دوره 10، شماره 3 - ( پاییز 1402 )
جلد 10 شماره 3 صفحات 239-226 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Dadipoor S, Eshaghi Sani Kakhaki H, Montazereghaem H, Mohseni S, Kamalzadeh Takhti H, Ranaei V et al . Social Avoidance and Workplace Discriminatory Attitudes Towards COVID-19 Recovered Patients in Iran: A Cross-sectional Study. J Prevent Med 2023; 10 (3) :226-239
URL: http://jpm.hums.ac.ir/article-1-713-fa.html
URL: http://jpm.hums.ac.ir/article-1-713-fa.html
دادی پور سارا، اسحاقی ثانی کاخکی هادی، منتظر قایم حسین، محسنی شکراله، کمال زاده تختی حسام الدین، رعنایی وحید و همکاران.. عوامل مرتبط با اجتناب اجتماعی در برابر بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 در ایران: یک مطالعه مقطعی. طب پیشگیری. 1402; 10 (3) :226-239
سارا دادی پور1 
، هادی اسحاقی ثانی کاخکی1 ، حسین منتظر قایم2 ، شکراله محسنی1 ، حسام الدین کمال زاده تختی3 ، وحید رعنایی1 ، ناهید شهابی* 1
، هادی اسحاقی ثانی کاخکی1 ، حسین منتظر قایم2 ، شکراله محسنی1 ، حسام الدین کمال زاده تختی3 ، وحید رعنایی1 ، ناهید شهابی* 1
1- مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی در ارتقای سلامت، پژوهشکده سلامت هرمزگان، دانشگاه علوم‌پزشکی هرمزگان، بندرعباس، ایران.
2- مرکز تحقیقات قلب و عروق، دانشگاه علوم‌پزشکی هرمزگان، بندرعباس، ایران.
3- گروه پزشکی اجتماعی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی هرمزگان، بندرعباس، ایران.
2- مرکز تحقیقات قلب و عروق، دانشگاه علوم‌پزشکی هرمزگان، بندرعباس، ایران.
3- گروه پزشکی اجتماعی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی هرمزگان، بندرعباس، ایران.
متن کامل [PDF 5860 kb]
(388 دریافت)
| چکیده (HTML) (615 مشاهده)
متن کامل: (349 مشاهده)
مقدمه
در پایان دسامبر 2019، یک اپیدمی عفونت حاد تنفسی در ووهان چین شیوع یافت. این بیماری توسط یک ویروس کرونای جدید ایجاد می‌شود که بعدهاSARS-CoV-2 نام گرفت. این بیماری بسیار مسری و توانایی انتشار مستقیم دارد [1]. انتقال بین‌انسانی از راه‌های هوایی و همه‌گیری به‌سرعت در سطح جهانی گسترش می‌یابد. با پیشرفت همه‌گیری کووید‌ـ19 در سراسر جهان، ترس از عفونت افزایش یافته و همراه با آن، انگ اجتماعی افراد افزایش می‌یابد که آن را به یک مشکل اضافی در اپیدمی تبدیل می‌کند [2]. بنابراین هم کارکنان بهداشتی، هم افراد مبتلا به عفونت فعال کووید‌ـ19و خانواده‌های آن‌ها و هم کسانی که از این بیماری بهبود یافته‌اند، با سطوح قابل‌توجهی از تبعیض روبهرو هستند [3]. در‌حالی‌که بیماران مبتلا به بیماری کروناویروس جدید 2019 (کووید‌ـ19) در جهان به‌شدت افزایش یافته‌اند، هزاران بیمار در سراسر جهان با درمان‌های مؤثر از کووید‌ـ19بهبود یافته‌اند [4].
هنگامی که بیماران بهبود یافتند و انتظار می‌رفت که به زندگی عادی بازگردند، بسیاری از آن‌ها علائم فیزیکی طولانی‌مدت مانند علائم تنفسی، مشکلات روانی‌اجتماعی مانند شغل و مشکلات مالی را تجربه کردند [5, 6].
علاوهبراین وو گزارش کرد که تقریباً 10 درصد از بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19به دلیل علائم باقی‌مانده تنفسی پس از ترخیص، ترس از عود و انتقال عفونت به دیگران، مضطرب و افسرده بودند. بنابراین بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19از مشکلات فیزیولوژیکی و روانی بسیار زیادی رنج می‌بردند [6]. علاوهبراین یک مطالعه نشان داد بازماندگان سارس توسط عموم مردم انگ زده می‌شدند [7]. بازماندگان سارس به دلیل تبعیض عمومی مردم، مشکلات قابل‌توجهی در از‌سرگیری زندگی عادی خود داشتند [4]. بنابراین، نگرش‌های عمومی نقشی حیاتی در ترغیب بازماندگان سارس به ادغام مجدد در جامعه ایفا می‌کند. به‌طور مشابه، نگرش‌های عمومی ممکن است تأثیرات قابل‌توجهی بر بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19داشته باشد. با‌توجه‌به آن، دانستن نگرش عمومی نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 نیز ضروری بود.
تصورات غلط درباره عفونت و عواقب سلامتی بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 ممکن است رواج داشته باشد. این تصورات غلط به ترس از برخورد با بیماران بهبودیافته منجر می‌شود که نتیجه آن اجتناب و نگرش تبعیض‌آمیز نسبت به این بیماران است. این ارتباط در بسیاری از مطالعات دیگر در سایر عفونت‌ها گزارش شده است [8, 9].
اکثر مطالعات قبلی آگاهی و نگرش جمعیت عمومی نسبت به بیماری کووید‌ـ19و پذیرش واکسن آن را بررسی کرده‌اند [10, 11]. معدود مطالعاتی به مسئله انگ اجتماعی در بیماران کووید‌ـ19پرداخته‌اند، از‌جمله مطالعه میراندا که ارتباط بین انگ و ترس از ابتلا به کووید‌ـ19در جمعیت عمومی کلمبیا را مورد توجه قرار داده است [12]. برخی مطالعات بر روی تجربه افراد در خصوص انگ اجتماعی کووید‌ـ19 تمرکز کرده‌اند [13]. بر طبق دانش محقق، تنها 2 مطالعه با اهداف، ابزار، روش کار و حجم نمونه متفاوت‌تری با تحقیق ما به مسئله نگرش تبعیض‌آمیز در بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 پرداخته‌اند [3 ,4]. از طرفی به نظر می‌رسد اجتناب اجتماعی جمعیت عمومی نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 از کشوری به کشور دیگر با‌توجه‌به فرهنگ حاکم، بروز بیماری و میزان پوشش‌دهی واکسن متفاوت باشد. بنابراین تحقیق حاضر برای نخستین‌بار در ایران به‌صورت کمی اجتناب اجتماعی و نگرش تبعیض‌آمیز شغلی عموم مردم نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 و فاکتور‌های مؤثر بر آن را بررسی می‌کند. علاوهبراین ادراک جمعیت عمومی نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 بررسی می‌شود. ما امیدوارم نتایج تحقیق ما بتواند اطلاعات ارزشمندی را در اختیار سیاست‌گذاران امر سلامت به نفع کاهش نگرش تبعیض‌آمیز عموم مردم به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19و همچنین ویروس‌های مشابه دیگر در آینده قرار دهد.
مواد و روش‌ها
تحقیق حاضر مطالعه‌ای مبتنی بر جمعیت از نوع توصیفی تحلیلی است که به‌صورت مقطعی انجام شد. نمونه‌گیری به روش آسان بود. این تحقیق در بین جمعیت عمومی بالای 15 سال ایران در سال 1399 که به‌صورت داوطلبانه به پرسش‌نامه آنلاین پاسخ دادند انجام شد. در زمان توزیع پرسش‌نامه‌ها و زمان تنظیم دست‌نوشته، واکسیناسیون در جمعیت عمومی به غیر از مشاغل حساس و افراد با سن بالا انجام نشده بود و اجتناب اجتماعی و نگرش تبعیض‌آمیز نسبت به بیماران بهبودیافته همچنان وجود داشت.
افراد بالای 15 سال، عدم ابتلا به کووید‌ـ19، عدم افراد بهبودیافته کووید‌ـ19 و با سواد خواندن و نوشتن از‌جمله معیارهای ورود بودند و عدم رضایت برای شرکت در مطالعه از‌جمله معیارهای خروج بود.
روش نمونه‌گیری به‌صورت دردسترس بود. حجم نمونه بستگی به استقبال و تمایل افراد به شرکت در مطالعه و تکمیل پرسش‌نامه داشت. با‌توجه‌به مسری بودن زیاد کووید‌ـ19 و جلوگیری از انتقال آن، داده‌ها به‌صورت آنلاین تکمیل شدند. ابتدا پرسش‌نامه در گوگل فرم طراحی شد، سپس لینک پرسش‌نامه در وب‌سایت‌های واتساپ، اینستاگرام، تلگرام که محبوب‌ترین رسانه‌های اجتماعی بودند به اشتراک گذاشته شد. به منظور دستیابی به شرکت‌کنندگان بیشتر، این پرسش‌نامه در وب‌سایت‌ها و رسانه‌های اجتماعی دیگر، از‌جمله سروش پلاس، فیسبوک و توییتر به اشتراک گذاشته شد. پرسش‌نامه حاوی اطلاعات مختصری از هدف مطالعه، اهمیت مشارکت داوطلبانه، تشویق شرکت‌کنندگان به پاسخ دادن به سؤالات، ناشناس بودن، محرمانه بودن اطلاعات و سؤالات اصلی پرسش‌نامه بود. علاوهبراین در بخش اطلاعات عنوان شد از هر خانواده فقط یک نفر برای به دست آوردن دقیق‌تر اطلاعات به پرسش‌نامه پاسخ دهد. ابتدا از شرکت کنندگان سؤال می‌شد آیا تا به حال به کووید 19 مبتلا شده‌اید؟ اگر پاسخ مثبت بود به سایر سؤالات پرسش‌نامه دسترسی نداشتند. در‌صورتی‌که پاسخ منفی بود اجازه دسترسی به پرسش‌نامه را داشتند.
پرسش‌نامه تحقیق حاضر براساس مقیاس لیکرت و پاسخ‌های بلی / خیر بود. مدت‌زمان تکمیل هر پرسش‌نامه حدود 15 دقیقه بود. این پرسش‌نامه به 2 بخش تقسیم شد.
