دوره 10، شماره 3 - ( پاییز 1402 )
جلد 10 شماره 3 صفحات 281-266 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Research code: 95038
Ethics code: IR.RUMS.REC.1395.41
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Zarezadeh F, Lotfipur Rafsanjani S S, Mazloomy Mahmoodabad S S, Asadpour M. Effect of an Educational Intervention on the Promotion of Healthy Lifestyle Behaviors in People Referred to Health Centers in Yazd, Iran. J Prevent Med 2023; 10 (3) :266-281
URL: http://jpm.hums.ac.ir/article-1-673-fa.html
URL: http://jpm.hums.ac.ir/article-1-673-fa.html
زارع زاده فهیمه، لطفی پور رفسنجانی سیده شیرین، مظلومی محمود آباد سید سعید، اسدپور محمد. تأثیر مداخله آموزشی بر ارتقای سبک زندگی سالم افراد مراجعهکننده به پایگاههای سلامت شهر یزد. طب پیشگیری. 1402; 10 (3) :266-281
1- گروه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، دانشکده بهداشت دانشگاه علومپزشکی رفسنجان، کرمان، ایران.
2- مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علومپزشکی شهید صدوقی، یزد، ایران.
2- مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علومپزشکی شهید صدوقی، یزد، ایران.
متن کامل [PDF 6132 kb]
(1699 دریافت)
| چکیده (HTML) (661 مشاهده)
References
1.Kieny MP, Bekedam H, Dovlo D, Fitzgerald J, Habicht J, Harrison G, et al. Strengthening health systems for universal health coverage and sustainable development. Bull World Health Organ. 2017; 95(7):537-9. [DOI:10.2471/BLT.16.187476] [PMID] [PMCID]
2.Solhi M, Fard Azar FE, Abolghasemi J, Maheri M, Irandoost SF, Khalili S. The effect of educational intervention on health-promoting lifestyle: Intervention mapping approach. J Educ Health Promot. 2020; 9:196. [DOI:10.4103/jehp.jehp_768_19] [PMID] [PMCID]
3.Darsareh F, Aghamolaei T, Ghanbarnejad A. [Prediction of physical activity based on BASNEF model constructs among female teachers in schools of Bandar Abbas (Persian)]. J Prev Med. 2015; 2(1):1-9. [Link]
4.Estebsari F, Bakhshi F, Nemati S, Kazemnejad Leili E, Ramezani H, Sadeghi R. Determinants of health promoting lifestyle behaviors in hospital staff of Guilan University of Medical Sciences. Health Educ Health Promot. 2019; 7(2):71-6. [DOI:10.29252/HEHP.7.2.71]
5.Mousavi RS, Soleimani MA, Bahrami N, Ranjbaran M. [Effect of health promoting lifestyle education on health promoting behaviors of postmenopausal women: A clinical trial study (Persian)]. Koomesh. 2021; 23(2):192-202. [DOI:10.52547/koomesh.23.2.192]
6.Jahani Eftekhari M, Peyman N, Doosti H. The effect of educational intervention based on the self efficacy and health literacy theory on health promoting lifestyles among female health volunteers of Neyshabur, Iran. Health Dev J. 2018; 6(4):302-13. [DOI:10.22062/JHAD.2018.91267]
7.Budreviciute A, Damiati S, Sabir DK, Onder K, Schuller-Goetzburg P, Plakys G, et al. Management and prevention strategies for non-communicable diseases (NCDs) and their risk factors. Front Public Health. 2020; 8:574111. [DOI:10.3389/fpubh.2020.574111] [PMID] [PMCID]
8.Frost H, Campbell P, Maxwell M, O'Carroll RE, Dombrowski SU, Williams B, et al. Effectiveness of motivational interviewing on adult behaviour change in health and social care settings: A systematic review of reviews. Plos One. 2018; 13(10):e0204890. [DOI:10.1371/journal.pone.0204890] [PMID] [PMCID]
9.Zabaleta-Del-Olmo E, Casajuana-Closas M, López-Jiménez T, Pombo H, Pons-Vigués M, Pujol-Ribera E, et al. Multiple health behaviour change primary care intervention for smoking cessation, physical activity and healthy diet in adults 45 to 75 years old (EIRA study): A hybrid effectiveness-implementation cluster randomised trial. BMC Public Health. 2021; 21(1):2208. [DOI:10.1186/s12889-021-11982-4] [PMID] [PMCID]
10.Wolfenden L, Goldman S, Stacey FG, Grady A, Kingsland M, Williams CM, et al. Strategies to improve the implementation of workplace-based policies or practices targeting tobacco, alcohol, diet, physical activity and obesity. Cochrane Database Syst Rev. 2018; 11(11):CD012439. [DOI:10.1002/14651858.CD012439.pub2] [PMID] [PMCID]
11.Azadnajafabad S, Mohammadi E, Aminorroaya A, Fattahi N, Rezaei S, Haghshenas R, et al. Non-communicable diseases' risk factors in Iran; a review of the present status and action plans. J Diabetes Metab Disord. 2021; 1-9. [DOI:10.1007/s40200-020-00709-8] [PMID] [PMCID]
12.Mirzaei M, Mirzaei M, Sarsangi AR, Bagheri N. Prevalence of modifiable cardiovascular risk factors in Yazd inner-city municipalities. BMC Public Health. 2020; 20(1):134. [DOI:10.1186/s12889-020-8217-8] [PMID] [PMCID]
13.Sedighi M, Cheraghi M, Hashemzadeh P. [Study of lifestyle and its effects on cardiovascular diseases (Persian)]. Paramed Sci Mil Health. 2021; 16(1):56-46. [Link]
14.Blok AC, Valley TS, Abbott P. Gamification for family engagement in lifestyle interventions: A systematic review. Prev Sci. 2021; 22(7):831-44. [DOI:10.1007/s11121-021-01214-x] [PMID] [PMCID]
15.Blumenthal JA, Hinderliter AL, Smith PJ, Mabe S, Watkins LL, Craighead L, et al. Effects of lifestyle modification on patients with resistant hypertension: Results of the TRIUMPH randomized clinical trial. Circulation. 2021; 144(15):1212-26. [DOI:10.1161/CIRCULATIONAHA.121.055329] [PMID] [PMCID]
16.Tahmasebi H, Baqer Maddah Sadat S, Dalvandi A, Ghasemi S, Rahgozar M. [The effect of educational program on health promotion behaviors on elderly life style (Persian)]. Iran J Rehabil Res Nurs. 2019; 5(2):47-54. [Link]
17.Amiri A, Rkhshany F, Farmanbar R. [The effect of educational program based on basnef model on healthy lifestyle of taxi drivers in Langroud (Persian)]. J Torbat Heydariyeh Univ Med Sci. 2014; 1(4):45-54. [Link]
18.Fraticelli F, Marchetti D, Polcini F, Mohn AA, Chiarelli F, Fulcheri M, et al. Technology-based intervention for healthy lifestyle promotion in Italian adolescents. Ann Ist Super Sanita. 2016; 52(1):123-7. [DOI:10.4415/ANN_16_01_20] [PMID]
19.Oli N, Vaidya A, Eiben G, Krettek A. Effectiveness of health promotion regarding diet and physical activity among Nepalese mothers and their young children: The heart-health associated research, dissemination, and intervention in the community (HARDIC) trial. Glob Health Action. 2019; 12(1):1670033. [DOI:10.1080/16549716.2019.1670033] [PMID] [PMCID]
20.Laar RA, Shi S, Ashraf MA, Khan MN, Bibi J, Liu Y. Impact of physical activity on challenging obesity in Pakistan: A knowledge, attitude, and practice (KAP) study. Int J Environ Res Public Health. 2020; 17(21):7802. [DOI:10.3390/ijerph17217802] [PMID] [PMCID]
21.Xu X, Chen C, Abdullah AS, Liu L, Sharma M, Li Y, et al. Smoking related attitudes, motives, and behaviors of male secondary school students in an urban setting of China. Springerplus. 2016; 5(1):2021. [DOI:10.1186/s40064-016-3694-z] [PMID] [PMCID]
22.Hatami H, Dehkordi AH, Tali SS, Lotfizadeh M, Ganji H. The effect of educational program (based on BASNEF model) on quality of life and adherence to treatment in patients with myocardial infarction in Shahrekord, Iran. Journal of education and health promotion. 2022;11:39. [DOI:10.4103/jehp.jehp_588_21] [PMID] [PMCID]
23.Jadgal K, Alizade Seiouki H, Lotfi Mayen Boulagh B, Zareban I. [The effectiveness of educational program based on basnef model on the urban taxi drivers healthy lifestyle (Persian)]. Iran J Health Educ Health Promot. 2016; 4(2):110-9. [DOI:10.18869/acadpub.ihepsaj.4.2.110]
24.Jalili Z, Hosseini ZS, Shojaei Zade D. [The application of the theory of planned behavior in preventing osteoporosis in women referring to comprehensive health service center in Tehran City, 2019-2020 (Persian)]. Tolooebehdasht. 2022; 21(1):14-27. [DOI:10.18502/tbj.v21i1.9930]
25.Khani Jeihooni A, Jormand H, Saadat N, Hatami M, Abdul Manaf R, Afzali Harsini P. The application of the theory of planned behavior to nutritional behaviors related to cardiovascular disease among the women. BMC Cardiovasc Disord. 2021; 21(1):589. [DOI:10.1186/s12872-021-02399-3] [PMID] [PMCID]
26.Shahnazi H, Bee Koon P, Abd Talib R, Lubis SH, Ganjali Dashti M, Khatooni E, et al. Can the BASNEF model help to develop self-administered healthy behavior in Iranian youth? Iran Red Crescent Med J. 2016; 18(3):e23847. [DOI:10.5812/ircmj.23847]
27.Jaras M, Mansoorian MR, Delshad Noghabi A, Nezami H. [Comparison of effectiveness self-care returns two methods of focus group discussions and teach-back on lifestyle of pregnant women (Persian)]. Int Med Today. 2019; 26(1):94-107. [DOI:10.32598/hms.26.1.2761]
28.Zhang X, Lu J, Wu C, Cui J, Wu Y, Hu A, et al. Healthy lifestyle behaviours and all-cause and cardiovascular mortality among 0.9 million Chinese adults. Int J Behav Nutr Phys Act. 202; 18(1):162. [DOI:10.1186/s12966-021-01234-4] [PMID] [PMCID]
متن کامل: (962 مشاهده)
مقدمه
سلامتی دستاورد مهمی در زندگی بشر امروزی است که در آن افراد به دنبال ارتقای کیفیت زندگی خود و پرهیز از بیماریهای مزمن و مرگ زودرس هستند [1]. سبک زندگی و انتخاب افراد برای سالم بودن و ارتقای زندگی ضروری است [2] و یکی از عوامل مؤثر بر سلامتی است [3]. سبک زندگی رویکردی چندبعدی از ادراکات و اعمال ارادی است و دربردارنده طیف کامل الگوها، شیوهها، راهبردها، روشها و فعالیتهای زندگی روزانه، عقاید شخصی و منحصربهفرد افراد است که در کودکی پایهگذاری شده و در نتیجه تعاملات خصوصیات فردی، محیطی، اقتصادی و اجتماعی آنها شکل میگیرد [4-6]. دلیل اهمیت سبک زندگی در سلامت، تغییر ماهیت بیماریها از مسری به غیرواگیر و مزمن است [2]. بیماریهای مزمن بهویژه بیماریهای قلبی و عروقی، سرطانها، دیابت، چاقی و غیره اغلب ناشی از شرایط ناسالم زندگی است و ازاینرو، منشأ این بیماری یعنی سبک زندگی و رفتار انسان، محور اصلی است[2].
براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، بیماریهای غیرواگیر عامل اصلی مرگومیر در سراسر جهان و مسئول 71 درصد از کل مرگومیر در هر سال هستند [7]. شواهد اپیدمیولوژیک بسیار زیادی وجود دارد که نشان میدهد رفتارهای غیربهداشتی مانند سیگار کشیدن، سوءمصرف مواد (مواد مخدر و الکل)، کمتحرکی بدنی و تغذیه ناسالم با افزایش عوارض و مرگومیر مرتبط است [8]. در کل جهان، تقریباً 40 میلیون نفر سالانه بر اثر بیماریهای مزمن جان خود را از دست میدهند که برخی از شایعترین عوامل خطر قابلاصلاح برای بیماری مزمن، شامل رژیم غذایی نامناسب، عدم تحرک بدنی، چاقی، مصرف دخانیات و مصرف الکل هستند. درنتیجه، تمرکز بر تغییر این رفتارها ممکن است بهطور قابلتوجهی پیشگیری و کنترل بیماریهای غیرواگیر را تقویت کند [9]. تحقیقات بینالمللی نشان میدهند که 31 درصد از بزرگسالان در سراسر جهان ازنظر فیزیکی غیرفعال و 13 درصد چاق (شاخص توده بدنی 30 کیلوگرم بر متر مربع یا بیشتر) هستند و تقریباً یکچهارم آنها (22 درصد) سیگار میکشند. درمجموع، این خطرات سلامتی بار قابلتوجهی را برای جامعه به همراه دارد [10]. تخمین زده میشود که 80 درصد از کل مرگومیر ناشی از بیماریهای غیرواگیر در کشورهای با درآمد کم و متوسط اتفاق میافتد و ایران بهعنوان نمونهای از کشورهای با درآمد متوسط، در معرض بیماریهای غیرواگیر قرار دارد زیرا 83/5 درصد از کل مرگومیرها و 78/1 درصد بار بیماریها به دلیل این گروه از بیماریها در سال 2019 بوده است [11]. نتایج تحلیل دادههای 8749 شرکتکننده از شهر یزد در یک تحقیق نشان میدهند که شیوع دیابت، هیپرکلسترولمی و پرفشاری خون به ترتیب 14/1، 16/7 و 18/6 درصد بود [12].
سبک زندگی، طیف گستردهای از ارزشهای اجتماعی، نگرشها و فعالیتهایی است که در طی اجتماعی شدن به وجود آمده است و شامل رفتارهایی، مانند فعالیت بدنی، ورزش، خواب، استراحت، کنترل وزن، مصرف سیگار و الکل و مقابله با استرس است. همچنین سلامتی مستلزم ارتقای شیوه زندگی سالم است [13]
کنترل عوامل خطر در سبک زندگی باعث کاهش 50 درصد از مرگهای زودهنگام میشود. اهمیت این موضوع به گونهای است که سازمان جهانی بهداشت کیفیت و سلامت زندگی بیش از 60 درصد از افراد جامعه را مرتبط به رفتار و سبک زندگی آنها میداند [5].
سبک زندگی ارتقادهنده سلامت فرایندی است که بهطور آگاهانه توسط فرد به منظور ارتقای سلامت انجام میشود و شامل رفتارهای مستمری است که نیاز به فعالیتهای روزانه دارد. یعنی رفتارهایی که افراد را قادر میسازد تا کنترل بر سلامت خود و درنهایت سلامت فرد و جامعه را افزایش دهند. سبک زندگی سالم دارای ابعاد مختلفی ازجمله روابط بینفردی، مسئولیت در قبال سلامت، رشد معنوی و خودشکوفایی، مدیریت استرس، تغذیه و فعالیت بدنی است [2] و دربرگیرنده تمام عوامل مرتبط، از قبیل تغذیه و رژیم غذایی، ورزش، خواب، کنترل استرس، قطع مصرف سیگار است و روشی جهت ارتقای کیفیت زندگی، سازگاری با استرس، تغییر رفتار سلامت و ایجاد شادی است. همچنین عوامل استرسزا را کاهش میدهد، کیفیت زندگی را بهبود میبخشد و به تداوم و تقویت سطح سلامتی و رفاه، احساس رضایت، اقناع شخصی و خودشکوفایی شخص کمک کرده، استراتژی مؤثری جهت پیشگری و کنترل بیماریها، کاهش عوارض ناشی از آنهاست و تأثیر بسزایی در کنترل و کاهش هزینه مراقبتهای بهداشتی، ارتقای سلامت جامعه و افزایش امید به زندگی دارد [5, 6, 14, 15].
موسوی در مطالعهای توانسته است با استفاده از آموزش سبک زندگی، رفتارهای ارتقادهنده سلامت زنان یائسه را افزایش بدهد. باتوجهبه اینکه یکی از راهبردهای کلیدی برای ارتقای سلامت و اتخاذ سبک زندگی سالم، طراحی مداخلاتی برای تغییر سبک زندگی ناسالم و ارتقای ابعاد آن است و ازآنجاییکه رفتارهای مرتبط با سبک زندگی ارتقادهنده سلامت مهم است، بسیاری از بیماریهای مزمن قابلپیشگیری با سبک زندگی مرتبط هستند و در صورت شناسایی و تغییر بهموقع، از پیامدهای خطرناک آن برای سلامتی پیشگیری میشود. بنابراین با تغییر سبک زندگی افراد و جایگزینی سبک زندگی سالم بهجای سبک زندگی ناسالم، میتوان از بروز و شیوع بسیاری از بیماریهای مزمن و درنتیجه مرگومیر ناشی از این بیماریها کاست [5]. همچنین نتایج مطالعات مختلف نشان دادهاند که مداخله آموزشی مبتنی بر سبک زندگی میتواند بهزیستی روانی و رفتارهای سلامت افراد را ارتقا دهد. بنابراین شناخت سبک زندگی میتواند به شناخت عوامل مؤثر بر سبک زندگی در افراد و شناسایی بهترین روش برای اصلاح رفتار کمک کند [5، 16]. باتوجهبه اینکه تاکنون چنین مطالعهای در خصوص ارتقای سبک زندگی سالم افراد مراجعهکننده به پایگاههای سلامت شهر یزد انجام نشده بود، این مطالعه با هدف تعین تأثیر مداخله آموزشی بر ارتقای سبک زندگی سالم افراد مراجعهکننده به پایگاههای سلامت شهر یزد انجام شده است.
مواد و روشها
این مطالعه یک پژوهش نیمهتجربی است که روی 140 نفر از افراد 18 تا 40 سال مراجعهکننده به پایگاههای سلامت شهر یزد جهت مراقبتهای روتین در 2 گروه آزمایش و کنترل انجام شده است. ازآنجاییکه این گروه سنی نیروی کار و فعال جامعه بوده و سلامتی آنها نسبت به سایر گروهها اهمیت ویژهای دارد، نمونهها از این بازه سنی انتخاب شدند. تعداد نمونه در هریک از گروههای موردمطالعه براساس فرمول تعیین حجم نمونه 68 نفر برآورد شد که برای اطمینان بیشتر تعداد نمونه بیشتری وارد مطالعه شدند. روش نمونهگیری بهصورت نمونهگیری تصادفی چندمرحلهای بود. به این صورت که مجموع 28 پایگاه سلامت شهر یزد باتوجهبه سطح رفاه و منطقه محروم و مرفه به 2 خوشه 14 تایی تقسیم شدند. از هر خوشه بهطور تصادفی یک پایگاه بهعنوان گروه آزمایش و پایگاه دیگر بهعنوان گروه کنترل انتخاب شد. به این صورت که در خوشه منطقه محروم شهر 38 نفر به گروه آزمایش و 37 نفر به گروه کنترل و در خوشه منطقه مرفه شهر هم 31 نفر به گروه آزمایش و 34 نفر به گروه کنترل خصیص داده شدند (تصویر شماره 1).
