طب پیشگیری

مقدمه
یکی از جدی‌ترین عوامل تهدید‌کننده سلامت بشر در طول تاریخ، شیوع و ابتلا به انواع بیماری‌های عفونی است که جدید‌ترین آن سندرم حاد تنفسی ناشی از کرونا ویروس (کووید‌-‌19) است [1] که در اواخر سال 2019 میلادی در شهر وهان چین شیوع پیدا کرد [2، 3]. 
در ابتدا تعداد موارد کم بود، ولی به دلیل قدرت بالای انتشار ویروس، به‌سرعت تعداد مبتلایان افزایش یافت و به یک پاندمی تبدیل شد [4]. به‌طوری‌که در 30 ژانویه سال 2020 سازمان بهداشت جهانی شیوع این ویروس را یک فوریت بهداشت عمومی و نگرانی بین‌المللی اعلام کرد [5]. در 12 فوریه سال 2020، سازمان بهداشت جهانی بیماری عفونی ناشی از ویروس کرونا را به دلیل ظاهر سنبله‌های سطح ویروس که از‌نظر ظاهر، تاج‌دار و مانند خورشید بود کووید‌-‌19 نامید [6، 7]. 
گزارش وضعیت سازمان جهانی بهداشت در 22 ژوئیه سال 2021 بیش از 191773590 مورد مبتلا و 4127963 مورد مرگ ثبت کرده است. الگوی پاندمی و اعدادی که روزانه در‌حال افزایش است نشان می‌دهد که این ویروس مبتلایان و قربانیان زیادی خواهد داشت. بیشترین آمار ابتلا و مرگ مربوط به آمریکا و کشورهای اروپایی است [1، 8]. طبق آمار وزارت بهداشت در ایران نیز تا به امروز (31 تیر 1400) 3623840 نفر مبتلا و 88063 نفر در اثر ابتلا به این بیماری جان باخته‌اند [9].
این ویروس مانند سایر بیماری‌های عفونی از‌طریق قطرات تنفسی یا تماس مستقیم با فرد آلوده منتقل می‌شود [10، 11]. بخش قابل‌توجهی از افراد آلوده به ویروس کرونا بدون علامت و یا دارای علائم غیر‌اختصاصی بیماری‌اند و می‌توانند به‌عنوان منبع بالقوه عفونت، ویروس را در جامعه گسترش دهند [12]. نتیجه مطالعات نشان داد بار ویروس در نواحی نازوفارنکس در افراد بدون علامت به اندازه بیماران علامت‌دار است. این یافته‌ها نشان می‌دهد بیماران بدون علامت نقش اصلی را در انتقال عفونت در جامعه ایفا می‌کنند [13]. انسان هیچ‌گونه تجربه ایمونولوژیک مستقیمی با SARS COV2 ندارد، کووید انسان را در برابر عفونت و بیماری آسیب‌پذیر می‌کند و طولانی شدن قطع زنجیره انتقال ویروس باعث بروز جهش هایی در ویروس می‌شود که ممکن است بر قدرت سرایت‌پذیری و مرگ‌و‌میر تأثیر‌گذار باشد [14، 15]. بنابراین بهترین راه مبارزه با این ویروس مسری با کشندگی بالا در نظر گرفتن اقدامات پیشگیرانه و روش‌هایی غیر از واکسن است. اقدامات پیشگیرانه برای کنترل و کاهش خطرات عفونت که توسط سازمان بهداشت جهانی توصیه شده است شامل ماندن در خانه، اجتناب از رفتن در مکان‌های شلوغ، شستن مرتب دست‌ها به مدت 20 ثانیه با آب و صابون، عدم لمس دهان، بینی و چشم‌ها با دست‌های کثیف، داشتن فاصله اجتماعی حداقل 1 تا 2 متری، استفاده از ماسک برای پوشاندن دهان و بینی خود است [16]. مطالعات نشان داده است که استفاده از ماسک، قرنطینه خانگی و رعایت فاصله اجتماعی با کاهش بروز کووید‌-‌19 همراه است. به همین دلیل استفاده از ماسک و رعایت فاصله فیزیکی برای کاهش انتقال کووید‌-‌19 از افراد مبتلا و یا حاملین بدون علامت بسیار مهم و مؤثر هستند [17].   
پاندمی جهانی بیماری کرونا و افزایش روز‌افزون موارد ابتلا به بیماری کرونا در سراسر جهان، نشان می‌دهد در اجتماعات خطر انتقال بیماری بالاست [18]; بنابراین مداخلات پیشگیرانه و آموزشی برای کاهش میزان ابتلا به کووید‌-‌19 لازم است. کنترل پاندمی بیماری تنها با مشارکت افراد جامعه در رعایت پروتکل‌های بهداشتی و پیشگیرانه امکان‌پذیر است. در این راستا این مطالعه مورد‌شاهدی با هدف تعیین منشأ آلودگی به ویروس کرونا در مبتلایان به کووید‌-‌19 در مقایسه با بیمارانی که تحت شرایط مشابهی حضور داشتند و آزمایش کووید‌-‌19 آن‌ها منفی بود انجام گرفت.