بخش اول : اطلاعات جمعیت‌شناختی
افراد براساس سن، جنسیت، محل سکونت، وضعیت تأهل، تحصیلات، شغل، وضعیت اجتماعی‌اقتصادی براساس توزیع شاخص ازدحام خانوار (نسبت فرد به اتاق) به سه دسته پایین، متوسط و بالا تقسیم شدند [14]. همچنین از آن‌ها پرسیده شد آیا در خانواده و یا نزدیکان خود فرد بهبودیافته از کرونا دارید؟
بخش دوم
درک بیماران بهبودیافته (10 سؤال، به‌عنوان مثال غذا خوردن با بیماران بهبودیافته کرونا می‌تواند این بیماری را منتقل کند). سؤالات این بخش نیز براساس پاسخ‌های بلی و خیر طراحی شدند. سؤالات اجتناب از بیماران بهبودیافته (11 سؤال. به‌عنوان مثال از کار کردن با افراد بهبودیافته کرونا خودداری می‌کنم.)، یک سؤال هم نگرش تبعیض‌آمیز شغلی را دربر گرفت (معتقدم بیماران بهبودیافته نباید در مشاغلی مانند خدمات پذیرایی، معلمی، پرستاری و غیره فعالیت کند). سؤالات این بخش نیز براساس مقیاس لیکرت خیلی موافق، موافق، بی‌نظر، مخالف و خیلی مخالف طراحی شدند. برای محاسبه نمره اجتناب اجتماعی و نگرش تبعیض‌آمیز شغلی، سؤالات مربوط به هرکدام جمع زده شد تا نمره اجتناب اجتماعی و نگرش تبعیض‌آمیز شغلی به دست آید. نقطه برش اجتناب اجتماعی براساس میانگین تعیین شد. بدین‌صورت که کسب نمره کمتر از میانگین به‌عنوان اجتناب پایین و کسب نمره مساوی یا بیشتر از میانگین به‌عنوان اجتناب بالا محسوب می‌شد. همچنین برای تعیین نقطه برش نمره نگرش تبعیض‌آمیز شغلی به همین صورت اقدام شد و نمره کمتر از میانگین به‌عنوان نگرش تبعیض‌آمیز پایین و نمره مساوی یا بیشتر از میانگین به‌عنوان نگرش تبعیض‌آمیز بالا در نظر گرفته می‌شود.
پرسش‌نامه تحقیق حاضر براساس مقیاس لیکرت و پاسخ‌های بلی / خیر بود. مدت‌زمان تکمیل هر پرسش‌نامه حدود 15 دقیقه بود. سؤالات ابزار مورد‌نظر توسط محقق پس از بررسی متون گسترده در‌مورد موضوع مورد‌نظر طراحی شد. ما قبل از تکمیل پرسش‌نامه اصلی، آن را به‌صورت پیش‌آزمون در اختیار 30 نفر از افراد بالای 15 سال قرار دادیم و از نظرات آن‌ها در تسهیل درک بهتر و سازماندهی سؤالات استفاده شد. این افراد از 6 استان مختلف و با شیوع بالای کووید‌ـ19 انتخاب شدند. پس از دریافت نظرات شرکت‌کنندگان سؤالات مورد بازبینی و اصلاح قرار گرفت این شرکت‌کنندگان از مطالعه اصلی خارج شدند. همچنین پیش‌نویس اولیه پرسش‌نامه جهت ارزیابی خوانایی، سادگی، مرتبط بودن و اهمیت به تعدادی از متخصصین با تجربه و متخصص در‌زمینه مورد‌نظر ارسال و از نظرات آن‌ها در توسعه پرسش‌نامه استفاده شد. جهت تعیین پایایی ابزار، از روش آزمون باز‌آزمون استفاده شد، بدین صورت که پرسش‌نامه طی فاصله زمانی 2 هفته‌ای و در 2 نوبت در اختیار 20 نفر از افرادی که شرایط همسان با افراد مورد مطالعه را داشتند قرار گرفت. پس از آن برای محاسبه توافق آزمون با باز‌آزمون شاخص ضریب همبستگی درون‌طبقه‌ای مورد محاسبه قرار گرفت، بدین صورت برای محاسبه توافق میانگین نمرات آزمون با میانگین نمرات باز‌آزمون مقدار شاخص ICC=0/83 به دست آمد و پرسش‌نامه تأیید شد.
ملاحظات اخلاقی
کلیه ملاحظات اخلاقی همانند حفظ شأن افراد، بیان واضح و شفاف هدف پژوهش، رضایت‌نامه آگاهی و ارائه نتایج به ذی‌ربطان جهت اتخاذ تصمیمات مناسب رعایت شد و کد اخلاق IR.HUMS.REC.1399.061 از دانشگاه علوم‌پزشکی هرمزگان دریافت شد.
آنالیز آماری
برای توصیف متغیرهای کمی از میانگین و انحراف معیار و برای توصیف متغیرهای کیفی از فراوانی و فراوانی نسبی استفاده شد. متغیرهای وابسته در این مطالعه شامل اجتناب اجتماعی و تبعیض شغلی بودند که هرکدام به‌صورت دوحالته بود. بنابراین برای استنباط و تحلیل آماری جهت تعیین ارتباط متغیرهای وابسته با متغیرهای مستقل، ابتدا تحلیل تک‌متغیره انجام شد و سپس متغیرهایی که مقدار نسبت شانس آن‌ها کمتر از 0/25 بود وارد رگرسیون لجستیک چندگانه شدند. تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 21 انجام شد مقدار P<0/05 ازنظر آماری معنی‌دار در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
داده های 3836 نفر تجزیه‌و‌تحلیل آماری شد. در این مطالعه محدوده سنی شرکت‌کنندگان بین 15 تا 64 سال بود با میانگین و انحراف معیار 32/10± 33/95. (53/8 درصد) 2063 مرد، (46/2 درصد) 1773 زن، اکثر شرکت‌کنندگان ساکن شهر (74/4 درصد) 2853 و (58/4 درصد) 2242 متأهل بودند. 1786 (46/6 درصد) تحصیلات دانشگاهی داشتند. سایر اطلاعات جمعیت‌شناختی در جدول شماره 1 آمده است.
درک شرکت‌کنندگان نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19
73/8 درصد، 65/30 درصد و 75/3 درصد، به ترتیب معتقد بودند بیماران بهبودیافته کرونا تا مدت زیادی می‌توانند این ویروس را به دیگران منتقل کنند، غذا خوردن با بیماران بهبودیافته کرونا می‌تواند این بیماری را منتقل کند و دست دادن با بیماران بهبودیافته کرونا می‌تواند این بیماری را منتقل کند. همچنین 60 درصد شرکت کنندگان معتقد بودند فرد بهبودیافته کرونا در دراز مدت از سلامتی ضعیفی برخوردار است و 73/8 درصد معتقد بودند فرد بهبودیافته کرونا نمی تواند وظایف شغلی خود را به‌خوبی انجام دهد (جدول شماره 2).
56/72 درصد و 49/06 درصد از جمعیت عمومی به ترتیب اجتناب اجتماعی و نگرش تبعیض‌آمیز شغلی را نشان دادند. 51 درصد از افراد معتقد بودند از داشتن هر‌گونه تماس فیزیکی نزدیک با بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 خودداری می‌کنند و همچنین 75 درصد افراد معتقد بودند از تماس نزدیک بچه‌ها با بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 باید خودداری شود. براساس نتایج تحقیق حاضر 82 و 75 درصد از افراد نگرش تبعیض‌آمیزی نسبت به فعالیت افراد در مشاغلی مانند پرستاری، مراقبت از بیمار و مربیان مهد کودک داشتند.
طبق نتایج ما گروه سنی 45 تا 64 سال در مقایسه با گروه سنی 18 تا 29 سال ((2/93-1/04) 1/10=AOR)، افراد شهری در مقایسه با افراد روستایی ( (3/95-1/28) 1/23 =AOR) افراد با تحصیلات دیپلم در مقایسه با افراد با تحصیلات ابتدایی ((2/71-1/13) 1/42=AOR)، افراد با تحصیلات دانشگاهی در مقایسه با افراد با تحصیلات ابتدایی ((3/36-1/15) 2/19=AOR)، دانشجویان و دانش‌آموزان نسبت به غیر‌شاغلین ((3/50-1/81) 2/32=AOR)، شاغلین نسبت به غیر‌شاغلین ((2/64-1/20) 1/51=AOR) و افرادی که فرد بهبودیافته در خانه داشتند در مقایسه با سایر افراد ((6/51-1/28) 2/35=AOR) اجتناب اجتماعی بیشتری داشتند. مردان در مقایسه با زنان ((0/88-0/54) 0/63=AOR) اجتناب اجتماعی کمتری داشتند. سایر اطلاعات در جدول شماره 3 آمده است.
ارتباط بین متغیرهای جمعیت‌شناختی با نگرش تبعیض‌آمیز شغلی نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19
در خصوص عوامل جمعیت‌شناختی مرتبط با تبعیض شغلی نتایج نشان داد تبعیض شغلی در گروه سنی 45 تا 64 در مقایسه با گروه سنی 18 تا 29 سال ((2/29-1/05) 1/21 =AOR)، افراد مجرد در مقایسه با افراد متأهل ((2/02-1/09) 1/15=AOR)، افراد ساکن شهر در مقایسه با افراد روستایی ((2/99-1/68) 1/90=AOR)، افراد با وضعیت اقتصادی بالا ((1/79-1/05) 1/20=AOR) در مقایسه با سطح اقتصادی ضعیف و افراد با سابقه بیمار بهبودیافته در منزل ((1/89-1/15) 1/33=AOR) نگرش تبعیض‌آمیز بیشتری داشتند. مردان در مقایسه با زنان ((0/96-0/58) 0/84=AOR) و افراد با تحصیلات دبیرستان((0/75-0/37) 0/61=AOR)، دیپلم ((0/97-0/61) 0/75=AOR)، دانشگاهی ((0/77-0/43) 0/51=AOR) در مقایسه با افراد ابتدایی از نگرش تبعیض‌آمیز کمتری برخوردار بودند (جدول شماره 4).