سلامتی دستاورد مهمی در زندگی بشر امروزی است که در آن افراد به دنبال ارتقای کیفیت زندگی خود و پرهیز از بیماریهای مزمن و مرگ زودرس هستند [1]. سبک زندگی و انتخاب افراد برای سالم بودن و ارتقای زندگی ضروری است [2] و یکی از عوامل مؤثر بر سلامتی است [3]. سبک زندگی رویکردی چندبعدی از ادراکات و اعمال ارادی است و دربردارنده طیف کامل الگوها، شیوهها، راهبردها، روشها و فعالیتهای زندگی روزانه، عقاید شخصی و منحصربهفرد افراد است که در کودکی پایهگذاری شده و در نتیجه تعاملات خصوصیات فردی، محیطی، اقتصادی و اجتماعی آنها شکل میگیرد [4-6]. دلیل اهمیت سبک زندگی در سلامت، تغییر ماهیت بیماریها از مسری به غیرواگیر و مزمن است [2]. بیماریهای مزمن بهویژه بیماریهای قلبی و عروقی، سرطانها، دیابت، چاقی و غیره اغلب ناشی از شرایط ناسالم زندگی است و ازاینرو، منشأ این بیماری یعنی سبک زندگی و رفتار انسان، محور اصلی است[2].
براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، بیماریهای غیرواگیر عامل اصلی مرگومیر در سراسر جهان و مسئول 71 درصد از کل مرگومیر در هر سال هستند [7]. شواهد اپیدمیولوژیک بسیار زیادی وجود دارد که نشان میدهد رفتارهای غیربهداشتی مانند سیگار کشیدن، سوءمصرف مواد (مواد مخدر و الکل)، کمتحرکی بدنی و تغذیه ناسالم با افزایش عوارض و مرگومیر مرتبط است [8]. در کل جهان، تقریباً 40 میلیون نفر سالانه بر اثر بیماریهای مزمن جان خود را از دست میدهند که برخی از شایعترین عوامل خطر قابلاصلاح برای بیماری مزمن، شامل رژیم غذایی نامناسب، عدم تحرک بدنی، چاقی، مصرف دخانیات و مصرف الکل هستند. درنتیجه، تمرکز بر تغییر این رفتارها ممکن است بهطور قابلتوجهی پیشگیری و کنترل بیماریهای غیرواگیر را تقویت کند [9]. تحقیقات بینالمللی نشان میدهند که 31 درصد از بزرگسالان در سراسر جهان ازنظر فیزیکی غیرفعال و 13 درصد چاق (شاخص توده بدنی 30 کیلوگرم بر متر مربع یا بیشتر) هستند و تقریباً یکچهارم آنها (22 درصد) سیگار میکشند. درمجموع، این خطرات سلامتی بار قابلتوجهی را برای جامعه به همراه دارد [10]. تخمین زده میشود که 80 درصد از کل مرگومیر ناشی از بیماریهای غیرواگیر در کشورهای با درآمد کم و متوسط اتفاق میافتد و ایران بهعنوان نمونهای از کشورهای با درآمد متوسط، در معرض بیماریهای غیرواگیر قرار دارد زیرا 83/5 درصد از کل مرگومیرها و 78/1 درصد بار بیماریها به دلیل این گروه از بیماریها در سال 2019 بوده است [11]. نتایج تحلیل دادههای 8749 شرکتکننده از شهر یزد در یک تحقیق نشان میدهند که شیوع دیابت، هیپرکلسترولمی و پرفشاری خون به ترتیب 14/1، 16/7 و 18/6 درصد بود [12].
سبک زندگی، طیف گستردهای از ارزشهای اجتماعی، نگرشها و فعالیتهایی است که در طی اجتماعی شدن به وجود آمده است و شامل رفتارهایی، مانند فعالیت بدنی، ورزش، خواب، استراحت، کنترل وزن، مصرف سیگار و الکل و مقابله با استرس است. همچنین سلامتی مستلزم ارتقای شیوه زندگی سالم است [13]
کنترل عوامل خطر در سبک زندگی باعث کاهش 50 درصد از مرگهای زودهنگام میشود. اهمیت این موضوع به گونهای است که سازمان جهانی بهداشت کیفیت و سلامت زندگی بیش از 60 درصد از افراد جامعه را مرتبط به رفتار و سبک زندگی آنها میداند [5].
سبک زندگی ارتقادهنده سلامت فرایندی است که بهطور آگاهانه توسط فرد به منظور ارتقای سلامت انجام میشود و شامل رفتارهای مستمری است که نیاز به فعالیتهای روزانه دارد. یعنی رفتارهایی که افراد را قادر میسازد تا کنترل بر سلامت خود و درنهایت سلامت فرد و جامعه را افزایش دهند. سبک زندگی سالم دارای ابعاد مختلفی ازجمله روابط بینفردی، مسئولیت در قبال سلامت، رشد معنوی و خودشکوفایی، مدیریت استرس، تغذیه و فعالیت بدنی است [2] و دربرگیرنده تمام عوامل مرتبط، از قبیل تغذیه و رژیم غذایی، ورزش، خواب، کنترل استرس، قطع مصرف سیگار است و روشی جهت ارتقای کیفیت زندگی، سازگاری با استرس، تغییر رفتار سلامت و ایجاد شادی است. همچنین عوامل استرسزا را کاهش میدهد، کیفیت زندگی را بهبود میبخشد و به تداوم و تقویت سطح سلامتی و رفاه، احساس رضایت، اقناع شخصی و خودشکوفایی شخص کمک کرده، استراتژی مؤثری جهت پیشگری و کنترل بیماریها، کاهش عوارض ناشی از آنهاست و تأثیر بسزایی در کنترل و کاهش هزینه مراقبتهای بهداشتی، ارتقای سلامت جامعه و افزایش امید به زندگی دارد [5, 6, 14, 15].
موسوی در مطالعهای توانسته است با استفاده از آموزش سبک زندگی، رفتارهای ارتقادهنده سلامت زنان یائسه را افزایش بدهد. باتوجهبه اینکه یکی از راهبردهای کلیدی برای ارتقای سلامت و اتخاذ سبک زندگی سالم، طراحی مداخلاتی برای تغییر سبک زندگی ناسالم و ارتقای ابعاد آن است و ازآنجاییکه رفتارهای مرتبط با سبک زندگی ارتقادهنده سلامت مهم است، بسیاری از بیماریهای مزمن قابلپیشگیری با سبک زندگی مرتبط هستند و در صورت شناسایی و تغییر بهموقع، از پیامدهای خطرناک آن برای سلامتی پیشگیری میشود. بنابراین با تغییر سبک زندگی افراد و جایگزینی سبک زندگی سالم بهجای سبک زندگی ناسالم، میتوان از بروز و شیوع بسیاری از بیماریهای مزمن و درنتیجه مرگومیر ناشی از این بیماریها کاست [5]. همچنین نتایج مطالعات مختلف نشان دادهاند که مداخله آموزشی مبتنی بر سبک زندگی میتواند بهزیستی روانی و رفتارهای سلامت افراد را ارتقا دهد. بنابراین شناخت سبک زندگی میتواند به شناخت عوامل مؤثر بر سبک زندگی در افراد و شناسایی بهترین روش برای اصلاح رفتار کمک کند [5، 16]. باتوجهبه اینکه تاکنون چنین مطالعهای در خصوص ارتقای سبک زندگی سالم افراد مراجعهکننده به پایگاههای سلامت شهر یزد انجام نشده بود، این مطالعه با هدف تعین تأثیر مداخله آموزشی بر ارتقای سبک زندگی سالم افراد مراجعهکننده به پایگاههای سلامت شهر یزد انجام شده است.
مواد و روشها
این مطالعه یک پژوهش نیمهتجربی است که روی 140 نفر از افراد 18 تا 40 سال مراجعهکننده به پایگاههای سلامت شهر یزد جهت مراقبتهای روتین در 2 گروه آزمایش و کنترل انجام شده است. ازآنجاییکه این گروه سنی نیروی کار و فعال جامعه بوده و سلامتی آنها نسبت به سایر گروهها اهمیت ویژهای دارد، نمونهها از این بازه سنی انتخاب شدند. تعداد نمونه در هریک از گروههای موردمطالعه براساس فرمول تعیین حجم نمونه 68 نفر برآورد شد که برای اطمینان بیشتر تعداد نمونه بیشتری وارد مطالعه شدند. روش نمونهگیری بهصورت نمونهگیری تصادفی چندمرحلهای بود. به این صورت که مجموع 28 پایگاه سلامت شهر یزد باتوجهبه سطح رفاه و منطقه محروم و مرفه به 2 خوشه 14 تایی تقسیم شدند. از هر خوشه بهطور تصادفی یک پایگاه بهعنوان گروه آزمایش و پایگاه دیگر بهعنوان گروه کنترل انتخاب شد. به این صورت که در خوشه منطقه محروم شهر 38 نفر به گروه آزمایش و 37 نفر به گروه کنترل و در خوشه منطقه مرفه شهر هم 31 نفر به گروه آزمایش و 34 نفر به گروه کنترل خصیص داده شدند (تصویر شماره 1).
معیارهای ورود به مطالعه: افراد تحت پوشش پایگاه بهداشتی، سن 18 تا 40 سال، داشتن حداقل سواد خواندن و نوشتن، عدم ابتلا به بیماری شناختهشده خاص که مغایر با استفاده از رژیم غذایی روتین براساس هرم غذایی و انجام فعالیت بدنی باشد، مثل دیابت یا بیماریهای اسکلتی که ازنظر پزشک برای انجام فعالیتهای بدنی منع شده باشند، داشتن تلفن همراه فعال و علاقه به شرکت در مطالعه. معیارهای خروج از مطالعه: افراد باردار یا شیرده، غیبت بیش از 2 جلسه در زمان مداخله آموزشی، عدم رضایت و همکاری آگاهانه فرد از شرکت در مطالعه، انصراف از ادامه شرکت در جلسات مداخله آموزشی و ابتلا به هرگونه بیماری جسمانی که میتوانست مانع از شرکت و حضور فرد در برنامههای آموزشی شود. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه سبک زندگی براساس مطالعه امیری و همکاران در سال 1391 بود [17] که پس از انجام روایی و پایایی مجدد و اعمال اصلاحات لازم روی آن، استفاده شده است. این پرسشنامه شامل اطلاعات جمعیتشناختی (سن، جنس، سطح تحصیلات، تعداد افراد خانوار و وضعیت تأهل و شغل)، سؤالات آگاهی ، نگرش، نرمهای انتزاعی، فاکتورهای قادرکننده و سؤالات رفتار ارتقادهنده سلامت و سبک زندگی سالم بود (جدول شماره 1).