مواد و روش‌ها
مطالعه مورد‌شاهدی حاضر در سال 1399 با هدف بررسی منشأ آلودگی به ویروس کرونا صورت گرفت. در این مطالعه گروه مورد شامل افراد با نتیجه مثبت پی‌سی‌آر‌ ‌و گروه شاهد افرادی با نتیجه تست منفی پی‌سی‌آر بودند. جامعه مورد‌مطالعه را افراد مشکوک دارای علائم یا بدون علائم مراجعه‌کننده به مرکز معین شهرستان میاندوآب تشکیل می‌دادند. رعایت پروتکل‌های بهداشتی چون ماسک، فاصله اجتماعی و بهداشت دست‌ها به‌عنوان مواجهه و متغیر مستقل و نتایج مثبت و منفی تست پی‌سی‌آر به‌عنوان پیامد یا متغیر وابسته مورد بررسی قرار گرفت.
گردآوری اطلاعات، به روش مصاحبه چهره‌به‌چهره با استفاده از پرسش‌نامه‌ای که شامل 2 بخش بود انجام گرفت. بخش اول حاوی اطلاعات جمعیت‌شناختی شامل سن، جنس، وضعیت تأهل، تحصیلات، شغل، محل اقامت و قومیت بود. شغل براساس احتمال آلودگی به ویروس کووید‌-‌19 با احتمال آلودگی بسیار زیاد / زیاد / متوسط و کم طبقه‌بندی شد. تقسیم‌بندی شغل‌ها براساس میزان مواجهه با افراد و بیماران مبتلا به کرونا توسط پنلی شامل کارشناسان شبکه بهداشت و درمان صورت گرفت. مشاغل با احتمال آلودگی بسیار بالا شامل پرسنل مشاغل بهداشت و درمان، خدمات پستی و بانکی، مراکز نظامی و انتظامی، نانوایی، کارکنان حمل‌و‌نقل عمومی و بین شهری، خدمات صنعتی، فروشگاه‌ها و سوپرمارکت‌ها تعریف شدند. مشاغل با احتمال آلودگی زیاد شامل فروشندگان طلا و جواهر، پارچه و لباس، لوازم‌التحریر، بازارهای سرپوشیده و غیره (بازاری) بودند. مشاغل با احتمال آلودگی متوسط شامل مربی باشگاه‌های ورزشی و مهدکودک، کارکنان قهوه‌خانه بودند و مشاغل با آلودگی کم نیز شامل کارکنان گیم‌نت، کشاورز و دامدار، خانه‌دار، معلم و محصل بودند. بخش دوم شامل اطلاعاتی در خصوص منشأ آلودگی به ویروس کرونا بود. مواردی از قبیل مکان‌های حضور و تعداد دفعات حضور و تراکم جمعیت، نوع وسیله نقلیه مورد‌استفاده در ترددها، دفعات و محل تماس با فرد بیمار با تست مثبت، استفاده از وسایل حفاظت فردی در تماس با فرد بیمار، مسافرت، رعایت پروتکل‌های بهداشتی چون ماسک، فاصله اجتماعی و بهداشت دست‌ها در زندگی روزمره.
جهت انجام مصاحبه از افراد مراجعه‌کننده به مرکز معین جهت تست کووید‌-‌19، دعوت به شرکت در مطالعه شد. بعد از بیان اهداف مطالعه و محرمانه ماندن اطلاعات و امضای فرم موافقت، با شرکت‌کنندگان در اتاق جداگانه‌ای با رعایت پروتکل‌های بهداشتی مصاحبه انجام شد. مصاحبه با هر فرد به مدت 15 دقیقه طول کشید.
با‌توجه‌به نبود مطالعات مشابه در این منطقه، مطالعه مقدماتی با 100 نفر شرکت‌کننده برای احتساب حجم نمونه انجام شد. با در نظر گرفتن سطح معنی‌داری 0/05، توان80 درصد، نسبت موارد به کنترل‌ها برابر 1، شانس ابتلا به کوویدـ 19 در افرادی که پروتکل را رعایت نمی‌کردند برابر 2/3 و نسبت مبتلایان در گروهی که به پروتکل بهداشتی از‌جمله رعایت فاصله اجتماعی عمل می‌کردند برابر 0/5 و در گروهی که عمل نمی‌کردند برابر 0/2 محاسبه شد (N=127). در‌نهایت با در نظر گرفتن 17 درصد به‌عنوان عدم پاسخ‌دهی، حجم نمونه نهایی برای هر گروه 150 نفر برآورد شد (فرمول شماره 1). 