بحث و نتیجه‌گیری
ما یک مطالعه در بین جمعیت عمومی ایران با هدف تعیین ادراک، اجتناب اجتماعی و نگرش تبعیض‌آمیز شغلی و فاکتور‌های تأثیر‌گذار در اجتناب اجتماعی و نگرش تبعیض‌آمیز شغلی نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19انجام دادیم. در زمان انجام مطالعه اطلاعاتی در‌زمینه شرایط سلامتی بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 برای مردم منتشر نشده بود. احتمالاً برخی اعتقادات غلط و نگرش‌های تبعیض‌آمیز نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 وجود داشته باشد. براساس نتایج ما 49 تا 56/72 درصد پاسخ‌دهندگان برخی تمایلات به اجتناب و تمایلات تبعیض‌آمیز شغلی را نشان دادند. بنابراین انتظار می‌رود بسیاری از بیماران مبتلا به کووید‌ـ19 در بازگشت به زندگی عادی با مشکلات قابل‌توجهی روبهرو شوند. مطالعه‌ای مروری یکی از مسائل بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 را مشکلات روحی و روانی گزارش کرد [15]. به نظر می‌رسد پاره‌ای از این مشکلات روحی و روانی در نتیجه نگرش تبعیض‌آمیز نسبت به این بیماران باشد [4]. احتمالاً یکی از دلایل احتمالی این اجتناب می‌تواند ترس از ابتلا به کووید‌ـ19 باشد. به عبارتی دیگر با‌توجه‌به مسری بودن شدید این عفونت و مرگ‌و‌میر آن، افراد خود را مستعد عفونت و در معرض خطر عوارض آن می‌بینند. در‌نتیجه جهت حفظ جان خود اقدام به انجام رفتارهای محافظتی می‌کنند. احتمالاً از‌طریق رفتار اجتنابی و نگرش تبعیض‌آمیز این رفتار حفاظتی از خود را انجام می‌دهند. در تحقیقی انگ اجتماعی نسبت به بیماری کووید‌ـ19 در افرادی که ترس بیشتری داشتند مشهود بود [12]. شاید بتوان این‌گونه هم تحلیل کرد که بیماری کووید‌ـ19 یک بیماری جدید است که بسیاری از جنبه‌های آن مخصوصاً در بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 هنوز ناشناخته است. مسائل ناشناخته احتمالاً به القای ترس در افراد و در‌نتیجه ارتباط این ترس به دیگران منجر می‌شوند. ارتقای دانش از‌طریق ارائه اطلاعات صحیح پزشکی و به دنبال آن اصلاح تصورات غلط افراد نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 تا حدود زیادی می‌تواند در کاهش این نگرش تبعیض‌آمیز مؤثر باشد. در مطالعه‌ای، فرصت‌های آموزشی و بهبود دانش در کاهش انگ اجتماعی نسبت به بیماران HIV توصیه شد [9]. ارائه آموزش‌های گسترده بهداشتی، انتشار اطلاعات دقیق و شفاف مربوط به کووید‌ـ19و ارائه مشاوره برای کاهش تبعیض و حذف آن‌ها، قویاً توصیه می‌شود. همچنین به منظور افزایش دانش و اطلاعات توصیه می‌شود از فناوری‌های مدرن رسانه‌ای از‌جمله تلویزیون، اینترنت، بیلبورد‌های تبلیغاتی در سطح شهر و غیره استفاده شود.
در تحقیق ما نیمی از افراد معتقد بودند از تماس نزدیک با بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 و همچنین بیش از نیمی از افراد معتقد بودند از تماس نزدیک بچه‌ها با بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 باید خودداری شود . لان و همکاران در تحقیقی گزارش کردند حداقل بخشی از بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 ناقل ویرس هستند [16]. بنابراین چنین رفتار اجتماعی‌ای توسط افراد در مطالعه حاضر تا حدودی قابل‌درک است. به‌هر‌حال همه بیماران ناقل ویروس نیستند و بر‌چسب زدن به همه آن‌ها به نوعی، نگرش تبعیض‌آمیز را نشان می‌دهد. این اعتقادات منفی را تا حدودی می‌توان به پاندمی گسترده، مرگ‌و‌میر بالا، اخبار و شایعات نادرست در‌مورد این عفونت و عدم اطلاعات کافی در‌مورد بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 نسبت داد. از طرفی اگرچه این جمله مستند نیست، ولی شنیده است که برخی افراد، کووید‌ـ19 را قضا و قدر الهی در پاسخ به رفتارهای بندگان می‌دانند که این‌گونه تقسیر و برداشت‌ها منجر به تقویت نگرش تبعیض‌آمیز افراد می‌شود. بنابراین گمان می‌رود اگر از شخصیت‌های پر‌نفوذ، مانند رهبران مذهبی بخواهیم که در‌مورد افراد بهبود‌یافته‌ای که مورد تبعیض قرار گرفته‌اند و نحوه حمایت از آن‌ها صحبت کنند و همچنین از بازیگران و ورزشکاران قابل‌احترام جامعه بخواهیم تا پیام‌هایی را منتشر کنند که این تبعیض را کاهش دهند، شاید بتوان تا حدودی گامی مؤثر به نفع کاهش اجتناب و تبعیض اجتماعی نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 برداشت.
براساس نتایج تحقیق حاضر بیش از نیمی از افراد نگرش تبعیض‌آمیزی نسبت به فعالیت افراد در مشاغلی مانند خدمات پذیرایی، معلمی و پرستاری از کودک یا بیمار داشتند. در تحقیق کیفی یکی از مشکلاتی که شرکت‌کنندگان بعد از بهبودی از کووید‌ـ19 گزارش کردند، مشکلات شغلی و بازگشت مجدد به کار بود [4]. در مطالعه ما، یکی از دلایل احتمالی مشکلات شغلی ممکن است این باشد که برخی از بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 توسط کارفرمایان خود مورد تبعیض قرار گرفتند. ادارات دولتی باید تدابیری را اتخاذ کنند تا از تبعیض در کار به‌شدت جلوگیری کنند. بنابراین تدوین اقدامات حمایتی مربوط به اشتغال و جلوگیری از تبعیض شغلی امری واجب و ضروری است به‌گونه‌ای که بیماران بهبودیافته بتوانند از حقوق شغلی عادلانه‌ای برخوردار شوند.
براساس یافته‌های تحقیق حاضر افرادی که در خانواده‌شان فرد بهبودیافته از کووید‌ـ19 داشتند، اجتناب و نگرش تبعیض‌آمیز شغلی بیشتری داشتند. بر‌خلاف نتایج ما، در مطالعه‌ای افرادی که در اقوام و دوستانشان فرد مبتلا به کووید‌ـ19 داشتند نگرش تبعیض‌آمیزشان کمتر بود که این تناقض را احتمالاً بتوان به نوع فرهنگ حاکم در جامعه و خصوصیات اجتماعی جمعیت‌شناختی جامعه هدف نسبت داد [13]. به نظر می‌رسد این افراد به دنبال ابتلای اعضای خانواده خود و متحمل شدن استرس و اضطراب، خطر بروز و ابتلا به این بیماری را بیشتر درک کرده‌اند. در‌نتیجه نسبت به بیماران بهبودیافته اجتناب اجتماعی بالا و نگرش تبعیض‌آمیز بیشتری دارند. گمان می‌رود اگر حس همدلی، صمیمیت و برقراری ارتباط اجتماعی با فرد بهبودیافته کووید‌ـ19 تقویت شود تا حدودی بتواند در کاهش اجتناب اجتماعی مؤثر واقع شود. آبل و همکاران تقویت نزدیکی اجتماعی را پاسخی به تهدید کووید‌ـ19 بر‌شمردند [17]. بنابراین لازم است رفتارهای بین‌فردی دوستانه و حمایتی تشویق شود.
در تحقیق ما اکثر متغیرهای اجتماعی جمعیت‌شناختی ازنظر آماری در اجتناب اجتماعی و نگرش تبعیض‌آمیز تأثیر معناداری داشتند. بر‌خلاف نتایج تحقیق حاضر، در مطالعه‌ای اطلاعات جمعیت‌شناختی نقشی در تبعیض علیه بیماران مبتلا به ایدز نداشت. این اختلاف نتایج را تا حدودی می‌توان به هدف مطالعه، خصوصیات اجتماعی و جمعیت‌شناختی گروه هدف، نوع فرهنگ حاکم در جامعه و نوع عفونت نسبت داد [9].
نتایج تحقیق حاضر نشان دادند اجتناب و نگرش تبعیض‌آمیز شغلی در زنان بیشتر از مردان بود. در تأیید یافته‌های ما، در مطالعه‌ای نگرش تبعیض‌آمیز نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 در زنان بیشتر از مردان بود [18]. احتمالاً ممکن است ترس از خطر ابتلا و انتشار بیماری کرونا در خانواده در میان زنان بیشتر بوده و این امر موجب منطقی دانستن وجود اجتناب و تبعیض نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 شده است.
براساس یافته‌های ما افراد با تحصیلات بالا از نگرش تبعیض‌آمیز کمتری برخوردار بودند. در تأیید یافته‌های ما، در پژوهشی کیفی افراد با تحصیلات بالا نگرش بردبارانه‌تری نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 داشتند [4]. در تحلیل یافته‌ها شاید بتوان چنین گفت اکثر افراد با تحصیلات بالا شاغل بوده و احتمالاً با همکارانی برخورد داشته‌اند که پس از بهبودی به محل کار بازگشته‌اند. گمان می‌رود این مسئله تا حدودی در کاهش دیدگاه تبعیض‌آمیز آن‌ها تأثیر‌گذار باشد. بالعکس تحصیلات بالا در مطالعه ما با اجتناب اجتماعی بیشتری همراه بود. به نظر می‌رسد افراد با تحصیلات بالا اطلاعات بیشتری از عوارض و خطر ابتلا به کووید‌ـ19 دارند که این خود به درک بیشتر این بیماری و به دنبال آن اجتناب اجتماعی بالا نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 منجر شده است.
