoz Island, in the South of Iran (Persian)]. J Prevent Med. 2015; 2 (4):58-70. [Link]
2.Rahmani A, Asgarian A, Aligol M, Ahmadi Z, Mohammadbeigi A. [Community assessment for identifying and prioritizing the problems of Jamkaran Village in Qom Province in 2019 (Iran) (Persian)]. Qom Univ Med Sci J. 2020; 13(11):1-12. [Link]
3.Khosravi A, Sepidar Kish M, Khalili M, Ghofrani M, Ashrafi E, Sharifi N, et al. [Community assessment for diagnosis and determination of health-related problems (Persian)]. Knowl Health J. 2013; 8(1):41-5. [Link]
4.Maleki F, Hossein pour M, Rafiemanesh H, Salehi F, Lotfi Z, Naserizadeh M R, et al . The review of community assessment papers to determine priority problems in selected populations of Iran. J School Public Health Inst Public Health Res. 2015; 12(3):13-21. [Link]
5.Rafiemanesh H, Yari M, Khodabakhshi nejad V, Holakui Naeini K. Community assessment for determination and diagnosis of health-related problems in Aliny Village Meshginshahr functions in Ardebil (Persian)]. J Prevent Med. 2015; 2(2):10-7. [Link]
6.Cottler LB, Nagarajan R. Real-time assessment of community health needs and concerns. Sci Transl Med. 2012; 4(119):119mr2. [DOI:10.1126/scitranslmed.3003367] [PMID]
7.Iranag MK, Pashapour H, Jafari A, Keshavarzian K, Khodamoradi M, Dorosti AA, et al. [Community health assessment of the town of Basmenj, Tabriz City (Persian)]. J School Public Health Inst Public Health Res. 2018; 16(3):295-306. [Link]
8.Mohamadi Y, Javaheri M, Monesan L, Rahmani K, Holakouie Naeini K, Madani A, et al. [Community assessment for identification of problems in Chahestani Region of Bandar-Abbas city (Persian)]. J School Public Health Inst Public Health Res. 2010; 8(1). 21-30. [Link]
9.Jahangiri K, Fatta Pour M, Holakouie Naeini K, Azin A, Samavat T, Nikfar S, et al. 2003. [Community assessment for identifying existing problems of region 17 of Tehran (Persian)] . Soc Welfare. 2013; 3(9):133-44. [Link]
10.Guilford Assessment Team. Community health assessment: Guilford County 2015-2016. New York: Guilford; 2016. [Link]
11.Holakui Naeini K, karimi J, karimi R. [Community health assessment guide (Persian)]. Rasht: Gap; 2018. [Link]
12.Zaeri S, Asgharzadeh S, Khoshnevis Sh, Mohammadi M, Holakouie Naeini K. [Identification of community needs and prioritization of problemsbased on community assessment in Azerbaijan Borough, Tehran, Iran (Persian)]. J School Public Health Inst Public Health Res. 2012; 9(2):69-78. [Link]
13.Mokhtari M, Banaye Jeddi M, Majidi A, Jafari Khoinagh A, Holakoi Naeeni K. Community assessment for identification and prioritization of problems to establish health promotion operational plans. J Res Health. 2013; 3(1):295-302. [Link]
14.Karimi J, Holakouie Naieni K, Ahmadnezhad E. [Community assessment of Shahin-Shar, Isfahan, I. R. Iran to develop community health action plan (Persian)]. Iran J Epidemiol. 2012; 8(1):21-30. [Link]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