جهت بررسی روایی پرسشنامه ابتدا سؤالات در اختیار 20 نفر از افراد شبیه گروه هدف قرار گرفت و باتوجهبه بازخوردهای آنها تغییرات اصلاحی صورت پذیرفت. در مرحله بعد سؤالات در اختیار 10 نفر از متخصصان آموزش بهداشت و تغذیه قرار داده شد و پس از اعمال نظرات آنها پرسشنامه مورد تأیید قرار گرفت. برای سنجش پایایی، مطالعه پایلوت با نمونهای با حجم 20 نفر انجام شد و آلفای کرونباخ سؤالات هر بخش سنجیده و محاسبه شد که به ترتیب برای آگاهی 0/75، نگرش 0/81، نرمهای انتزاعی 0/78، فاکتورهای قادرکننده 0/79 و رفتارهای ارتقادهنده سلامت 0/83 محاسبه شد.
برای جمعآوری اطلاعات ابتدا اهداف پژوهش بهصورت شفاهی بهطور کامل توضیح داده شد و در صورت موافقت شرکت در طرح، رضایتنامه کتبی توسط نمونهها به امضا رسید، سپس پرسشنامه بدون ذکر نام و با کد مربوطه در اختیار نمونههای پژوهش قرار گرفت. پرسشنامهها در حضور پرسشگر تکمیل شدند. پس از جمعآوری اطلاعات مرحله قبل از مداخله و تجزیهوتحلیل آن ها، نیازهای آموزشی مشخص، مداخله آموزشی طراحی و تدوین و برای گروه آزمایش اجرا شد و برای گروه کنترل هیچگونه مداخلهای در این مدت انجام نشد. مداخله آموزشی برای گروه مداخله در طی سه جلسه آموزشی 45 تا 60 دقیقهای در گروههای 15 تا 20 نفره با استفاده از مواد و تجهیزات آموزشی مثل اسلایدهای آموزشی (پاورپونت)، پروژکتور، اورهد، پمفلت، جزوه آموزشی، پوستر و خودکار با چاپ شعار بهداشتی و روشهای آموزشی سخنرانی، بحث گروهی، بارش افکار و پرسش و پاسخ اجرا شد و همچنین به دلیل اهمیت موضوع هفتهای 2 مرتبه (روزهای آخر هفته و در ساعتهای بعدازظهر) به مدت 1 ماه در طول ماه دوم مداخله، 16 پیامک آموزشی و هشداردهنده براساس محتوای و مطالب بیانشده در کلاسهای آموزشی برای گروه آزمایش ارسال شد و جهت تعدیل هنجارهای ذهنی و جلب همکاری اعضای خانواده، از یکی از اعضای خانواده نمونههای پژوهش دعوت شد و درمورد اهمیت اتخاذ رفتارهای ارتقادهنده سلامت و پیشگیری از انجام رفتارهای خطرناک و مضر برای سلامتی، بحث و تبادل نظر شد. همچنین برای تعدیل ساختار فاکتورهای قادرکننده و رسیدن به قصد رفتار و انجام رفتار درزمینه تغذیه سالم و فعالیت بدنی در 4 پارک نزدیک به هر پایگاه سلامت، از 1 مربی تربیت بدنی دعوت شد و تعریفی از فعالیت بدنی و فواید آن، تأثیر فعالیت بدنی بر روی سلامت جسم و روان، روش صحیح ورزش کردن، ورزش کردن در منزل، محل کار و چگونگی قرار دادن صحیح وضعیت بدن در حالتهای مختلف مثل ایستادن، راه رفتن، خوابیدن، دویدن و غیره، بهصورت سخنرانی و نمایش عملی، برای افزایش رفتار فعالیت بدنی، ارائه شد. در انتهای این جلسه برای برطرف کردن موانع مصرف کم سبزیجات و تعدیل ساختار فاکتورهای قادرکننده، بذر سبزیجات و گلدان بین نمونهها توزیع و کاشت سبزیجات آموزش داده شد و مقداری از بذرها در همان جلسه کاشته شد. سپس بلافاصله و 3 ماه بعد از اتمام مداخله آموزشی، پرسشنامهها توسط گروه آزمایش و کنترل تکمیل، جمعآوری و دادهها وارد نرمافزار SPSS نسخه 16 شد و با استفاده از روشهای آمار توصیفی (شاخصهای مرکزی و پراکندگی و جداول توزیع فراوانی) و تحلیلی (آزمونهای کایاسکوئر، آزمون فیشر، آزمون تی مستقل و تحلیل واریانس) تجزیهوتحلیل و مقایسه شدند. سطح معنیداری در تمام آزمونها کمتر از 0/05 در نظر گرفته شد. جهت رعایت موازین اخلاق پژوهش 1 جلسه آموزشی برای گروه کنترل برگزار شد و موارد آموزشی ارتقادهنده سلامت برای آنها هم ارائه شد.
یافتهها
در این پژوهش میانگین و انحراف معیار سنی در گروه آزمایش و کنترل به ترتیب 4/29±30/57 و 5/6±30/31 بود که با هم اختلاف معنادار آماری نداشتند. تحصیلات اکثر افراد دیپلم بود (33/8 درصد) بود. همچنین حدود 60 درصد افراد موردمطالعه زن، بیشتر افراد (39/6 درصد) خانهدار و 86/3 درصد متأهل بودند. همچنین در این پژوهش 82/7 درصد افراد خانوارشان 4 نفر و کمتر از 4 نفر بود و 13درصد افراد خانوارشان بیشتر از 4 نفر بود (جدول شماره 2).
نتایج آزمون تی مستقل نشان داد قبل از مداخله آموزشی بین میانگین نمره آگاهی، عوامل قادرساز و رفتار گروه آزمایش و کنترل اختلاف معنیداری آماری وجود نداشت. ولی بلافاصله و 3 ماه بعد از مداخله آموزشی این اختلاف معنیدار بود. همچنین نتایج آزمون تحلیل واریانس نشان دادند بین میانگین نمره آگاهی، نگرش، عوامل قادرساز و رفتار در گروه آزمایش در طی 3 زمان (قبل، بلافاصله و 3 ماه بعد مداخله) اختلاف معنیدار آماری وجود داشت (0/0001<P)، اما این اختلاف در گروه کنترل معنیدار نبود (جدول شماره 3).
همچنین توزیع فراوانی نرمهای انتزاعی نمونههای پژوهش در طی 3 زمان نشان داد خود فرد و خانواده وی بیشترین تأثیر را روی انجام یا عدم انجام یک رفتار بهداشتی داشتند (جدول شماره 4).
طبق یافتههای این مطالعه، ازنظر افراد قلیانی گروه آزمایش و کنترل، نبود مراکز تفریحی سالم برای گذراندن اوقات فراغت بهعنوان مهمترین دلیل سخت شدن ترک قلیان انتخاب شده بود.همچنین برای افراد سیگاری هر 2 گروه، نداشتن مهارت لازم برای ترک و دسترسی آسان برای تهیه آن، ترک سیگار را سخت کرده است.
تعداد دفعات ورزش کردن و مصرف سیگار و قلیان در جدول شماره 5 آمده است.
بحث و نتیجهگیری
نتایج مطالعه حاضر که با هدف تعیین تأثیر مداخله آموزشی بر ارتقای سبک زندگی سالم افراد مراجعهکننده به پایگاههای سلامت شهر یزد انجام شد، نشان دادند میانگین نمره آگاهی در گروه آزمایش طی زمان افزایش معنیداری پیدا کرد که با یافتههای مطالعه فرانتیچلی و همکاران با عنوان «مداخله مبتنی بر فناوری برای ترویج سبک زندگی سالم در نوجوانان ایتالیایی» که در آن بهطور قابلتوجهی دانش آنها درمورد یک رژیم غذایی سالم بهبود یافته بود در یک راستاست [18]. همچنین با نتایج مطالعه اولی و همکاران با عنوان «اثربخشی ارتقای سلامت دررابطهبا رژیم غذایی و فعالیت بدنی در میان مادران نپالی و فرزندان خردسال آنها» که در آن آگاهی مادران بعد از مداخله افزایش معنیداری پیدا کرده بود همخوانی دارد [19]. باتوجهبه اینکه در آموزش بهداشت هدف پر کردن شکاف بین آگاهی و رفتار است، ارتقای سطح آگاهی و دانش نمونههای پژوهش خود زمینهساز انجام رفتار سالم بهداشتی است. در مطالعه حاضر میانگین نمره آگاهی در گروه کنترل نیز افزایش نشان داد که احتمالاً علت این اختلاف را میتوان به اینکه تکمیل پرسشنامه باعث ایجاد انگیزه در این گروه شده است تا آگاهی خود را درمورد سبک زندگی سالم افزایش دهند، نسبت داد. احتمالاً ممکن است مطالب آموزشیای که ازطریق رسانهها منتشر شده نظر نمونههای گروه کنترل را جلب کرده و باعث افزایش آگاهی آنها شده باشد.
در مطالعه حاضر میانگین نمره نگرش در گروه آزمایش در طول زمان بهطور معناداری افزایش پیدا کرد که نشاندهنده اثربخش بودن مداخله بر حیطه اعتقادی و تداوم حفظ و ارتقای نگرش سبک زندگی مراجعهکنندگان به پایگاه سلامت است.
براساس اصول اولیه مطالعات آگاهی، نگرش و عملکرد، بهبود دانش به اصلاح نگرشها و رفتارها منجر میشود و درنتیجه بار بیماری را کاهش میدهد و سبک زندگی سالم را ارتقا میدهد [20, 21]. نتایج این مطالعه با نتایج مطالعه اولی و همکاران که درصد مادران با نگرش خوب 20 درصد نسبت به قبل از مداخله افزایش یافته بود همخوانی دارد و نمره نگرش بعد از مداخله افزایش یافته بود [19].