یافته‌های ما نشان داد نگرش تبعیض‌آمیز در مناطق شهری بیشتر از مناطق روستایی بود. در مطالعه‌ای، افراد ساکن در مرکز چین به دلیل شروع کرونا از آن منطقه، اجتناب اجتماعی بالاتری نسبت به سایر مناطق جغرافیایی چین داشتند [18]. گمان می‌رود ساختار شهری، سفر بیشتر به مناطق شهری، متنوع بودن جمعیت و به‌اشتراک‌گذاری موارد بروز و شیوع عفونت در مناطق شهری توسط مقامات دولتی محلی در مقایسه با مناطق روستایی می‌تواند یکی از دلایل احتمالی این یافته باشد.
اجتناب و نگرش تبعیض‌آمیز نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 در بین جمعیت عمومی ایران یک مسئله جدی بود ، چراکه بیش از نیمی از جمعیت اجتناب اجتماعی و تقریباً نزدیک به نیمی از افراد، نگرش تبعیض‌آمیز شغلی نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 داشتند. سن بالا، تحصیلات پایین، شهر‌نشینی، وضعیت اقتصادی خوب، شاغل بودن و جنسیت (زن)، از‌جمله ریسکفاکتورهای اجتناب اجتماعی بود. همچنین فاکتور‌های مؤثر نامبرده در اجتناب اجتماعی از‌جمله ریسکفاکتورهای مؤثر در نگرش تبعیض‌آمیز شغلی بود، به استثای سطح تحصیلات، چراکه افراد با تحصیلات بالا نگرش تبعیض‌آمیز شغلی کمتری داشتند. براساس یافته‌ها، می‌توان چنین نتیجه گرفت که برای کاهش اجتماعی و نگرش تبعیض‌آمیز شغلی نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 تلاش مشترک چندین بخش لازم است. برای بخش‌های پزشکی، باید اطلاعات دقیق و شفافی در‌مورد شرایط جسمی بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19برای آحاد جامعه منتشر شود تا تردیدهای عمومی برطرف شود. برای ادارات دولتی اقدامات حمایتی مربوط به اشتغال را تنظیم کنند و سپس به‌شدت از تبعیض شغلی جلوگیری کنند تا بیماران بهبودیافته هم از حقوق شغلی عادلانه‌ای برخوردار باشند. همچنین باید ارتباط اجتماعی بین آحاد جامعه با بیماران بهبودیافته تشویق شود. یافته‌های ما ممکن است به مشاوران دولت و متخصصان مراقبت‌های بهداشتی در ارائه مداخلات هدفمند در مواجهه با بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19در ایران و سایر مناطق مختلف جهان کمک کند. همچنین نتایج این تحقیق به سیاست‌گذاران امر سلامت کمک می‌کند استراتژی‌هایی را برای ارتقای مجدد بیماران بهبودیافته در جامعه به کار بگیرند.
این مطالعه چندین محدویت داشت. نخست آنکه اطلاعات از‌طریق نمونه‌گیری آسان و اکثریت افراد با تحصیلات دانشگاهی وارد مطالعه شدند. بنابراین تعمیم نتایج به افراد با تحصیلات پایین و کل جمعیت با محدودیت مواجه است. داده‌های این مطالعه با استفاده از سیستم عامل‌های مختلف رسانه‌های اجتماعی به‌صورت آنلاین جمع‌آوری شد (واتساپ، فیسبوک و غیره). در این نظرسنجی مشارکت افراد مسن محدود بود، چراکه کمتر از سایر گروه‌های سنی از رسانه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند و همچنین مشارکت افراد روستایی به علت دسترسی محدود به اینترنت کمتر بود. پرسش‌نامه‌ها به‌صورت خود‌گزارشی تکمیل شدند و سو‌گیری‌های مطلوب اجتماعی باید در نظر گرفته شود. نتایج ما نمی‌تواند به کشورهای مختلف دیگر تعمیم داده شود و تحقیقات بیشتر منطقه‌ای و در نظر گرفتن اختلافات بین‌المللی لازم است.همچنین ابزار استانداردی برای اندازه‌گیری اجتناب اجتماعی و نگرش تبعیض‌آمیز در خصوص بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 وجود نداشت. بنابراین توصیه می‌شود ابزار خاصی که مقیاس‌های معتبرتری را با دقت بیشتری در خصوص تبعیض و اجتناب اجتماعی نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 اندازه‌گیری کند طراحی شود. اگرچه اندازه‌گیری تجربیات مرتبط با اجتناب اجتماعی با استفاده از یک ابزار خاص و معتبر انجام نشده است، ولی اظهارات ارزیابی‌شده اجازه شناسایی جنبه‌های مهم پویایی تبعیض را در جمعیت مورد‌مطالعه می‌دهد تا نه‌تنها برای ایجاد فرضیه‌های ممکن، بلکه برای طراحی سؤالاتی که در تحقیقات آینده باید در نظر گرفت شود مورد استفاده قرار بگیرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
کلیه ملاحظات اخلاقی همانند حفظ شأن افراد، بیان واضح و شفاف هدف پژوهش، رضایت‌نامه آگاهی و ارائه نتایج به ذی‌ربطان جهت اتخاذ تصمیمات مناسب رعایت شد و کد اخلاق IR.HUMS.REC.1399.061 از دانشگاه علوم‌پزشکی هرمزگان دریافت شد.
حامی مالی
این مقاله با حمایت مالی معاونت تحقیقات دانشگاه علوم‌پزشکی هرمزگان انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
طراحی مطالعه و نوشتن نسخه اولیه: سارا دادی‌پور و ناهید شهابی؛ تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها: شکرالله محسنی؛ پروتکل مطالعه و نظارت بر جمع‌آوری داده‌ها: ناهید شهابی و وحید رعنایی؛ جمع‌آوری داده‌ها و مدیریت داده‌ها: سارا دادی‌پور و هادی اسحاقی ثانی کاخکی؛ طراحی پرسش‌نامه آنلاین: حسام‌الدین کمال‌زاده تختی و حسین منتظر قائم؛ خواندن و تأیید نسخه نهایی: همه نویسندگان.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان از حمایت مالی دانشگاه علوم‌پزشکی هرمزگان تشکر می‌کنند.
در پایان دسامبر 2019، یک اپیدمی عفونت حاد تنفسی در ووهان چین شیوع یافت. این بیماری توسط یک ویروس کرونای جدید ایجاد می‌شود که بعدهاSARS-CoV-2 نام گرفت. این بیماری بسیار مسری و توانایی انتشار مستقیم دارد [1]. انتقال بین‌انسانی از راه‌های هوایی و همه‌گیری به‌سرعت در سطح جهانی گسترش می‌یابد. با پیشرفت همه‌گیری کووید‌ـ19 در سراسر جهان، ترس از عفونت افزایش یافته و همراه با آن، انگ اجتماعی افراد افزایش می‌یابد که آن را به یک مشکل اضافی در اپیدمی تبدیل می‌کند [2]. بنابراین هم کارکنان بهداشتی، هم افراد مبتلا به عفونت فعال کووید‌ـ19و خانواده‌های آن‌ها و هم کسانی که از این بیماری بهبود یافته‌اند، با سطوح قابل‌توجهی از تبعیض روبهرو هستند [3]. در‌حالی‌که بیماران مبتلا به بیماری کروناویروس جدید 2019 (کووید‌ـ19) در جهان به‌شدت افزایش یافته‌اند، هزاران بیمار در سراسر جهان با درمان‌های مؤثر از کووید‌ـ19بهبود یافته‌اند [4].
هنگامی که بیماران بهبود یافتند و انتظار می‌رفت که به زندگی عادی بازگردند، بسیاری از آن‌ها علائم فیزیکی طولانی‌مدت مانند علائم تنفسی، مشکلات روانی‌اجتماعی مانند شغل و مشکلات مالی را تجربه کردند [5, 6].
علاوهبراین وو گزارش کرد که تقریباً 10 درصد از بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19به دلیل علائم باقی‌مانده تنفسی پس از ترخیص، ترس از عود و انتقال عفونت به دیگران، مضطرب و افسرده بودند. بنابراین بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19از مشکلات فیزیولوژیکی و روانی بسیار زیادی رنج می‌بردند [6]. علاوهبراین یک مطالعه نشان داد بازماندگان سارس توسط عموم مردم انگ زده می‌شدند [7]. بازماندگان سارس به دلیل تبعیض عمومی مردم، مشکلات قابل‌توجهی در از‌سرگیری زندگی عادی خود داشتند [4]. بنابراین، نگرش‌های عمومی نقشی حیاتی در ترغیب بازماندگان سارس به ادغام مجدد در جامعه ایفا می‌کند. به‌طور مشابه، نگرش‌های عمومی ممکن است تأثیرات قابل‌توجهی بر بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19داشته باشد. با‌توجه‌به آن، دانستن نگرش عمومی نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 نیز ضروری بود.
تصورات غلط درباره عفونت و عواقب سلامتی بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 ممکن است رواج داشته باشد. این تصورات غلط به ترس از برخورد با بیماران بهبودیافته منجر می‌شود که نتیجه آن اجتناب و نگرش تبعیض‌آمیز نسبت به این بیماران است. این ارتباط در بسیاری از مطالعات دیگر در سایر عفونت‌ها گزارش شده است [8, 9].
اکثر مطالعات قبلی آگاهی و نگرش جمعیت عمومی نسبت به بیماری کووید‌ـ19و پذیرش واکسن آن را بررسی کرده‌اند [10, 11]. معدود مطالعاتی به مسئله انگ اجتماعی در بیماران کووید‌ـ19پرداخته‌اند، از‌جمله مطالعه میراندا که ارتباط بین انگ و ترس از ابتلا به کووید‌ـ19در جمعیت عمومی کلمبیا را مورد توجه قرار داده است [12]. برخی مطالعات بر روی تجربه افراد در خصوص انگ اجتماعی کووید‌ـ19 تمرکز کرده‌اند [13]. بر طبق دانش محقق، تنها 2 مطالعه با اهداف، ابزار، روش کار و حجم نمونه متفاوت‌تری با تحقیق ما به مسئله نگرش تبعیض‌آمیز در بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 پرداخته‌اند [3 ,4]. از طرفی به نظر می‌رسد اجتناب اجتماعی جمعیت عمومی نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 از کشوری به کشور دیگر با‌توجه‌به فرهنگ حاکم، بروز بیماری و میزان پوشش‌دهی واکسن متفاوت باشد. بنابراین تحقیق حاضر برای نخستین‌بار در ایران به‌صورت کمی اجتناب اجتماعی و نگرش تبعیض‌آمیز شغلی عموم مردم نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 و فاکتور‌های مؤثر بر آن را بررسی می‌کند. علاوهبراین ادراک جمعیت عمومی نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 بررسی می‌شود. ما امیدوارم نتایج تحقیق ما بتواند اطلاعات ارزشمندی را در اختیار سیاست‌گذاران امر سلامت به نفع کاهش نگرش تبعیض‌آمیز عموم مردم به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19و همچنین ویروس‌های مشابه دیگر در آینده قرار دهد.