جهت توصیف پیامد کیفی ابتلا به ویروس کووید‌-‌19 و مقایسه متغیر‌های زمینه‌ای کیفی بین 2 گروه مورد و شاهد، از فراوانی، درصد و حدود اطمینان 95 درصد و جهت مقایسه متغیر‌های زمینه‌ای کمی بین 2 گروه مورد و شاهد، از میانگین و انحراف معیار و حدود اطمینان 95 درصد بهره گرفته شد. جهت تعیین عوامل خطر ابتلا و محاسبه نسبت شانس کنترل‌شده برای متغیر‌های مخدوشگر و زمینه‌ای از رگرسیون لجستیک استفاده شد. تحلیل داده‌ها با نرم‌افزار STATA نسخه 14در سطح معنی‌داری 5 درصد انجام شد.
این مطالعه در معاونت پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی ارومیه با شماره طرح 10523 و کد اخلاق 077/1400 IR.UMSU.REC به تصویب رسید.

یافته‌ها
در‌مجموع 298 نمونه در این مطالعه مورد بررسی قرار گرفتند 143 نفر دارای نتیجه منفی تست پی‌سی‌آر به‌عنوان گروه شاهد یا کنترل و 155 نفر دارای نتیجه مثبت تست پی‌سی‌آر بعنوان گروه مورد مطالعه شدند. بر‌اساس اطلاعات جدول شماره 1 درصد جنسیت افراد 2 گروه مورد و شاهد تقریباً یکسان بود (‌48/4 درصد گروه مورد و 51 درصد گروه شاهد مرد بودند (P>0/05). 2 گروه مورد و شاهد ازلحاظ میانگین سنی نیز مشابه بودند (میانگین سنی افراد موردمطالعه در گروه مورد و شاهد به ترتیب 15/28±42/5 و 1/97±15/65 41/97 بود. این اختالف سنی ازنظر آماری معنی دار نبود(P>0/05).



27/97 درصد از گروه شاهد و 34/83 درصد از مورد دارای تحصیلات دانشگاهی بودند (P>0/05). 79 درصد از گروه شاهد و 82/6 درصد از مورد متأهل بودند (P>0/05). به ترتیب 28/7 و 29/7 درصد از افراد گروه مورد و شاهد به شغل هایی با احتمال آلودگی بسیار زیاد مشغول بودند. داشتن شغل با احتمال آلودگی مختلف درگروه مورد و شاهد تفاوت معنی داری داشت (P=0/049). 1/67 درصد از شاهدها و 80/6 درصد از موردها ساکن شهر بودند. بین محل اقامت و ابتال به کووید-19 ارتباط معنی داری وجود داشت (P>0/008).
جدول شماره 2 نسبت شانس خام رعایت فاصله اجتماعی و نسبت شانس را برای سایر متغیر‌های زمینه‌ای که فقط برای رعایت فاصله اجتماعی کنترل شده‌اند نشان می‌دهد. همچنین ستون پنجم نسبت شانس مثبت شدن تست پی‌سی‌آر تعدیل‌شده برای سن، جنس، وضع تأهل، تحصیلات، شغل، محل سکونت و قومیت را گزارش می‌کند. 