در پژوهش حاضر عوامل قادرکننده شامل داشتن همراه جهت فعالیت بدنی، مهارت لازم برای فعالیت بدنی، هزینه لازم برای فعالیت بدنی، دقت در پختوپز وعدههای غذایی، گرانی مواد غذایی مفید، پایین بودن اطلاعات بهداشتی، نبود مراکز تفریحی سالم برای گذراندن اوقات فراغت، دسترسی آسان و هزینه پایین برای تهیه مواد دخانی و حمایت اعضای خانواده بودند که در اثر مداخله میانگین نمره فاکتورهای قادرکننده در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل در طول زمان افزایش معناداری پیدا کرد. این نتایج با نتایج حاصل از مطالعه حاتمی و همکاران همراستا و همسو است [22]. فراهم بودن عوامل قادرکننده میتواند تسهیلکننده مؤثری برای عملی شدن رفتار باشد.
طبق یافتهها ازنظر افراد قلیانی، نبود مراکز تفریحی سالم برای گذراندن اوقات فراغت بهعنوان مهمترین دلیل سخت شدن ترک قلیان بیان شده بود که میتوان با اختصاص بودجه سالیانه به این بخش به ساخت مراکز تفریحی سالم (بهویژه در شهر یزد که کمبود چنین مراکزی نسبت به شهرهای دیگر بیشتر احساس میشود) اقدام کرد تا سبب کاهش استعمال قلیان شود. ازنظر افراد سیگاری مهمترین دلیل سخت شدن ترک سیگار، نداشتن مهارت لازم برای ترک و دسترسی آسان برای تهیه آن انتخاب شده بود که با مطالعه امیری و همکاران [17] و همچنین جدگال و همکاران همخوانی داشت [23]. ازآنجاییکه در مقایسه با سایر مواد دخانی، سیگار بهظاهر سادهترین و ارزانترین مادهای است که بهراحتی در دسترس عموم افراد جامعه قرار دارد، شاید این دلیلی بر افزایش گرایش افراد جامعه نسبت به استعمال این ماده باشد که میتوان با اعمال سیاستها و مالیاتهای سنگین، دسترسی به مواد دخانی را کمتر کرد.
هنجارهای ذهنی یا انتزاعی یکی از عوامل مؤثر و نشاندهنده تأثیر دیگران در انجام یک رفتار بوده و اشاره به باور شخص درمورد تأثیر دیگران در زندگیاش دارد که فکر میکنند او باید یا نباید اقدام به انجام رفتار موردنظر کند [24]. در مطالعه حاضر شرکتکنندگان برای انجام رفتارهایی، مانند انجام فعالیت بدنی، نکشیدن سیگار در گروه کنترل در هر 3 زمان خود را تأثیرگذارترین فرد برای انجام این رفتارها گزارش کردند، اما در گروه آزمایش قبل از انجام مداخله آموزشی افراد خانواده خود را تأثیرگذار در انجام این رفتار میدانستند، اما بلافاصله و 3 ماه بعد از مداخله آموزشی بیان کردند که خود بیشترین تأثیر را در اتخاذ یا عدم اتخاذ این رفتارها دارند. بنابراین میتوان نتیجه گرفت که مداخله آموزشی و افزایش آگاهی، تغییر نگرش و ایجاد انگیزه توانسته است باعث تعدیل ساختار هنجارهای انتزاعی شود و فرد خود را مهمترین شخص برای انجام فعالیت بدنی و نکشیدن سیگار بداند.
در رفتارهایی مثل نکشیدن سیگار، مصرف نکردن گوشت قرمز، کم مصرف کردن مواد قندی و نوشابههای گازدار در هر 2 گروه و در هر 3 زمان خود فرد بیشترین تأثیر را روی انجام این رفتارها داشت و میتوان با تقویت خودکارآمدی و افزایش آگاهی افراد جامعه، باعث حفظ نقش فرد در تصمیمگیری رفتارهای اینچنینی شد. درمورد مصرف غذای کمنمک در گروه کنترل در هر 3 زمان، خانواده بیشترین تأثیر را روی این رفتار داشت و در گروه آزمایش قبل از مداخله آموزشی خانواده بیشترین تأثیر را روی این رفتار داشته، اما بلافاصله و 3 ماه بعد از مداخله آموزشی خود فرد بیشترین تأثیر را روی این رفتار داشت. پس میتوان نتیجه گرفت که مداخله آموزشی و افزایش آگاهی، تغییر نگرش و ایجاد انگیزه توانسته است باعث تعدیل ساختار هنجارهای انتزاعی شده و فرد خود را مهمترین شخص برای این رفتار بداند. درمورد نکشیدن سیگار در کنار دیگران در افراد سیگاری در 3 زمان و هر 2 گروه خانواده بیشترین تأثیر را روی انجام این رفتار داشت، پس میتوان با تشکیل کلاسهای آموزشی با حضور خانوادهها باعث کاهش میزان استعمال سیگار شد.
شاید بتوان اینچنین گفت در انجام رفتارهایی که برای پیشگیری از بیماری و قبل از ابتلای فرد به بیماری وجود دارد، خود فرد و خانواده وی بیشترین تأثیر و پزشک و کادر درمان کمترین تأثیر را روی فرد داشته باشند که با نتایج مطالعه امیری و همکاران [17] همخوانی داشت و رفتارهایی که در افراد بیمار برای کنترل بیماری باید انجام شود، پزشک و کادر درمانی و گاهی خانواده بیشترین تأثیر را روی فرد خواهند داشت که با مطالعه خانی جیحونی و همکاران [25] همخوانی داشت.
میانگین نمره سبک زندگی در گروه آزمایش مطالعه حاضر در طول زمان افزایش پیدا کرد که این اختلاف ازنظر آماری معنادار بود. این یافتهها با نتایج مطالعه شهنازی و همکاران که در آن آموزش موجب بهبود سبک زندگی و رفتارهای تغذیهای و فعالیت جسمانی دانشآموزان شد، همسو است [26]. اما در مطالعه جرس و همکاران، آموزش در هر 2 روش بحث گروهی و آموزش برگشتی در گروههای موردمطالعه اثر معناداری روی مؤلفه تغذیه سبکِ زندگی نداشته که علت این نتایج متناقض را شاید بتوان به ماهیت شرکتکنندگان مطالعه که زنان باردار بودند ربط داد [27]. در مطالعه ژانگ و همکاران هم با عنوان «رفتارهای سبک زندگی سالم و علل مرگومیر»، افرادی که به هر 4 رفتار سبک زندگی سالم شامل عدم سیگار کشیدن، عدم مصرف یا مصرف متوسط الکل، فعالیت بدنی کافی در اوقات فراغت و رژیم غذایی سالم پایبند بودند، پس از پیگیری حدود 2/4 سال، خطر مرگومیر ناشی از همه علل و مرگومیر ناشی از بیماریهای قلبی عروقی کاهش یافت [28] که این نتایج با نتایج مطالعه حاضر همخوانی داشت. همچنین نتایج مطالعه حاضر با نتایج مطالعه اولی و همکاران که در قبل از مداخله هیچکدام از نمونهها عملکرد خوبی درمورد رژیم غذایی سالم برای قلب و فعالیت بدنی نداشتند و پس از مداخله، 9 درصد از مادران دارای عملکرد خوبی شدند و نمره عملکرد افزایش یافته بود همخوانی دارد [19]. بنابراین باتوجهبه یافتههای مطالعه حاضر و دیگر مطالعات انجامشده در این راستا، مداخله آموزشی توانسته است سبب افزایش سطح دانش، تغییر نگرش و ارتقای سبک زندگی سالم افراد مراجعهکننده به پایگاههای سلامت شهر یزد شود.
نتایج حاصل از تحقیق نشان دادند اجرای مداخله آموزشی و افزایش آگاهی، تغییر نگرش، هنجارهای اجتماعی و فاکتورهای قادرکننده میتوانند سبب ارتقای رفتار سبک زندگی سالم در نمونههای پژوهش در گروه آزمایش شوند. بنابراین باتوجهبه این اثربخشی، لازم است نسبت به برگزاری چنین برنامههای آموزشی در ارتباط با موضوعات مرتبط با سبک زندگی سالم برای مردم تأکید شود. با دادن آگاهی و آموزش دررابطهبا سبک زندگی به مردم جامعه و از بین بردن موانع، ایجاد تسهیلگرها، سیاستگذاریهای خرد و کلان، تعیین بودجه برای ساخت اماکن تفریحی و ورزشی، کاهش قیمت مایحتاج ضروری و مفید برای سلامتی، وضع قوانین و مالیاتهای سنگین که به کاهش مصرف دخانیات منجر شود، میتوان رفتارهای سالم را نهادینه کرد و عوارض، هزینههای گزاف و مرگومیرهایی که به علت انتخاب سبک زندگی ناسالم به وجود میآیند را کاهش داد.
از جمله محدودیتهای این پژوهش میتوان به عدم اندازهگیری میزان سبک زندگی بهصورت زیرمقیاس و همچنین عدم سنجش رفتار بهصورت مشاهدهای اشاره کرد که پژوهشگران میتوانند در مطالعات بعدی به این نکات توجه داشته باشند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله برگرفته از پایاننامه کارشناسی ارشد رشته آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، مصوب جلسه شورای پژوهشی مورخ 6/4/1395و جلسه کمیته اخلاق دانشگاه علومپزشکی رفسنجان با کد اخلاق IR.RUMS.REC.1395.41 است.
حامی مالی
این مقاله با حمایت مالی معاونت تحقیقات دانشگاه دانشگاه علومپزشکی رفستجان و دانشگاه علومپزشکی شهید صدوقی یزد انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
جمعآوری دادهها، ورود دادهها به رایانه، نیازسنجی، اجرای مداخله آموزشی و تهیه پیشنویس مقاله: فهیمه زارعزاده؛ نگارش و بـازبینی مقاله: سیده شیرین لطفیپور رفسنجانی؛ تحلیل دادهها، نیازسنجی و مشاوره در طراحی مداخله آموزشی، تحلیل نهایی دادهها، کمک در نگارش مقاله و بازبینی نهایی مقاله: محمد اسدپور؛ مشاوره در طراحی مداخله آموزشی و بازنگری مقاله: سید سعید مظلومی محمودآباد.