مواد و روش‌ها
تحقیق حاضر مطالعه‌ای مبتنی بر جمعیت از نوع توصیفی تحلیلی است که به‌صورت مقطعی انجام شد. نمونه‌گیری به روش آسان بود. این تحقیق در بین جمعیت عمومی بالای 15 سال ایران در سال 1399 که به‌صورت داوطلبانه به پرسش‌نامه آنلاین پاسخ دادند انجام شد. در زمان توزیع پرسش‌نامه‌ها و زمان تنظیم دست‌نوشته، واکسیناسیون در جمعیت عمومی به غیر از مشاغل حساس و افراد با سن بالا انجام نشده بود و اجتناب اجتماعی و نگرش تبعیض‌آمیز نسبت به بیماران بهبودیافته همچنان وجود داشت.
افراد بالای 15 سال، عدم ابتلا به کووید‌ـ19، عدم افراد بهبودیافته کووید‌ـ19 و با سواد خواندن و نوشتن از‌جمله معیارهای ورود بودند و عدم رضایت برای شرکت در مطالعه از‌جمله معیارهای خروج بود.
روش نمونه‌گیری به‌صورت دردسترس بود. حجم نمونه بستگی به استقبال و تمایل افراد به شرکت در مطالعه و تکمیل پرسش‌نامه داشت. با‌توجه‌به مسری بودن زیاد کووید‌ـ19 و جلوگیری از انتقال آن، داده‌ها به‌صورت آنلاین تکمیل شدند. ابتدا پرسش‌نامه در گوگل فرم طراحی شد، سپس لینک پرسش‌نامه در وب‌سایت‌های واتساپ، اینستاگرام، تلگرام که محبوب‌ترین رسانه‌های اجتماعی بودند به اشتراک گذاشته شد. به منظور دستیابی به شرکت‌کنندگان بیشتر، این پرسش‌نامه در وب‌سایت‌ها و رسانه‌های اجتماعی دیگر، از‌جمله سروش پلاس، فیسبوک و توییتر به اشتراک گذاشته شد. پرسش‌نامه حاوی اطلاعات مختصری از هدف مطالعه، اهمیت مشارکت داوطلبانه، تشویق شرکت‌کنندگان به پاسخ دادن به سؤالات، ناشناس بودن، محرمانه بودن اطلاعات و سؤالات اصلی پرسش‌نامه بود. علاوهبراین در بخش اطلاعات عنوان شد از هر خانواده فقط یک نفر برای به دست آوردن دقیق‌تر اطلاعات به پرسش‌نامه پاسخ دهد. ابتدا از شرکت کنندگان سؤال می‌شد آیا تا به حال به کووید 19 مبتلا شده‌اید؟ اگر پاسخ مثبت بود به سایر سؤالات پرسش‌نامه دسترسی نداشتند. در‌صورتی‌که پاسخ منفی بود اجازه دسترسی به پرسش‌نامه را داشتند.
پرسش‌نامه تحقیق حاضر براساس مقیاس لیکرت و پاسخ‌های بلی / خیر بود. مدت‌زمان تکمیل هر پرسش‌نامه حدود 15 دقیقه بود. این پرسش‌نامه به 2 بخش تقسیم شد.
بخش اول : اطلاعات جمعیت‌شناختی
افراد براساس سن، جنسیت، محل سکونت، وضعیت تأهل، تحصیلات، شغل، وضعیت اجتماعی‌اقتصادی براساس توزیع شاخص ازدحام خانوار (نسبت فرد به اتاق) به سه دسته پایین، متوسط و بالا تقسیم شدند [14]. همچنین از آن‌ها پرسیده شد آیا در خانواده و یا نزدیکان خود فرد بهبودیافته از کرونا دارید؟
بخش دوم
درک بیماران بهبودیافته (10 سؤال، به‌عنوان مثال غذا خوردن با بیماران بهبودیافته کرونا می‌تواند این بیماری را منتقل کند). سؤالات این بخش نیز براساس پاسخ‌های بلی و خیر طراحی شدند. سؤالات اجتناب از بیماران بهبودیافته (11 سؤال. به‌عنوان مثال از کار کردن با افراد بهبودیافته کرونا خودداری می‌کنم.)، یک سؤال هم نگرش تبعیض‌آمیز شغلی را دربر گرفت (معتقدم بیماران بهبودیافته نباید در مشاغلی مانند خدمات پذیرایی، معلمی، پرستاری و غیره فعالیت کند). سؤالات این بخش نیز براساس مقیاس لیکرت خیلی موافق، موافق، بی‌نظر، مخالف و خیلی مخالف طراحی شدند. برای محاسبه نمره اجتناب اجتماعی و نگرش تبعیض‌آمیز شغلی، سؤالات مربوط به هرکدام جمع زده شد تا نمره اجتناب اجتماعی و نگرش تبعیض‌آمیز شغلی به دست آید. نقطه برش اجتناب اجتماعی براساس میانگین تعیین شد. بدین‌صورت که کسب نمره کمتر از میانگین به‌عنوان اجتناب پایین و کسب نمره مساوی یا بیشتر از میانگین به‌عنوان اجتناب بالا محسوب می‌شد. همچنین برای تعیین نقطه برش نمره نگرش تبعیض‌آمیز شغلی به همین صورت اقدام شد و نمره کمتر از میانگین به‌عنوان نگرش تبعیض‌آمیز پایین و نمره مساوی یا بیشتر از میانگین به‌عنوان نگرش تبعیض‌آمیز بالا در نظر گرفته می‌شود.
پرسش‌نامه تحقیق حاضر براساس مقیاس لیکرت و پاسخ‌های بلی / خیر بود. مدت‌زمان تکمیل هر پرسش‌نامه حدود 15 دقیقه بود. سؤالات ابزار مورد‌نظر توسط محقق پس از بررسی متون گسترده در‌مورد موضوع مورد‌نظر طراحی شد. ما قبل از تکمیل پرسش‌نامه اصلی، آن را به‌صورت پیش‌آزمون در اختیار 30 نفر از افراد بالای 15 سال قرار دادیم و از نظرات آن‌ها در تسهیل درک بهتر و سازماندهی سؤالات استفاده شد. این افراد از 6 استان مختلف و با شیوع بالای کووید‌ـ19 انتخاب شدند. پس از دریافت نظرات شرکت‌کنندگان سؤالات مورد بازبینی و اصلاح قرار گرفت این شرکت‌کنندگان از مطالعه اصلی خارج شدند. همچنین پیش‌نویس اولیه پرسش‌نامه جهت ارزیابی خوانایی، سادگی، مرتبط بودن و اهمیت به تعدادی از متخصصین با تجربه و متخصص در‌زمینه مورد‌نظر ارسال و از نظرات آن‌ها در توسعه پرسش‌نامه استفاده شد. جهت تعیین پایایی ابزار، از روش آزمون باز‌آزمون استفاده شد، بدین صورت که پرسش‌نامه طی فاصله زمانی 2 هفته‌ای و در 2 نوبت در اختیار 20 نفر از افرادی که شرایط همسان با افراد مورد مطالعه را داشتند قرار گرفت. پس از آن برای محاسبه توافق آزمون با باز‌آزمون شاخص ضریب همبستگی درون‌طبقه‌ای مورد محاسبه قرار گرفت، بدین صورت برای محاسبه توافق میانگین نمرات آزمون با میانگین نمرات باز‌آزمون مقدار شاخص ICC=0/83 به دست آمد و پرسش‌نامه تأیید شد.
ملاحظات اخلاقی
کلیه ملاحظات اخلاقی همانند حفظ شأن افراد، بیان واضح و شفاف هدف پژوهش، رضایت‌نامه آگاهی و ارائه نتایج به ذی‌ربطان جهت اتخاذ تصمیمات مناسب رعایت شد و کد اخلاق IR.HUMS.REC.1399.061 از دانشگاه علوم‌پزشکی هرمزگان دریافت شد.
آنالیز آماری
برای توصیف متغیرهای کمی از میانگین و انحراف معیار و برای توصیف متغیرهای کیفی از فراوانی و فراوانی نسبی استفاده شد. متغیرهای وابسته در این مطالعه شامل اجتناب اجتماعی و تبعیض شغلی بودند که هرکدام به‌صورت دوحالته بود. بنابراین برای استنباط و تحلیل آماری جهت تعیین ارتباط متغیرهای وابسته با متغیرهای مستقل، ابتدا تحلیل تک‌متغیره انجام شد و سپس متغیرهایی که مقدار نسبت شانس آن‌ها کمتر از 0/25 بود وارد رگرسیون لجستیک چندگانه شدند. تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 21 انجام شد مقدار P<0/05 ازنظر آماری معنی‌دار در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
داده های 3836 نفر تجزیه‌و‌تحلیل آماری شد. در این مطالعه محدوده سنی شرکت‌کنندگان بین 15 تا 64 سال بود با میانگین و انحراف معیار 32/10± 33/95. (53/8 درصد) 2063 مرد، (46/2 درصد) 1773 زن، اکثر شرکت‌کنندگان ساکن شهر (74/4 درصد) 2853 و (58/4 درصد) 2242 متأهل بودند. 1786 (46/6 درصد) تحصیلات دانشگاهی داشتند. سایر اطلاعات جمعیت‌شناختی در جدول شماره 1 آمده است.
درک شرکت‌کنندگان نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19
73/8 درصد، 65/30 درصد و 75/3 درصد، به ترتیب معتقد بودند بیماران بهبودیافته کرونا تا مدت زیادی می‌توانند این ویروس را به دیگران منتقل کنند، غذا خوردن با بیماران بهبودیافته کرونا می‌تواند این بیماری را منتقل کند و دست دادن با بیماران بهبودیافته کرونا می‌تواند این بیماری را منتقل کند. همچنین 60 درصد شرکت کنندگان معتقد بودند فرد بهبودیافته کرونا در دراز مدت از سلامتی ضعیفی برخوردار است و 73/8 درصد معتقد بودند فرد بهبودیافته کرونا نمی تواند وظایف شغلی خود را به‌خوبی انجام دهد (جدول شماره 2).