براساس آنالیز تک‌متغیره شانس ابتلا به کووید‌-‌19 در گروهی که فاصله اجتماعی را اصلاً رعایت نکرده‌اند و یا تا حدودی رعایت کرده‌اند نسبت به گروهی که کاملاً رعایت کرده‌اند به ترتیب 15/56 و 1/73 برابر بود (0/001=P‌) (P=0/050). شانس مثبت شدن تست پی‌سی‌آر در زنان 1/15 برابر مردان بود که این ارتباط از‌لحاظ آماری معنی‌دار نبود (0/059=P). شانس مثبت شدن تست پی‌سی‌آر در افراد با سطح تحصیلات دیپلم (P=0/020 و 5/93-1/13 و CI59/2OR ) و دانشگاهی (P=0/001 و 2/01-1/96 و  CI69/4OR ) به ترتیب 2/59 و 4/69 برابر افراد کم‌سواد بود. برای شغل‌هایی با احتمال آلودگی متوسط، زیاد و خیلی زیاد شانس مثبت شدن تست پی‌سی‌آر به ترتیب 0/31، 1/69 و 1/88 برابر در مقایسه با گروه شغلی با احتمال آلودگی کم بود. 
بر‌اساس نتایج آنالیز چندگانه و بعد از تعدیل اثر متغیر‌های زمینه‌ای شانس مثبت شدن تست پی‌سی‌آر در صورت عدم رعایت فاصله اجتماعی و همچنین رعایت نسبی فاصله اجتماعی به ترتیب بیش از 37 و 2 برابر افرادی بود که فاصله اجتماعی را رعایت کرده بودند که این نسبت شانس از‌لحاظ آماری معنی‌دار بود (P=0/001 و 97/26-14/15 و CI11/37OR) (P=0/003 و 5/131-1/40 و CI68/2OR). شانس مثبت شدن تست پی‌سی‌آر  در افراد با سطح تحصیلات دانشگاهی نسبت به افراد کم‌سواد 4/90 بود (P=0/008 و 15/83-1/52 و CI90/4OR). در صورت عدم رعایت فاصله اجتماعی شانس مثبت شدن تست پی‌سی‌آر در اقوام فارس نسبت به اقوام ترک 2/52 برابر بود (P=0/02 و 0/32-0/007 و CI52/2OR) همچنین شانس مثبت شدن تست پی‌سی‌آر در افرادی که در روستا سکونت داشتند در مقایسه با سکونت در شهر 0/44 برابر بود (P=0/04 و 0/96-0/21 و CI44/0OR) (جدول شماره 2).
بر‌اساس نتایج آزمون رگرسیون چند‌گانه و بعد از تعدیل اثر متغیر‌های زمینه‌ای شانس ابتلا به کووید‌-‌19 در صورت عدم استفاده یا استفاده نسبی از ماسک به ترتیب 9/042 و 5/31 برابر افرادی بود که به‌طور مرتب از ماسک استفاده می‌کردند (P=0/001 و 27/47-2/98 و CI42/9OR) (P=0/001 و 9/60-2/94 و CI31/5OR) که این رابطه از‌لحاظ آماری معنی‌دار بود. شانس مثبت شدن تست پی‌سی‌آر در افراد با تحصیلات دیپلم و دانشگاهی به ترتیب 2/54 و 4/16 برابر افراد کم‌سواد بود (P=0/83 و 7/33-0/88 و  CI54/2OR)، (P=0/002 و 12/54-1/38 و CI16/14OR). در شغل‌هایی با احتمال آلودگی متوسط و زندگی در مناطق روستایی شانس ابتلا به کووید‌-‌19 به ترتیب 0/34 و 0/53برابر بود (P=0/057 و 1/03-0/11 و CI34/0OR)، (P=0/002 و 1/08-0/26 و CI53/0OR). بین قومیت‌های مختلف، وضعیت تأهل، جنس و سن با مثبت شدن تست پی‌سی‌آر ارتباط معنی‌داری یافت نشد (جدول شماره 2). 
بر‌اساس آنالیز تک‌متغیره شانس ابتلا به کووید‌-‌19 در گروهی که بهداشت دست‌ها را اصلا رعایت نکرده‌اند و یا تا حدودی رعایت کرده‌اند در مقایسه با گروهی که کاملاً رعایت کرده‌اند به ترتیب 7/74 و 1/91 برابر بود (P=0/010 و 21/24-2/82 و CI74.7OR) (P=0/001 و 3/12-1/17 و CI91.1OR). شانس مثبت شدن تست پی‌سی‌آر در افراد با سطح تحصیلات دیپلم ( P=0/025 و 4/95-1/11 و CI35.2OR) و دانشگاهی ( P=0/003 و 6/97-1/49 و CI23.3OR) به‌طور معنی‌داری به ترتیب 2/35 و 3/23 برابر افراد کم‌سواد بود. شغل‌هایی با احتمال آلودگی متوسط ( P=0/009 و 0/72-0/1 و CI27.3OR) و سکونت در محیط روستایی ( P=0/003 و 0/74-0/24 و CI42/0OR) به ترتیب 73 و 58 درصد شانس مثبت شدن تست پی‌سی‌آر را کاهش دادند. این ارتباط از‌لحاظ آماری معنی‌دار بود. بر‌اساس نتایج آنالیز چندگانه و بعد از تعدیل اثر متغیر‌های زمینه‌ای شانس مثبت شدن تست پی‌سی‌آر در صورت عدم رعایت بهداشت دست‌ها و همچنین رعایت نسبی بهداشت دست‌ها به ترتیب 14/50 و 2/70 برابر افرادی بود که بهداشت دست‌ها را کامل رعایت کرده بودند که این ارتباط از‌لحاظ آماری معنی‌دار بود ( P=0/001 و 44/96-4/68  و CI50/14OR) (P=0/001 و 4/83-1/52  و CI16/14OR). شانس مثبت شدن تست پی‌سی‌آر به‌طور معنی‌داری در افراد با سطح تحصیلات دیپلم ( P=0/040 و 8/31-1/05 و CI95/2OR) و دانشگاهی ( P=0/014 و 11/41-1/31 و CI87/3OR) 2/95 و 3/87 برابر افراد کم‌سواد بود. در مقابل سکونت در روستا ( P=0/001 و 1/06-0/26 و CI53.0OR) و داشتن شغل با احتمال آلودگی متوسط ( P=0/001 و 0/92-0/11 و CI31.0OR) شانس مثبت شدن تست پی‌سی‌آر را به ترتیب 47 و 69 درصد کاهش دادند. بین قومیت‌های مختلف، وضعیت تأهل، جنس و سن با مثبت شدن تست پی‌سی‌آر ارتباط معنی‌داری یافت نشد.