تعارض منافع
بنابر اعلام نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر وقدردانی
نویسندگان بدینوسیله از حمایت تمامی کسانی که به نحوی گروه پژوهشی را در انجام پژوهش یاری کردند، قدردانی می کنند. امید است با به کارگیری نتایج این تحقیق گام بلندی در جهت ارتقای سلامت بانوان برداشته شود.
جهت بررسی روایی پرسشنامه ابتدا سؤالات در اختیار 20 نفر از افراد شبیه گروه هدف قرار گرفت و باتوجهبه بازخوردهای آنها تغییرات اصلاحی صورت پذیرفت. در مرحله بعد سؤالات در اختیار 10 نفر از متخصصان آموزش بهداشت و تغذیه قرار داده شد و پس از اعمال نظرات آنها پرسشنامه مورد تأیید قرار گرفت. برای سنجش پایایی، مطالعه پایلوت با نمونهای با حجم 20 نفر انجام شد و آلفای کرونباخ سؤالات هر بخش سنجیده و محاسبه شد که به ترتیب برای آگاهی 0/75، نگرش 0/81، نرمهای انتزاعی 0/78، فاکتورهای قادرکننده 0/79 و رفتارهای ارتقادهنده سلامت 0/83 محاسبه شد.
برای جمعآوری اطلاعات ابتدا اهداف پژوهش بهصورت شفاهی بهطور کامل توضیح داده شد و در صورت موافقت شرکت در طرح، رضایتنامه کتبی توسط نمونهها به امضا رسید، سپس پرسشنامه بدون ذکر نام و با کد مربوطه در اختیار نمونههای پژوهش قرار گرفت. پرسشنامهها در حضور پرسشگر تکمیل شدند. پس از جمعآوری اطلاعات مرحله قبل از مداخله و تجزیهوتحلیل آن ها، نیازهای آموزشی مشخص، مداخله آموزشی طراحی و تدوین و برای گروه آزمایش اجرا شد و برای گروه کنترل هیچگونه مداخلهای در این مدت انجام نشد. مداخله آموزشی برای گروه مداخله در طی سه جلسه آموزشی 45 تا 60 دقیقهای در گروههای 15 تا 20 نفره با استفاده از مواد و تجهیزات آموزشی مثل اسلایدهای آموزشی (پاورپونت)، پروژکتور، اورهد، پمفلت، جزوه آموزشی، پوستر و خودکار با چاپ شعار بهداشتی و روشهای آموزشی سخنرانی، بحث گروهی، بارش افکار و پرسش و پاسخ اجرا شد و همچنین به دلیل اهمیت موضوع هفتهای 2 مرتبه (روزهای آخر هفته و در ساعتهای بعدازظهر) به مدت 1 ماه در طول ماه دوم مداخله، 16 پیامک آموزشی و هشداردهنده براساس محتوای و مطالب بیانشده در کلاسهای آموزشی برای گروه آزمایش ارسال شد و جهت تعدیل هنجارهای ذهنی و جلب همکاری اعضای خانواده، از یکی از اعضای خانواده نمونههای پژوهش دعوت شد و درمورد اهمیت اتخاذ رفتارهای ارتقادهنده سلامت و پیشگیری از انجام رفتارهای خطرناک و مضر برای سلامتی، بحث و تبادل نظر شد. همچنین برای تعدیل ساختار فاکتورهای قادرکننده و رسیدن به قصد رفتار و انجام رفتار درزمینه تغذیه سالم و فعالیت بدنی در 4 پارک نزدیک به هر پایگاه سلامت، از 1 مربی تربیت بدنی دعوت شد و تعریفی از فعالیت بدنی و فواید آن، تأثیر فعالیت بدنی بر روی سلامت جسم و روان، روش صحیح ورزش کردن، ورزش کردن در منزل، محل کار و چگونگی قرار دادن صحیح وضعیت بدن در حالتهای مختلف مثل ایستادن، راه رفتن، خوابیدن، دویدن و غیره، بهصورت سخنرانی و نمایش عملی، برای افزایش رفتار فعالیت بدنی، ارائه شد. در انتهای این جلسه برای برطرف کردن موانع مصرف کم سبزیجات و تعدیل ساختار فاکتورهای قادرکننده، بذر سبزیجات و گلدان بین نمونهها توزیع و کاشت سبزیجات آموزش داده شد و مقداری از بذرها در همان جلسه کاشته شد. سپس بلافاصله و 3 ماه بعد از اتمام مداخله آموزشی، پرسشنامهها توسط گروه آزمایش و کنترل تکمیل، جمعآوری و دادهها وارد نرمافزار SPSS نسخه 16 شد و با استفاده از روشهای آمار توصیفی (شاخصهای مرکزی و پراکندگی و جداول توزیع فراوانی) و تحلیلی (آزمونهای کایاسکوئر، آزمون فیشر، آزمون تی مستقل و تحلیل واریانس) تجزیهوتحلیل و مقایسه شدند. سطح معنیداری در تمام آزمونها کمتر از 0/05 در نظر گرفته شد. جهت رعایت موازین اخلاق پژوهش 1 جلسه آموزشی برای گروه کنترل برگزار شد و موارد آموزشی ارتقادهنده سلامت برای آنها هم ارائه شد.
یافتهها
در این پژوهش میانگین و انحراف معیار سنی در گروه آزمایش و کنترل به ترتیب 4/29±30/57 و 5/6±30/31 بود که با هم اختلاف معنادار آماری نداشتند. تحصیلات اکثر افراد دیپلم بود (33/8 درصد) بود. همچنین حدود 60 درصد افراد موردمطالعه زن، بیشتر افراد (39/6 درصد) خانهدار و 86/3 درصد متأهل بودند. همچنین در این پژوهش 82/7 درصد افراد خانوارشان 4 نفر و کمتر از 4 نفر بود و 13درصد افراد خانوارشان بیشتر از 4 نفر بود (جدول شماره 2).
نتایج آزمون تی مستقل نشان داد قبل از مداخله آموزشی بین میانگین نمره آگاهی، عوامل قادرساز و رفتار گروه آزمایش و کنترل اختلاف معنیداری آماری وجود نداشت. ولی بلافاصله و 3 ماه بعد از مداخله آموزشی این اختلاف معنیدار بود. همچنین نتایج آزمون تحلیل واریانس نشان دادند بین میانگین نمره آگاهی، نگرش، عوامل قادرساز و رفتار در گروه آزمایش در طی 3 زمان (قبل، بلافاصله و 3 ماه بعد مداخله) اختلاف معنیدار آماری وجود داشت (0/0001<P)، اما این اختلاف در گروه کنترل معنیدار نبود (جدول شماره 3).
همچنین توزیع فراوانی نرمهای انتزاعی نمونههای پژوهش در طی 3 زمان نشان داد خود فرد و خانواده وی بیشترین تأثیر را روی انجام یا عدم انجام یک رفتار بهداشتی داشتند (جدول شماره 4).
طبق یافتههای این مطالعه، ازنظر افراد قلیانی گروه آزمایش و کنترل، نبود مراکز تفریحی سالم برای گذراندن اوقات فراغت بهعنوان مهمترین دلیل سخت شدن ترک قلیان انتخاب شده بود.همچنین برای افراد سیگاری هر 2 گروه، نداشتن مهارت لازم برای ترک و دسترسی آسان برای تهیه آن، ترک سیگار را سخت کرده است.
تعداد دفعات ورزش کردن و مصرف سیگار و قلیان در جدول شماره 5 آمده است.
بحث و نتیجهگیری
نتایج مطالعه حاضر که با هدف تعیین تأثیر مداخله آموزشی بر ارتقای سبک زندگی سالم افراد مراجعهکننده به پایگاههای سلامت شهر یزد انجام شد، نشان دادند میانگین نمره آگاهی در گروه آزمایش طی زمان افزایش معنیداری پیدا کرد که با یافتههای مطالعه فرانتیچلی و همکاران با عنوان «مداخله مبتنی بر فناوری برای ترویج سبک زندگی سالم در نوجوانان ایتالیایی» که در آن بهطور قابلتوجهی دانش آنها درمورد یک رژیم غذایی سالم بهبود یافته بود در یک راستاست [18]. همچنین با نتایج مطالعه اولی و همکاران با عنوان «اثربخشی ارتقای سلامت دررابطهبا رژیم غذایی و فعالیت بدنی در میان مادران نپالی و فرزندان خردسال آنها» که در آن آگاهی مادران بعد از مداخله افزایش معنیداری پیدا کرده بود همخوانی دارد [19]. باتوجهبه اینکه در آموزش بهداشت هدف پر کردن شکاف بین آگاهی و رفتار است، ارتقای سطح آگاهی و دانش نمونههای پژوهش خود زمینهساز انجام رفتار سالم بهداشتی است. در مطالعه حاضر میانگین نمره آگاهی در گروه کنترل نیز افزایش نشان داد که احتمالاً علت این اختلاف را میتوان به اینکه تکمیل پرسشنامه باعث ایجاد انگیزه در این گروه شده است تا آگاهی خود را درمورد سبک زندگی سالم افزایش دهند، نسبت داد. احتمالاً ممکن است مطالب آموزشیای که ازطریق رسانهها منتشر شده نظر نمونههای گروه کنترل را جلب کرده و باعث افزایش آگاهی آنها شده باشد.
در مطالعه حاضر میانگین نمره نگرش در گروه آزمایش در طول زمان بهطور معناداری افزایش پیدا کرد که نشاندهنده اثربخش بودن مداخله بر حیطه اعتقادی و تداوم حفظ و ارتقای نگرش سبک زندگی مراجعهکنندگان به پایگاه سلامت است.
براساس اصول اولیه مطالعات آگاهی، نگرش و عملکرد، بهبود دانش به اصلاح نگرشها و رفتارها منجر میشود و درنتیجه بار بیماری را کاهش میدهد و سبک زندگی سالم را ارتقا میدهد [20, 21]. نتایج این مطالعه با نتایج مطالعه اولی و همکاران که درصد مادران با نگرش خوب 20 درصد نسبت به قبل از مداخله افزایش یافته بود همخوانی دارد و نمره نگرش بعد از مداخله افزایش یافته بود [19].