56/72 درصد و 49/06 درصد از جمعیت عمومی به ترتیب اجتناب اجتماعی و نگرش تبعیض‌آمیز شغلی را نشان دادند. 51 درصد از افراد معتقد بودند از داشتن هر‌گونه تماس فیزیکی نزدیک با بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 خودداری می‌کنند و همچنین 75 درصد افراد معتقد بودند از تماس نزدیک بچه‌ها با بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 باید خودداری شود. براساس نتایج تحقیق حاضر 82 و 75 درصد از افراد نگرش تبعیض‌آمیزی نسبت به فعالیت افراد در مشاغلی مانند پرستاری، مراقبت از بیمار و مربیان مهد کودک داشتند.
طبق نتایج ما گروه سنی 45 تا 64 سال در مقایسه با گروه سنی 18 تا 29 سال ((2/93-1/04) 1/10=AOR)، افراد شهری در مقایسه با افراد روستایی ( (3/95-1/28) 1/23 =AOR) افراد با تحصیلات دیپلم در مقایسه با افراد با تحصیلات ابتدایی ((2/71-1/13) 1/42=AOR)، افراد با تحصیلات دانشگاهی در مقایسه با افراد با تحصیلات ابتدایی ((3/36-1/15) 2/19=AOR)، دانشجویان و دانش‌آموزان نسبت به غیر‌شاغلین ((3/50-1/81) 2/32=AOR)، شاغلین نسبت به غیر‌شاغلین ((2/64-1/20) 1/51=AOR) و افرادی که فرد بهبودیافته در خانه داشتند در مقایسه با سایر افراد ((6/51-1/28) 2/35=AOR) اجتناب اجتماعی بیشتری داشتند. مردان در مقایسه با زنان ((0/88-0/54) 0/63=AOR) اجتناب اجتماعی کمتری داشتند. سایر اطلاعات در جدول شماره 3 آمده است.
ارتباط بین متغیرهای جمعیت‌شناختی با نگرش تبعیض‌آمیز شغلی نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19
در خصوص عوامل جمعیت‌شناختی مرتبط با تبعیض شغلی نتایج نشان داد تبعیض شغلی در گروه سنی 45 تا 64 در مقایسه با گروه سنی 18 تا 29 سال ((2/29-1/05) 1/21 =AOR)، افراد مجرد در مقایسه با افراد متأهل ((2/02-1/09) 1/15=AOR)، افراد ساکن شهر در مقایسه با افراد روستایی ((2/99-1/68) 1/90=AOR)، افراد با وضعیت اقتصادی بالا ((1/79-1/05) 1/20=AOR) در مقایسه با سطح اقتصادی ضعیف و افراد با سابقه بیمار بهبودیافته در منزل ((1/89-1/15) 1/33=AOR) نگرش تبعیض‌آمیز بیشتری داشتند. مردان در مقایسه با زنان ((0/96-0/58) 0/84=AOR) و افراد با تحصیلات دبیرستان((0/75-0/37) 0/61=AOR)، دیپلم ((0/97-0/61) 0/75=AOR)، دانشگاهی ((0/77-0/43) 0/51=AOR) در مقایسه با افراد ابتدایی از نگرش تبعیض‌آمیز کمتری برخوردار بودند (جدول شماره 4).
بحث و نتیجه‌گیری
ما یک مطالعه در بین جمعیت عمومی ایران با هدف تعیین ادراک، اجتناب اجتماعی و نگرش تبعیض‌آمیز شغلی و فاکتور‌های تأثیر‌گذار در اجتناب اجتماعی و نگرش تبعیض‌آمیز شغلی نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19انجام دادیم. در زمان انجام مطالعه اطلاعاتی در‌زمینه شرایط سلامتی بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 برای مردم منتشر نشده بود. احتمالاً برخی اعتقادات غلط و نگرش‌های تبعیض‌آمیز نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 وجود داشته باشد. براساس نتایج ما 49 تا 56/72 درصد پاسخ‌دهندگان برخی تمایلات به اجتناب و تمایلات تبعیض‌آمیز شغلی را نشان دادند. بنابراین انتظار می‌رود بسیاری از بیماران مبتلا به کووید‌ـ19 در بازگشت به زندگی عادی با مشکلات قابل‌توجهی روبهرو شوند. مطالعه‌ای مروری یکی از مسائل بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 را مشکلات روحی و روانی گزارش کرد [15]. به نظر می‌رسد پاره‌ای از این مشکلات روحی و روانی در نتیجه نگرش تبعیض‌آمیز نسبت به این بیماران باشد [4]. احتمالاً یکی از دلایل احتمالی این اجتناب می‌تواند ترس از ابتلا به کووید‌ـ19 باشد. به عبارتی دیگر با‌توجه‌به مسری بودن شدید این عفونت و مرگ‌و‌میر آن، افراد خود را مستعد عفونت و در معرض خطر عوارض آن می‌بینند. در‌نتیجه جهت حفظ جان خود اقدام به انجام رفتارهای محافظتی می‌کنند. احتمالاً از‌طریق رفتار اجتنابی و نگرش تبعیض‌آمیز این رفتار حفاظتی از خود را انجام می‌دهند. در تحقیقی انگ اجتماعی نسبت به بیماری کووید‌ـ19 در افرادی که ترس بیشتری داشتند مشهود بود [12]. شاید بتوان این‌گونه هم تحلیل کرد که بیماری کووید‌ـ19 یک بیماری جدید است که بسیاری از جنبه‌های آن مخصوصاً در بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 هنوز ناشناخته است. مسائل ناشناخته احتمالاً به القای ترس در افراد و در‌نتیجه ارتباط این ترس به دیگران منجر می‌شوند. ارتقای دانش از‌طریق ارائه اطلاعات صحیح پزشکی و به دنبال آن اصلاح تصورات غلط افراد نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 تا حدود زیادی می‌تواند در کاهش این نگرش تبعیض‌آمیز مؤثر باشد. در مطالعه‌ای، فرصت‌های آموزشی و بهبود دانش در کاهش انگ اجتماعی نسبت به بیماران HIV توصیه شد [9]. ارائه آموزش‌های گسترده بهداشتی، انتشار اطلاعات دقیق و شفاف مربوط به کووید‌ـ19و ارائه مشاوره برای کاهش تبعیض و حذف آن‌ها، قویاً توصیه می‌شود. همچنین به منظور افزایش دانش و اطلاعات توصیه می‌شود از فناوری‌های مدرن رسانه‌ای از‌جمله تلویزیون، اینترنت، بیلبورد‌های تبلیغاتی در سطح شهر و غیره استفاده شود.
در تحقیق ما نیمی از افراد معتقد بودند از تماس نزدیک با بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 و همچنین بیش از نیمی از افراد معتقد بودند از تماس نزدیک بچه‌ها با بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 باید خودداری شود . لان و همکاران در تحقیقی گزارش کردند حداقل بخشی از بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 ناقل ویرس هستند [16]. بنابراین چنین رفتار اجتماعی‌ای توسط افراد در مطالعه حاضر تا حدودی قابل‌درک است. به‌هر‌حال همه بیماران ناقل ویروس نیستند و بر‌چسب زدن به همه آن‌ها به نوعی، نگرش تبعیض‌آمیز را نشان می‌دهد. این اعتقادات منفی را تا حدودی می‌توان به پاندمی گسترده، مرگ‌و‌میر بالا، اخبار و شایعات نادرست در‌مورد این عفونت و عدم اطلاعات کافی در‌مورد بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 نسبت داد. از طرفی اگرچه این جمله مستند نیست، ولی شنیده است که برخی افراد، کووید‌ـ19 را قضا و قدر الهی در پاسخ به رفتارهای بندگان می‌دانند که این‌گونه تقسیر و برداشت‌ها منجر به تقویت نگرش تبعیض‌آمیز افراد می‌شود. بنابراین گمان می‌رود اگر از شخصیت‌های پر‌نفوذ، مانند رهبران مذهبی بخواهیم که در‌مورد افراد بهبود‌یافته‌ای که مورد تبعیض قرار گرفته‌اند و نحوه حمایت از آن‌ها صحبت کنند و همچنین از بازیگران و ورزشکاران قابل‌احترام جامعه بخواهیم تا پیام‌هایی را منتشر کنند که این تبعیض را کاهش دهند، شاید بتوان تا حدودی گامی مؤثر به نفع کاهش اجتناب و تبعیض اجتماعی نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 برداشت.
براساس نتایج تحقیق حاضر بیش از نیمی از افراد نگرش تبعیض‌آمیزی نسبت به فعالیت افراد در مشاغلی مانند خدمات پذیرایی، معلمی و پرستاری از کودک یا بیمار داشتند. در تحقیق کیفی یکی از مشکلاتی که شرکت‌کنندگان بعد از بهبودی از کووید‌ـ19 گزارش کردند، مشکلات شغلی و بازگشت مجدد به کار بود [4]. در مطالعه ما، یکی از دلایل احتمالی مشکلات شغلی ممکن است این باشد که برخی از بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 توسط کارفرمایان خود مورد تبعیض قرار گرفتند. ادارات دولتی باید تدابیری را اتخاذ کنند تا از تبعیض در کار به‌شدت جلوگیری کنند. بنابراین تدوین اقدامات حمایتی مربوط به اشتغال و جلوگیری از تبعیض شغلی امری واجب و ضروری است به‌گونه‌ای که بیماران بهبودیافته بتوانند از حقوق شغلی عادلانه‌ای برخوردار شوند.