بحث و نتیجه‌گیری
براساس نتایج مطالعه حاضر، بین عدم رعایت پروتکل‌های بهداشتی (ماسک، فاصله اجتماعی، بهداشت دست‌ها) حتی در صورت رعایت نسبی و افزایش احتمال ابتلا به کرونا ارتباط آماری معنی‌داری وجود داشت. در مناطق شهری به دلیل تراکم زیاد جمعیت و ترددهای زیاد روزانه احتمال ابتلا بیشتر بود. در مشاغلی با احتمال آلودگی زیاد به کرونا افراد شاغل این گروه نسبت به مشاغل دیگر بیشتر مستعد ابتلا به کرونا بودند. 
نتایج نشان داد شانس ابتلا به کرونا در صورت عدم استفاده از ماسک نسبت به رعایت همیشگی از ماسک 9/042 برابر بیشتر بود. همچنین شانس ابتلا به کرونا در صورت عدم رعایت فاصله اجتماعی نسبت به رعایت همیشگی فاصله اجتماعی 15/56 برابر و در صورت عدم رعایت بهداشت دست‌ها نسبت به رعایت همیشگی بهداشت دست‌ها 7/74 برابر بیشتر بود. 
بر‌اساس نتایج مطالعه حاضر عدم استفاده از ماسک یا استفاده نادرست از آن شانس ابتلا به بیماری کرونا را افزایش داد. در این راستا Maclntyre و همکاران [19] در مرور نظام‌مندی که عوامل مؤثر بر انتقال ویروس کرونا را بررسی کرده بودند نشان دادند پوشیدن ماسک در اجتماعات از گسترش بیماری عفونی پیشگیری می‌کند. مطالعه لئو و همکاران نشان داد استفاده از ماسک در محدود کردن گسترش همه‌گیری بیماری تنفسی سارس مؤثر است [20].
لئو و همکاران در مطالعه خود تحت عنوان «بررسی عوامل مؤثر در کنترل اپیدمی سارس نشان دادند پوشیدن ماسک در فضاهای عمومی70 درصد نقش محافظتی دارد [21]. این با نتایج مطالعه دیویس و همکاران، استاک ول و همکاران، برنینی و همکاران، تراکت و همکاران همخوانی داشت [22-25]. 
مطالعه لئو و همکاران و آئلو و همکاران و همکاران نشان داد در کشورهایی که طی یک دوره زمانی از ماسک استفاده نمی‌شد مرگ‌و‌میر از 8 درصد به 54/2 درصد افزایش یافت [21، 26]. نتایج مطالعه ونگ بروک و همکاران نشان داد استفاده از ماسک به‌عنوان روشی برای محدود کردن انتقال عفونت در جامعه است و برای تأثیر‌گذاری بیشتر باید به‌صورت دسته‌جمعی استفاده شود [27].
مطالعات مختلف نشان داده است که ماسک‌ها با داشتن نقش محافظتی می‌توانند روشی برای محدود کردن انتقال ویروس توسط حاملین بدون علامت و پیشگیری از انتشار عفونت از‌طریق عطسه و سرفه باشند [20-29، 30]. 
اگرچه مطالعات متعددی نقش محافظتی انواع ماسک‌های پارچه‌ای را در کنترل بیماری‌های عفونی، مانند آنفلوانزا نشان داده‌اند [31، 32] مطالعه دیویس و همکاران نشان داد که ماسک‌های خانگی از ماسک‌های جراحی کارایی کمتری دارند هرچند به‌طور قابل‌توجهی از عدم استفاده از ماسک برتر هستند [22]. 