در پژوهش حاضر عوامل قادرکننده شامل داشتن همراه جهت فعالیت بدنی، مهارت لازم برای فعالیت بدنی، هزینه لازم برای فعالیت بدنی، دقت در پختوپز وعدههای غذایی، گرانی مواد غذایی مفید، پایین بودن اطلاعات بهداشتی، نبود مراکز تفریحی سالم برای گذراندن اوقات فراغت، دسترسی آسان و هزینه پایین برای تهیه مواد دخانی و حمایت اعضای خانواده بودند که در اثر مداخله میانگین نمره فاکتورهای قادرکننده در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل در طول زمان افزایش معناداری پیدا کرد. این نتایج با نتایج حاصل از مطالعه حاتمی و همکاران همراستا و همسو است [22]. فراهم بودن عوامل قادرکننده میتواند تسهیلکننده مؤثری برای عملی شدن رفتار باشد.
طبق یافتهها ازنظر افراد قلیانی، نبود مراکز تفریحی سالم برای گذراندن اوقات فراغت بهعنوان مهمترین دلیل سخت شدن ترک قلیان بیان شده بود که میتوان با اختصاص بودجه سالیانه به این بخش به ساخت مراکز تفریحی سالم (بهویژه در شهر یزد که کمبود چنین مراکزی نسبت به شهرهای دیگر بیشتر احساس میشود) اقدام کرد تا سبب کاهش استعمال قلیان شود. ازنظر افراد سیگاری مهمترین دلیل سخت شدن ترک سیگار، نداشتن مهارت لازم برای ترک و دسترسی آسان برای تهیه آن انتخاب شده بود که با مطالعه امیری و همکاران [17] و همچنین جدگال و همکاران همخوانی داشت [23]. ازآنجاییکه در مقایسه با سایر مواد دخانی، سیگار بهظاهر سادهترین و ارزانترین مادهای است که بهراحتی در دسترس عموم افراد جامعه قرار دارد، شاید این دلیلی بر افزایش گرایش افراد جامعه نسبت به استعمال این ماده باشد که میتوان با اعمال سیاستها و مالیاتهای سنگین، دسترسی به مواد دخانی را کمتر کرد.
هنجارهای ذهنی یا انتزاعی یکی از عوامل مؤثر و نشاندهنده تأثیر دیگران در انجام یک رفتار بوده و اشاره به باور شخص درمورد تأثیر دیگران در زندگیاش دارد که فکر میکنند او باید یا نباید اقدام به انجام رفتار موردنظر کند [24]. در مطالعه حاضر شرکتکنندگان برای انجام رفتارهایی، مانند انجام فعالیت بدنی، نکشیدن سیگار در گروه کنترل در هر 3 زمان خود را تأثیرگذارترین فرد برای انجام این رفتارها گزارش کردند، اما در گروه آزمایش قبل از انجام مداخله آموزشی افراد خانواده خود را تأثیرگذار در انجام این رفتار میدانستند، اما بلافاصله و 3 ماه بعد از مداخله آموزشی بیان کردند که خود بیشترین تأثیر را در اتخاذ یا عدم اتخاذ این رفتارها دارند. بنابراین میتوان نتیجه گرفت که مداخله آموزشی و افزایش آگاهی، تغییر نگرش و ایجاد انگیزه توانسته است باعث تعدیل ساختار هنجارهای انتزاعی شود و فرد خود را مهمترین شخص برای انجام فعالیت بدنی و نکشیدن سیگار بداند.
در رفتارهایی مثل نکشیدن سیگار، مصرف نکردن گوشت قرمز، کم مصرف کردن مواد قندی و نوشابههای گازدار در هر 2 گروه و در هر 3 زمان خود فرد بیشترین تأثیر را روی انجام این رفتارها داشت و میتوان با تقویت خودکارآمدی و افزایش آگاهی افراد جامعه، باعث حفظ نقش فرد در تصمیمگیری رفتارهای اینچنینی شد. درمورد مصرف غذای کمنمک در گروه کنترل در هر 3 زمان، خانواده بیشترین تأثیر را روی این رفتار داشت و در گروه آزمایش قبل از مداخله آموزشی خانواده بیشترین تأثیر را روی این رفتار داشته، اما بلافاصله و 3 ماه بعد از مداخله آموزشی خود فرد بیشترین تأثیر را روی این رفتار داشت. پس میتوان نتیجه گرفت که مداخله آموزشی و افزایش آگاهی، تغییر نگرش و ایجاد انگیزه توانسته است باعث تعدیل ساختار هنجارهای انتزاعی شده و فرد خود را مهمترین شخص برای این رفتار بداند. درمورد نکشیدن سیگار در کنار دیگران در افراد سیگاری در 3 زمان و هر 2 گروه خانواده بیشترین تأثیر را روی انجام این رفتار داشت، پس میتوان با تشکیل کلاسهای آموزشی با حضور خانوادهها باعث کاهش میزان استعمال سیگار شد.
شاید بتوان اینچنین گفت در انجام رفتارهایی که برای پیشگیری از بیماری و قبل از ابتلای فرد به بیماری وجود دارد، خود فرد و خانواده وی بیشترین تأثیر و پزشک و کادر درمان کمترین تأثیر را روی فرد داشته باشند که با نتایج مطالعه امیری و همکاران [17] همخوانی داشت و رفتارهایی که در افراد بیمار برای کنترل بیماری باید انجام شود، پزشک و کادر درمانی و گاهی خانواده بیشترین تأثیر را روی فرد خواهند داشت که با مطالعه خانی جیحونی و همکاران [25] همخوانی داشت.
میانگین نمره سبک زندگی در گروه آزمایش مطالعه حاضر در طول زمان افزایش پیدا کرد که این اختلاف ازنظر آماری معنادار بود. این یافتهها با نتایج مطالعه شهنازی و همکاران که در آن آموزش موجب بهبود سبک زندگی و رفتارهای تغذیهای و فعالیت جسمانی دانشآموزان شد، همسو است [26]. اما در مطالعه جرس و همکاران، آموزش در هر 2 روش بحث گروهی و آموزش برگشتی در گروههای موردمطالعه اثر معناداری روی مؤلفه تغذیه سبکِ زندگی نداشته که علت این نتایج متناقض را شاید بتوان به ماهیت شرکتکنندگان مطالعه که زنان باردار بودند ربط داد [27]. در مطالعه ژانگ و همکاران هم با عنوان «رفتارهای سبک زندگی سالم و علل مرگومیر»، افرادی که به هر 4 رفتار سبک زندگی سالم شامل عدم سیگار کشیدن، عدم مصرف یا مصرف متوسط الکل، فعالیت بدنی کافی در اوقات فراغت و رژیم غذایی سالم پایبند بودند، پس از پیگیری حدود 2/4 سال، خطر مرگومیر ناشی از همه علل و مرگومیر ناشی از بیماریهای قلبی عروقی کاهش یافت [28] که این نتایج با نتایج مطالعه حاضر همخوانی داشت. همچنین نتایج مطالعه حاضر با نتایج مطالعه اولی و همکاران که در قبل از مداخله هیچکدام از نمونهها عملکرد خوبی درمورد رژیم غذایی سالم برای قلب و فعالیت بدنی نداشتند و پس از مداخله، 9 درصد از مادران دارای عملکرد خوبی شدند و نمره عملکرد افزایش یافته بود همخوانی دارد [19]. بنابراین باتوجهبه یافتههای مطالعه حاضر و دیگر مطالعات انجامشده در این راستا، مداخله آموزشی توانسته است سبب افزایش سطح دانش، تغییر نگرش و ارتقای سبک زندگی سالم افراد مراجعهکننده به پایگاههای سلامت شهر یزد شود.
نتایج حاصل از تحقیق نشان دادند اجرای مداخله آموزشی و افزایش آگاهی، تغییر نگرش، هنجارهای اجتماعی و فاکتورهای قادرکننده میتوانند سبب ارتقای رفتار سبک زندگی سالم در نمونههای پژوهش در گروه آزمایش شوند. بنابراین باتوجهبه این اثربخشی، لازم است نسبت به برگزاری چنین برنامههای آموزشی در ارتباط با موضوعات مرتبط با سبک زندگی سالم برای مردم تأکید شود. با دادن آگاهی و آموزش دررابطهبا سبک زندگی به مردم جامعه و از بین بردن موانع، ایجاد تسهیلگرها، سیاستگذاریهای خرد و کلان، تعیین بودجه برای ساخت اماکن تفریحی و ورزشی، کاهش قیمت مایحتاج ضروری و مفید برای سلامتی، وضع قوانین و مالیاتهای سنگین که به کاهش مصرف دخانیات منجر شود، میتوان رفتارهای سالم را نهادینه کرد و عوارض، هزینههای گزاف و مرگومیرهایی که به علت انتخاب سبک زندگی ناسالم به وجود میآیند را کاهش داد.
از جمله محدودیتهای این پژوهش میتوان به عدم اندازهگیری میزان سبک زندگی بهصورت زیرمقیاس و همچنین عدم سنجش رفتار بهصورت مشاهدهای اشاره کرد که پژوهشگران میتوانند در مطالعات بعدی به این نکات توجه داشته باشند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله برگرفته از پایاننامه کارشناسی ارشد رشته آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، مصوب جلسه شورای پژوهشی مورخ 6/4/1395و جلسه کمیته اخلاق دانشگاه علومپزشکی رفسنجان با کد اخلاق IR.RUMS.REC.1395.41 است.