براساس یافته‌های تحقیق حاضر افرادی که در خانواده‌شان فرد بهبودیافته از کووید‌ـ19 داشتند، اجتناب و نگرش تبعیض‌آمیز شغلی بیشتری داشتند. بر‌خلاف نتایج ما، در مطالعه‌ای افرادی که در اقوام و دوستانشان فرد مبتلا به کووید‌ـ19 داشتند نگرش تبعیض‌آمیزشان کمتر بود که این تناقض را احتمالاً بتوان به نوع فرهنگ حاکم در جامعه و خصوصیات اجتماعی جمعیت‌شناختی جامعه هدف نسبت داد [13]. به نظر می‌رسد این افراد به دنبال ابتلای اعضای خانواده خود و متحمل شدن استرس و اضطراب، خطر بروز و ابتلا به این بیماری را بیشتر درک کرده‌اند. در‌نتیجه نسبت به بیماران بهبودیافته اجتناب اجتماعی بالا و نگرش تبعیض‌آمیز بیشتری دارند. گمان می‌رود اگر حس همدلی، صمیمیت و برقراری ارتباط اجتماعی با فرد بهبودیافته کووید‌ـ19 تقویت شود تا حدودی بتواند در کاهش اجتناب اجتماعی مؤثر واقع شود. آبل و همکاران تقویت نزدیکی اجتماعی را پاسخی به تهدید کووید‌ـ19 بر‌شمردند [17]. بنابراین لازم است رفتارهای بین‌فردی دوستانه و حمایتی تشویق شود.
در تحقیق ما اکثر متغیرهای اجتماعی جمعیت‌شناختی ازنظر آماری در اجتناب اجتماعی و نگرش تبعیض‌آمیز تأثیر معناداری داشتند. بر‌خلاف نتایج تحقیق حاضر، در مطالعه‌ای اطلاعات جمعیت‌شناختی نقشی در تبعیض علیه بیماران مبتلا به ایدز نداشت. این اختلاف نتایج را تا حدودی می‌توان به هدف مطالعه، خصوصیات اجتماعی و جمعیت‌شناختی گروه هدف، نوع فرهنگ حاکم در جامعه و نوع عفونت نسبت داد [9].
نتایج تحقیق حاضر نشان دادند اجتناب و نگرش تبعیض‌آمیز شغلی در زنان بیشتر از مردان بود. در تأیید یافته‌های ما، در مطالعه‌ای نگرش تبعیض‌آمیز نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 در زنان بیشتر از مردان بود [18]. احتمالاً ممکن است ترس از خطر ابتلا و انتشار بیماری کرونا در خانواده در میان زنان بیشتر بوده و این امر موجب منطقی دانستن وجود اجتناب و تبعیض نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 شده است.
براساس یافته‌های ما افراد با تحصیلات بالا از نگرش تبعیض‌آمیز کمتری برخوردار بودند. در تأیید یافته‌های ما، در پژوهشی کیفی افراد با تحصیلات بالا نگرش بردبارانه‌تری نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 داشتند [4]. در تحلیل یافته‌ها شاید بتوان چنین گفت اکثر افراد با تحصیلات بالا شاغل بوده و احتمالاً با همکارانی برخورد داشته‌اند که پس از بهبودی به محل کار بازگشته‌اند. گمان می‌رود این مسئله تا حدودی در کاهش دیدگاه تبعیض‌آمیز آن‌ها تأثیر‌گذار باشد. بالعکس تحصیلات بالا در مطالعه ما با اجتناب اجتماعی بیشتری همراه بود. به نظر می‌رسد افراد با تحصیلات بالا اطلاعات بیشتری از عوارض و خطر ابتلا به کووید‌ـ19 دارند که این خود به درک بیشتر این بیماری و به دنبال آن اجتناب اجتماعی بالا نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 منجر شده است.
یافته‌های ما نشان داد نگرش تبعیض‌آمیز در مناطق شهری بیشتر از مناطق روستایی بود. در مطالعه‌ای، افراد ساکن در مرکز چین به دلیل شروع کرونا از آن منطقه، اجتناب اجتماعی بالاتری نسبت به سایر مناطق جغرافیایی چین داشتند [18]. گمان می‌رود ساختار شهری، سفر بیشتر به مناطق شهری، متنوع بودن جمعیت و به‌اشتراک‌گذاری موارد بروز و شیوع عفونت در مناطق شهری توسط مقامات دولتی محلی در مقایسه با مناطق روستایی می‌تواند یکی از دلایل احتمالی این یافته باشد.
اجتناب و نگرش تبعیض‌آمیز نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 در بین جمعیت عمومی ایران یک مسئله جدی بود ، چراکه بیش از نیمی از جمعیت اجتناب اجتماعی و تقریباً نزدیک به نیمی از افراد، نگرش تبعیض‌آمیز شغلی نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 داشتند. سن بالا، تحصیلات پایین، شهر‌نشینی، وضعیت اقتصادی خوب، شاغل بودن و جنسیت (زن)، از‌جمله ریسکفاکتورهای اجتناب اجتماعی بود. همچنین فاکتور‌های مؤثر نامبرده در اجتناب اجتماعی از‌جمله ریسکفاکتورهای مؤثر در نگرش تبعیض‌آمیز شغلی بود، به استثای سطح تحصیلات، چراکه افراد با تحصیلات بالا نگرش تبعیض‌آمیز شغلی کمتری داشتند. براساس یافته‌ها، می‌توان چنین نتیجه گرفت که برای کاهش اجتماعی و نگرش تبعیض‌آمیز شغلی نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 تلاش مشترک چندین بخش لازم است. برای بخش‌های پزشکی، باید اطلاعات دقیق و شفافی در‌مورد شرایط جسمی بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19برای آحاد جامعه منتشر شود تا تردیدهای عمومی برطرف شود. برای ادارات دولتی اقدامات حمایتی مربوط به اشتغال را تنظیم کنند و سپس به‌شدت از تبعیض شغلی جلوگیری کنند تا بیماران بهبودیافته هم از حقوق شغلی عادلانه‌ای برخوردار باشند. همچنین باید ارتباط اجتماعی بین آحاد جامعه با بیماران بهبودیافته تشویق شود. یافته‌های ما ممکن است به مشاوران دولت و متخصصان مراقبت‌های بهداشتی در ارائه مداخلات هدفمند در مواجهه با بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19در ایران و سایر مناطق مختلف جهان کمک کند. همچنین نتایج این تحقیق به سیاست‌گذاران امر سلامت کمک می‌کند استراتژی‌هایی را برای ارتقای مجدد بیماران بهبودیافته در جامعه به کار بگیرند.
این مطالعه چندین محدویت داشت. نخست آنکه اطلاعات از‌طریق نمونه‌گیری آسان و اکثریت افراد با تحصیلات دانشگاهی وارد مطالعه شدند. بنابراین تعمیم نتایج به افراد با تحصیلات پایین و کل جمعیت با محدودیت مواجه است. داده‌های این مطالعه با استفاده از سیستم عامل‌های مختلف رسانه‌های اجتماعی به‌صورت آنلاین جمع‌آوری شد (واتساپ، فیسبوک و غیره). در این نظرسنجی مشارکت افراد مسن محدود بود، چراکه کمتر از سایر گروه‌های سنی از رسانه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند و همچنین مشارکت افراد روستایی به علت دسترسی محدود به اینترنت کمتر بود. پرسش‌نامه‌ها به‌صورت خود‌گزارشی تکمیل شدند و سو‌گیری‌های مطلوب اجتماعی باید در نظر گرفته شود. نتایج ما نمی‌تواند به کشورهای مختلف دیگر تعمیم داده شود و تحقیقات بیشتر منطقه‌ای و در نظر گرفتن اختلافات بین‌المللی لازم است.همچنین ابزار استانداردی برای اندازه‌گیری اجتناب اجتماعی و نگرش تبعیض‌آمیز در خصوص بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 وجود نداشت. بنابراین توصیه می‌شود ابزار خاصی که مقیاس‌های معتبرتری را با دقت بیشتری در خصوص تبعیض و اجتناب اجتماعی نسبت به بیماران بهبودیافته کووید‌ـ19 اندازه‌گیری کند طراحی شود. اگرچه اندازه‌گیری تجربیات مرتبط با اجتناب اجتماعی با استفاده از یک ابزار خاص و معتبر انجام نشده است، ولی اظهارات ارزیابی‌شده اجازه شناسایی جنبه‌های مهم پویایی تبعیض را در جمعیت مورد‌مطالعه می‌دهد تا نه‌تنها برای ایجاد فرضیه‌های ممکن، بلکه برای طراحی سؤالاتی که در تحقیقات آینده باید در نظر گرفت شود مورد استفاده قرار بگیرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
کلیه ملاحظات اخلاقی همانند حفظ شأن افراد، بیان واضح و شفاف هدف پژوهش، رضایت‌نامه آگاهی و ارائه نتایج به ذی‌ربطان جهت اتخاذ تصمیمات مناسب رعایت شد و کد اخلاق IR.HUMS.REC.1399.061 از دانشگاه علوم‌پزشکی هرمزگان دریافت شد.
حامی مالی
این مقاله با حمایت مالی معاونت تحقیقات دانشگاه علوم‌پزشکی هرمزگان انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
طراحی مطالعه و نوشتن نسخه اولیه: سارا دادی‌پور و ناهید شهابی؛ تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها: شکرالله محسنی؛ پروتکل مطالعه و نظارت بر جمع‌آوری داده‌ها: ناهید شهابی و وحید رعنایی؛ جمع‌آوری داده‌ها و مدیریت داده‌ها: سارا دادی‌پور و هادی اسحاقی ثانی کاخکی؛ طراحی پرسش‌نامه آنلاین: حسام‌الدین کمال‌زاده تختی و حسین منتظر قائم؛ خواندن و تأیید نسخه نهایی: همه نویسندگان.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان از حمایت مالی دانشگاه علوم‌پزشکی هرمزگان تشکر می‌کنند.