طبق نتایج مطالعه حاضر شانس مثبت شدن تست پی‌سی‌آر در افرادی که فاصله اجتماعی را به‌طور کامل رعایت می‌کردند کمتر از افرادی بود که این فاصله اجتماعی را به‌طور نسبی و یا اصلاً رعایت نمی‌کردند. این نشانگر این است که حفظ فاصله اجتماعی خطر ابتلا به کرونا را کاهش می‌دهد. نتایج حاصل از بررسی‌های  کالی و همکاران، هتچت و همکاران و کلسو گانهو و همکاران بین رعایت فاصله اجتماعی و ابتلا به بیماری‌های تنفسی ارتباط معنی‌داری نشان داد [33-35]. سایر مطالعات نیز نشان داده که رعایت فاصله اجتماعی و قرنطینه میزان انتشار عفونت برای بیماری‌های مسری را کاهش می‌دهد [36-38]. 
طبق نتایج بررسی‌های مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها ویروس کووید‌-‌19 در اجتماعاتی که تراکم زیادی وجود دارد مانند عروسی، دور‌همی، جشن تولد، مراسم تشییع‌جنازه می‌تواند گسترش بالایی داشته باشد [17، 39] در بررسی هیراتا و همکاران و وانگ و همکاران بین تراکم جمعیت و میزان آلودگی ارتباط معنی‌داری نشان داده شد [40، 41]. 
در بررسی حاضر شانس مثبت شدن تست پی‌سی‌آر برای افرادی که بهداشت دست را رعایت نکرده بودند در مقایسه با افرادی که بهداشت دست را به‌طور نسبی یا کامل رعایت کرده بودند بیشتر بود. بر اساس گزارشات اداره ایمنی و بهداشت حرفه ای، سازمان جهانی بهداشت و مرکز پیشگیری و کنترل بیماری های اروپا بین استفاده از وسایل حفاظت شخصی مثل دستکش و رعایت بهداشت دست و ابتلا به کرونا ارتباط معکوس وجود دارد. بر‌اساس نتایج مطالعه هاشمینیک و همکاران و آلفاهان و همکاران عوامل مؤثر بر رعایت بهداشت دست شامل رفتار، درک هنجار اجتماعی، درک رفتار کنترل، درک خطر برای عفونت، درک نقش مدل و درک دانش و انگیزش است [42-46]. 
مطالعات نشان داده که ویروس کرونا یکی از آسان‌ترین انواع ویروس‌ها برای از بین بردن است [47]. رعایت بهداشت دست (شستن دست‌ها با آب و صابون و یا استفاده از ضد‌عفونی‌کننده‌های الکلی) جهت پیشگیری از عفونت از‌طریق کاهش تعداد پاتوژن‌های زنده که به‌صورت موقت دست‌ها را آلوده کرده‌اند، مؤثراست [48]. با‌توجه‌به انجام این مطالعه در یک شهرستان و با حجم نمونه محدود پیشنهاد می‌شود برای بررسی‌های دقیق‌تر مطالعات بیشتر در سطح وسیع‌تری انجام گیرد.
محدودیت‌ها: از نقاط ضعف این مطالعه عدم توانایی در همسان‌سازی موارد و شاهد‌ها بود که سعی شد در روش تحلیل با کنترل متغیر‌های مخدوشگر این مشکل تا حدی مرتفع شود محدودیت دیگر عدم امکان انتخاب تصادفی موارد بود. بنابراین تعمیم نتایج به سایر جوامع باید با احتیاط صورت گیرد.
بر‌اساس نتایج مطالعه حاضر استفاده از ماسک، رعایت فاصله اجتماعی و بهداشت دست‌ها با ابتلا به بیماری کرونا ارتباط معکوس نشان داد. به‌طوری‌که هر اندازه میزان استفاده از ماسک و رعایت فاصله اجتماعی و بهداشت دست بیشتر شود، شانس مثبت شدن تست پی‌سی‌آر کمتر می‌شود. بنابر‌این توصیه می‌شود باتوجه‌به اهمیت موضوع، جهت پیشگیری از انتشار ویروس دولتمردان همگام با انجام مداخلات جدید و وضع قوانین سختگیرانه‌تر، تداوم و بهبود اجرای دستورالعمل‌های بهداشتی را به‌عنوان یک فعالیت اولویت‌دار در برنامه‌ریزی‌های خود جهت بهبود وضعیت ابتلای جمعیت‌ها به ویروس کرونا به کار ببندند.