حامی مالی
این مقاله با حمایت مالی معاونت تحقیقات دانشگاه دانشگاه علومپزشکی رفستجان و دانشگاه علومپزشکی شهید صدوقی یزد انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
جمعآوری دادهها، ورود دادهها به رایانه، نیازسنجی، اجرای مداخله آموزشی و تهیه پیشنویس مقاله: فهیمه زارعزاده؛ نگارش و بـازبینی مقاله: سیده شیرین لطفیپور رفسنجانی؛ تحلیل دادهها، نیازسنجی و مشاوره در طراحی مداخله آموزشی، تحلیل نهایی دادهها، کمک در نگارش مقاله و بازبینی نهایی مقاله: محمد اسدپور؛ مشاوره در طراحی مداخله آموزشی و بازنگری مقاله: سید سعید مظلومی محمودآباد.
تعارض منافع
بنابر اعلام نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر وقدردانی
نویسندگان بدینوسیله از حمایت تمامی کسانی که به نحوی گروه پژوهشی را در انجام پژوهش یاری کردند، قدردانی می کنند. امید است با به کارگیری نتایج این تحقیق گام بلندی در جهت ارتقای سلامت بانوان برداشته شود.
References
1.Kieny MP, Bekedam H, Dovlo D, Fitzgerald J, Habicht J, Harrison G, et al. Strengthening health systems for universal health coverage and sustainable development. Bull World Health Organ. 2017; 95(7):537-9. [DOI:10.2471/BLT.16.187476] [PMID] [PMCID]
2.Solhi M, Fard Azar FE, Abolghasemi J, Maheri M, Irandoost SF, Khalili S. The effect of educational intervention on health-promoting lifestyle: Intervention mapping approach. J Educ Health Promot. 2020; 9:196. [DOI:10.4103/jehp.jehp_768_19] [PMID] [PMCID]
3.Darsareh F, Aghamolaei T, Ghanbarnejad A. [Prediction of physical activity based on BASNEF model constructs among female teachers in schools of Bandar Abbas (Persian)]. J Prev Med. 2015; 2(1):1-9. [Link]
4.Estebsari F, Bakhshi F, Nemati S, Kazemnejad Leili E, Ramezani H, Sadeghi R. Determinants of health promoting lifestyle behaviors in hospital staff of Guilan University of Medical Sciences. Health Educ Health Promot. 2019; 7(2):71-6. [DOI:10.29252/HEHP.7.2.71]
5.Mousavi RS, Soleimani MA, Bahrami N, Ranjbaran M. [Effect of health promoting lifestyle education on health promoting behaviors of postmenopausal women: A clinical trial study (Persian)]. Koomesh. 2021; 23(2):192-202. [DOI:10.52547/koomesh.23.2.192]
6.Jahani Eftekhari M, Peyman N, Doosti H. The effect of educational intervention based on the self efficacy and health literacy theory on health promoting lifestyles among female health volunteers of Neyshabur, Iran. Health Dev J. 2018; 6(4):302-13. [DOI:10.22062/JHAD.2018.91267]
7.Budreviciute A, Damiati S, Sabir DK, Onder K, Schuller-Goetzburg P, Plakys G, et al. Management and prevention strategies for non-communicable diseases (NCDs) and their risk factors. Front Public Health. 2020; 8:574111. [DOI:10.3389/fpubh.2020.574111] [PMID] [PMCID]
8.Frost H, Campbell P, Maxwell M, O'Carroll RE, Dombrowski SU, Williams B, et al. Effectiveness of motivational interviewing on adult behaviour change in health and social care settings: A systematic review of reviews. Plos One. 2018; 13(10):e0204890. [DOI:10.1371/journal.pone.0204890] [PMID] [PMCID]
9.Zabaleta-Del-Olmo E, Casajuana-Closas M, López-Jiménez T, Pombo H, Pons-Vigués M, Pujol-Ribera E, et al. Multiple health behaviour change primary care intervention for smoking cessation, physical activity and healthy diet in adults 45 to 75 years old (EIRA study): A hybrid effectiveness-implementation cluster randomised trial. BMC Public Health. 2021; 21(1):2208. [DOI:10.1186/s12889-021-11982-4] [PMID] [PMCID]
10.Wolfenden L, Goldman S, Stacey FG, Grady A, Kingsland M, Williams CM, et al. Strategies to improve the implementation of workplace-based policies or practices targeting tobacco, alcohol, diet, physical activity and obesity. Cochrane Database Syst Rev. 2018; 11(11):CD012439. [DOI:10.1002/14651858.CD012439.pub2] [PMID] [PMCID]
11.Azadnajafabad S, Mohammadi E, Aminorroaya A, Fattahi N, Rezaei S, Haghshenas R, et al. Non-communicable diseases' risk factors in Iran; a review of the present status and action plans. J Diabetes Metab Disord. 2021; 1-9. [DOI:10.1007/s40200-020-00709-8] [PMID] [PMCID]
12.Mirzaei M, Mirzaei M, Sarsangi AR, Bagheri N. Prevalence of modifiable cardiovascular risk factors in Yazd inner-city municipalities. BMC Public Health. 2020; 20(1):134. [DOI:10.1186/s12889-020-8217-8] [PMID] [PMCID]
13.Sedighi M, Cheraghi M, Hashemzadeh P. [Study of lifestyle and its effects on cardiovascular diseases (Persian)]. Paramed Sci Mil Health. 2021; 16(1):56-46. [Link]
14.Blok AC, Valley TS, Abbott P. Gamification for family engagement in lifestyle interventions: A systematic review. Prev Sci. 2021; 22(7):831-44. [DOI:10.1007/s11121-021-01214-x] [PMID] [PMCID]
15.Blumenthal JA, Hinderliter AL, Smith PJ, Mabe S, Watkins LL, Craighead L, et al. Effects of lifestyle modification on patients with resistant hypertension: Results of the TRIUMPH randomized clinical trial. Circulation. 2021; 144(15):1212-26. [DOI:10.1161/CIRCULATIONAHA.121.055329] [PMID] [PMCID]
16.Tahmasebi H, Baqer Maddah Sadat S, Dalvandi A, Ghasemi S, Rahgozar M. [The effect of educational program on health promotion behaviors on elderly life style (Persian)]. Iran J Rehabil Res Nurs. 2019; 5(2):47-54. [Link]
17.Amiri A, Rkhshany F, Farmanbar R. [The effect of educational program based on basnef model on healthy lifestyle of taxi drivers in Langroud (Persian)]. J Torbat Heydariyeh Univ Med Sci. 2014; 1(4):45-54. [Link]
18.Fraticelli F, Marchetti D, Polcini F, Mohn AA, Chiarelli F, Fulcheri M, et al. Technology-based intervention for healthy lifestyle promotion in Italian adolescents. Ann Ist Super Sanita. 2016; 52(1):123-7. [DOI:10.4415/ANN_16_01_20] [PMID]
19.Oli N, Vaidya A, Eiben G, Krettek A. Effectiveness of health promotion regarding diet and physical activity among Nepalese mothers and their young children: The heart-health associated research, dissemination, and intervention in the community (HARDIC) trial. Glob Health Action. 2019; 12(1):1670033. [DOI:10.1080/16549716.2019.1670033] [PMID] [PMCID]
20.Laar RA, Shi S, Ashraf MA, Khan MN, Bibi J, Liu Y. Impact of physical activity on challenging obesity in Pakistan: A knowledge, attitude, and practice (KAP) study. Int J Environ Res Public Health. 2020; 17(21):7802. [DOI:10.3390/ijerph17217802] [PMID] [PMCID]
21.Xu X, Chen C, Abdullah AS, Liu L, Sharma M, Li Y, et al. Smoking related attitudes, motives, and behaviors of male secondary school students in an urban setting of China. Springerplus. 2016; 5(1):2021. [DOI:10.1186/s40064-016-3694-z] [PMID] [PMCID]
22.Hatami H, Dehkordi AH, Tali SS, Lotfizadeh M, Ganji H. The effect of educational program (based on BASNEF model) on quality of life and adherence to treatment in patients with myocardial infarction in Shahrekord, Iran. Journal of education and health promotion. 2022;11:39. [DOI:10.4103/jehp.jehp_588_21] [PMID] [PMCID]
23.Jadgal K, Alizade Seiouki H, Lotfi Mayen Boulagh B, Zareban I. [The effectiveness of educational program based on basnef model on the urban taxi drivers healthy lifestyle (Persian)]. Iran J Health Educ Health Promot. 2016; 4(2):110-9. [DOI:10.18869/acadpub.ihepsaj.4.2.110]
24.Jalili Z, Hosseini ZS, Shojaei Zade D. [The application of the theory of planned behavior in preventing osteoporosis in women referring to comprehensive health service center in Tehran City, 2019-2020 (Persian)]. Tolooebehdasht. 2022; 21(1):14-27. [DOI:10.18502/tbj.v21i1.9930]
25.Khani Jeihooni A, Jormand H, Saadat N, Hatami M, Abdul Manaf R, Afzali Harsini P. The application of the theory of planned behavior to nutritional behaviors related to cardiovascular disease among the women. BMC Cardiovasc Disord. 2021; 21(1):589. [DOI:10.1186/s12872-021-02399-3] [PMID] [PMCID]
26.Shahnazi H, Bee Koon P, Abd Talib R, Lubis SH, Ganjali Dashti M, Khatooni E, et al. Can the BASNEF model help to develop self-administered healthy behavior in Iranian youth? Iran Red Crescent Med J. 2016; 18(3):e23847. [DOI:10.5812/ircmj.23847]
27.Jaras M, Mansoorian MR, Delshad Noghabi A, Nezami H. [Comparison of effectiveness self-care returns two methods of focus group discussions and teach-back on lifestyle of pregnant women (Persian)]. Int Med Today. 2019; 26(1):94-107. [DOI:10.32598/hms.26.1.2761]
28.Zhang X, Lu J, Wu C, Cui J, Wu Y, Hu A, et al. Healthy lifestyle behaviours and all-cause and cardiovascular mortality among 0.9 million Chinese adults. Int J Behav Nutr Phys Act. 202; 18(1):162. [DOI:10.1186/s12966-021-01234-4] [PMID] [PMCID]
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
آموزش بهداشت
دریافت: 1401/8/18 | پذیرش: 1402/7/16 | انتشار: 1402/7/9
دریافت: 1401/8/18 | پذیرش: 1402/7/16 | انتشار: 1402/7/9
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