References
1.Dao TL, Hoang VT, Gautret P. Recurrence of SARS-CoV-2 viral RNA in recovered COVID-19 patients: A narrative review. Eur J Clin Microbiol Infect Dis. 2021; 40(1):13-25. [DOI:10.1007/s10096-020-04088-z] [PMID] [PMCID]
2.Devakumar D, Shannon G, Bhopal SS, Abubakar I. Racism and discrimination in COVID-19 responses. Lancet. 2020; 395(10231):1194.[DOI:10.1016/S0140-6736(20)30792-3] [PMID]
3.Singh R, Subedi M. COVID-19 and stigma: Social discrimination towards frontline healthcare providers and COVID-19 recovered patients in Nepal. Asian J Psychiatr. 2020; 53:102222. [DOI:10.1016/j.ajp.2020.102222] [PMID] [PMCID]
4.Chen D, Song F, Cui N, Tang L, Zhang H, Shao J, et al. The perceptions and views of rural residents towards COVID-19 recovered patients in China: A descriptive qualitative study. Int J Gen Med. 2021; 14:709-20. [DOI:10.2147/IJGM.S293368] [PMID] [PMCID]
5.Sher L. Are COVID-19 survivors at increased risk for suicide? Acta Neuropsychiatr. 2020; 32(5):270. [DOI:10.1017/neu.2020.21] [PMID] [PMCID]
6.Wu C, Hu X, Song J, Yang D, Xu J, Cheng K, et al. Mental health status and related influencing factors of COVID-19 survivors in Wuhan, China. Clin Transl Med. 2020; 10(2):e52. [DOI:10.1002/ctm2.52] [PMID] [PMCID]
7.Baldassarre A, Giorgi G, Alessio F, Lulli LG, Arcangeli G, Mucci N. Stigma and discrimination (SAD) at the time of the SARS-CoV-2 pandemic. Int J Environ Res Public Health. 2020; 17(17):6341. [DOI:10.3390/ijerph17176341] [PMID] [PMCID]
8.Li X, Yuan L, Li X, Shi J, Jiang L, Zhang C, et al. Factors associated with stigma attitude towards people living with HIV among general individuals in Heilongjiang, Northeast China. BMC Infect Dis. 2017; 17(1):154. [DOI:10.1186/s12879-017-2216-0] [PMID] [PMCID]
9.Tavakoli F, Karamouzian M, Rafiei-Rad AA, Iranpour A, Farrokhnia M, Noroozi M, et al. HIV-related stigma among healthcare providers in different healthcare settings: A cross-sectional study in Kerman, Iran. Int J Health Policy Manag. 2020; 9(4):163-9. [DOI:10.15171/ijhpm.2019.92] [PMID] [PMCID]
10.Abebe H, Shitu S, Mose A. Understanding of COVID-19 vaccine knowledge, attitude, acceptance, and determinates of COVID-19 vaccine acceptance among adult population in Ethiopia. Infect Drug Resist. 2021; 14:2015-25. [DOI:10.2147/IDR.S312116] [PMID] [PMCID]
11.Yoseph A, Tamiso A, Ejeso A. Knowledge, attitudes, and practices related to COVID-19 pandemic among adult population in Sidama Regional State, Southern Ethiopia: A community based cross-sectional study. Plos One. 2021; 16(1):e0246283. [DOI:10.1371/journal.pone.0246283] [PMID] [PMCID]
12.Cassiani-Miranda CA, Campo-Arias A, Tirado-Otálvaro AF, Botero-Tobón LA, Upegui-Arango LD, Rodríguez-Verdugo MS, et al. Stigmatisation associated with COVID-19 in the general Colombian population. Int J Soc Psychiatry. 2021; 67(6):728-36. [DOI:10.1177/0020764020972445] [PMID] [PMCID]
13.Miconi D, Li ZY, Frounfelker RL, Venkatesh V, Rousseau C. Socio-cultural correlates of self-reported experiences of discrimination related to COVID-19 in a culturally diverse sample of Canadian adults. Int J Intercult Relat. 2021; 81:176-92. [DOI:10.1016/j.ijintrel.2021.01.013] [PMID] [PMCID]
14.Dadipoor S, Mirzaei-Alavijeh M, Aghamolaei T, Heyrani A, Ghaffari M, Ghanbarnejad A. Predictors of hookah smoking frequency among women in the South of Iran: A cross-sectional study. Journal of ethnicity in substance abuse. 2020; [Unpublished]. [DOI:10.21203/rs.2.21760/v2]
15.Pai HJ, Toma JT, Chen BFL, Park ASH, Pai MYB. Health complications in patients recovering from COVID-19: A narrative review of post-COVID Syndrome. J Advances Med Med Res 2021; 33(10):115-29. [DOI:10.9734/jammr/2021/v33i1030916]
16.Lan L, Xu D, Ye G, Xia C, Wang S, Li Y, et al. Positive RT-PCR test results in patients recovered from COVID-19. JAMA. 2020; 323(15):1502-3. [DOI:10.1001/jama.2020.2783] [PMID] [PMCID]
17.Abel T, McQueen D. The COVID-19 pandemic calls for spatial distancing and social closeness: Not for social distancing! Int J Public Health. 2020; 65(3):231. [DOI:10.1007/s00038-020-01366-7] [PMID] [PMCID]
18.Liu R, Nicholas S, Leng A, Qian D, Maitland E, Wang J. The influencing factors of discrimination against recovered Coronavirus disease 2019 (COVID-19) patients in China: A national study. Hum Vaccin Immunother. 2022; 18(1):1913966. [DOI:10.1080/21645515.2021.1913966] [PMID] [PMCID]
1.Dao TL, Hoang VT, Gautret P. Recurrence of SARS-CoV-2 viral RNA in recovered COVID-19 patients: A narrative review. Eur J Clin Microbiol Infect Dis. 2021; 40(1):13-25. [DOI:10.1007/s10096-020-04088-z] [PMID] [PMCID]
2.Devakumar D, Shannon G, Bhopal SS, Abubakar I. Racism and discrimination in COVID-19 responses. Lancet. 2020; 395(10231):1194.[DOI:10.1016/S0140-6736(20)30792-3] [PMID]
3.Singh R, Subedi M. COVID-19 and stigma: Social discrimination towards frontline healthcare providers and COVID-19 recovered patients in Nepal. Asian J Psychiatr. 2020; 53:102222. [DOI:10.1016/j.ajp.2020.102222] [PMID] [PMCID]
4.Chen D, Song F, Cui N, Tang L, Zhang H, Shao J, et al. The perceptions and views of rural residents towards COVID-19 recovered patients in China: A descriptive qualitative study. Int J Gen Med. 2021; 14:709-20. [DOI:10.2147/IJGM.S293368] [PMID] [PMCID]
5.Sher L. Are COVID-19 survivors at increased risk for suicide? Acta Neuropsychiatr. 2020; 32(5):270. [DOI:10.1017/neu.2020.21] [PMID] [PMCID]
6.Wu C, Hu X, Song J, Yang D, Xu J, Cheng K, et al. Mental health status and related influencing factors of COVID-19 survivors in Wuhan, China. Clin Transl Med. 2020; 10(2):e52. [DOI:10.1002/ctm2.52] [PMID] [PMCID]
7.Baldassarre A, Giorgi G, Alessio F, Lulli LG, Arcangeli G, Mucci N. Stigma and discrimination (SAD) at the time of the SARS-CoV-2 pandemic. Int J Environ Res Public Health. 2020; 17(17):6341. [DOI:10.3390/ijerph17176341] [PMID] [PMCID]
8.Li X, Yuan L, Li X, Shi J, Jiang L, Zhang C, et al. Factors associated with stigma attitude towards people living with HIV among general individuals in Heilongjiang, Northeast China. BMC Infect Dis. 2017; 17(1):154. [DOI:10.1186/s12879-017-2216-0] [PMID] [PMCID]
9.Tavakoli F, Karamouzian M, Rafiei-Rad AA, Iranpour A, Farrokhnia M, Noroozi M, et al. HIV-related stigma among healthcare providers in different healthcare settings: A cross-sectional study in Kerman, Iran. Int J Health Policy Manag. 2020; 9(4):163-9. [DOI:10.15171/ijhpm.2019.92] [PMID] [PMCID]
10.Abebe H, Shitu S, Mose A. Understanding of COVID-19 vaccine knowledge, attitude, acceptance, and determinates of COVID-19 vaccine acceptance among adult population in Ethiopia. Infect Drug Resist. 2021; 14:2015-25. [DOI:10.2147/IDR.S312116] [PMID] [PMCID]
11.Yoseph A, Tamiso A, Ejeso A. Knowledge, attitudes, and practices related to COVID-19 pandemic among adult population in Sidama Regional State, Southern Ethiopia: A community based cross-sectional study. Plos One. 2021; 16(1):e0246283. [DOI:10.1371/journal.pone.0246283] [PMID] [PMCID]
12.Cassiani-Miranda CA, Campo-Arias A, Tirado-Otálvaro AF, Botero-Tobón LA, Upegui-Arango LD, Rodríguez-Verdugo MS, et al. Stigmatisation associated with COVID-19 in the general Colombian population. Int J Soc Psychiatry. 2021; 67(6):728-36. [DOI:10.1177/0020764020972445] [PMID] [PMCID]
13.Miconi D, Li ZY, Frounfelker RL, Venkatesh V, Rousseau C. Socio-cultural correlates of self-reported experiences of discrimination related to COVID-19 in a culturally diverse sample of Canadian adults. Int J Intercult Relat. 2021; 81:176-92. [DOI:10.1016/j.ijintrel.2021.01.013] [PMID] [PMCID]
14.Dadipoor S, Mirzaei-Alavijeh M, Aghamolaei T, Heyrani A, Ghaffari M, Ghanbarnejad A. Predictors of hookah smoking frequency among women in the South of Iran: A cross-sectional study. Journal of ethnicity in substance abuse. 2020; [Unpublished]. [DOI:10.21203/rs.2.21760/v2]
15.Pai HJ, Toma JT, Chen BFL, Park ASH, Pai MYB. Health complications in patients recovering from COVID-19: A narrative review of post-COVID Syndrome. J Advances Med Med Res 2021; 33(10):115-29. [DOI:10.9734/jammr/2021/v33i1030916]
16.Lan L, Xu D, Ye G, Xia C, Wang S, Li Y, et al. Positive RT-PCR test results in patients recovered from COVID-19. JAMA. 2020; 323(15):1502-3. [DOI:10.1001/jama.2020.2783] [PMID] [PMCID]
17.Abel T, McQueen D. The COVID-19 pandemic calls for spatial distancing and social closeness: Not for social distancing! Int J Public Health. 2020; 65(3):231. [DOI:10.1007/s00038-020-01366-7] [PMID] [PMCID]
18.Liu R, Nicholas S, Leng A, Qian D, Maitland E, Wang J. The influencing factors of discrimination against recovered Coronavirus disease 2019 (COVID-19) patients in China: A national study. Hum Vaccin Immunother. 2022; 18(1):1913966. [DOI:10.1080/21645515.2021.1913966] [PMID] [PMCID]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