ملاحظات اخلاقی

پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه دارای تأییدیه اخلاقی به شماره  077/1400 IR.UMSU.REC  از دانشگاه علوم‌پزشکی ارومیه است.

حامی مالی
این مقاله با حمایت مالی معاونت تحقیقات دانشگاه علوم‌پزشکی ارومیه انجام شده است.

مشارکت نویسندگان
ایده اصلی طرح: قاسم یادگار فر و فاطمه شاهی، جمع‌آوری، تجزیه‌و‌تحلیل و تفسیر داده‌ها: فاطمه شاهی، حسین عزیزی، الهام داوطلب اسماعیلی، هادی فرید سلطانی؛ نگارش مقاله و بازنویسی:  حمید‌رضا فرخ اسلاملو، قاسم یادگار‌فر و فاطمه شاهی؛ تأیید نهایی: همه نویسندگان.

تعارض منافع
هیچ‌گونه تضاد منافعی در این مطالعه وجود ندارد.

تشکر و قدردانی
نویسندگان بر خود لازم می‌دانند از دانشگاه علوم‌پزشکی ارومیه که اعتبار لازم برای انجام این طرح تحقیقاتی را تأمین کرده است نهایت تشکر و قدردانی را داشته باشند.
 


 

1. Sachs JD, Horton R, Bagenal J, Ben Amor Y, Karadag Caman O, Lafortune G. The lancet COVID-19 commission. Lancet. 2020; 396(10249):454-5. [DOI:10.1016/S0140-6736(20)31494-X] [PMID] [PMCID]
2. Kassema JJ. COVID-19 outbreak: Is it a health crisis or economic crisis or both? Case of african counties. Dev Econ. 2020; 9(51):1-15. [DOI:10.2139/ssrn.3559200]
3. Hui DS, I Azhar E, Madani TA, Ntoumi F, Kock R, Dar O, et al. The continuing 2019-nCoV epidemic threat of novel coronaviruses to global health - The latest 2019 novel coronavirus outbreak in Wuhan, China. Int J Infect Dis. 2020; 91:264-6. [DOI:10.1016/j.ijid.2020.01.009] [PMID] [PMCID]
4. World Health Organization (WHO). Transmission of SARS-CoV-2: Implications for infection prevention precautions: Scientific brief [Internet]. 2020 [Updated 2020 July 9]. Available from: [Link]
5. Jin YH, Cai L, Cheng ZS, Cheng H, Deng T, Fan YP, et al. A rapid advice guideline for the diagnosis and treatment of 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) infected pneumonia (standard version). Mil Med Res. 2020; 7(1):4. [DOI:10.1186/s40779-020-0233-6] [PMID] [PMCID]
6. World Health Organization (WHO). WHO director-general’s remarks at the media briefing on 2019-nCoV on 11 February 2020 [Internet]. 2020 [Updated 2020 February 11]. Available from: [Link]
7. Wei Q, Wang Y, Ma J, Han J, Jiang M, Zhao L, et al. Description of the first strain of 2019-nCoV, C-Tan-nCoV Wuhan strain - national pathogen resource center, China, 2020. China CDC Wkly. 2020; 2(6):81-2. [DOI:10.46234/ccdcw2020.023] [PMID] [PMCID]
8. Caron B, Arondel Y, Reimund JM. COVID-19 and inflammatory bowel disease: Questions on incidence, severity, and impact of treatment? Clin Gastroenterol Hepatol. 2020; 18(11):2637-8. [DOI:10.1016/j.cgh.2020.06.002] [PMID] [PMCID]
9. World Health Organization (WHO). Coronavirus disease (COVID-19). Geneva: World Health Organization; 2020. [Link]
10. Tomasi D. Coronavirus disease (COVID-19). A socioepidemiological review. Vt Acad Arts Sci. 2020; 1:1-7. [Link]
11. Adhikari SP, Meng S, Wu YJ, Mao YP, Ye RX, Wang QZ, et al. Epidemiology, causes, clinical manifestation and diagnosis, prevention and control of coronavirus disease (COVID-19) during the early outbreak period: A scoping review. Infect Dis Poverty. 2020; 9(1):29. [DOI:10.1186/s40249-020-00646-x] [PMID] [PMCID]
12. Hendrix MJ, Walde C, Findley K, Trotman R. Absence of apparent transmission of SARS-CoV-2 from two stylists after exposure at a hair salon with a universal face covering policy - Springfield, Missouri, May 2020. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2020; 69(28):930-2. [DOI:10.15585/mmwr.mm6928e2] [PMID]
13. Zou L, Ruan F, Huang M, Liang L, Huang H, Hong Z, et al. SARS-CoV-2 viral load in upper respiratory specimens of infected patients. N Engl J Med. 2020; 382(12):1177-9. [DOI:10.1056/NEJMc2001737] [PMID] [PMCID]
14. Smith EC, Blanc H, Surdel MC, Vignuzzi M, Denison MR. Coronaviruses lacking exoribonuclease activity are susceptible to lethal mutagenesis: Evidence for proofreading and potential therapeutics. Plos Pathog. 2013; 9(8):e1003565. [DOI:10.1371/journal.ppat.1003565] [PMID] [PMCID]
15. Alimohamadi Y, Taghdir M, Sepandi M. Estimate of the basic reproduction number for COVID-19: A systematic review and meta-analysis. J Prev Med Public Health. 2020; 53(3):151-7. [DOI:10.3961/jpmph.20.076] [PMID] [PMCID]
16. Hadaway A. COVID-19: Prevent the spread a review of www. cdc. gov/coronavirus. Journal of Consumer Health on the Internet. 2020; 24(4):407-15. [DOI:10.1080/15398285.2020.1831353]
17. Kanu FA, Smith EE, Offutt-Powell T, Hong R; Delaware Case Investigation and Contact Tracing Teams3; Dinh TH, et al. Declines in SARS-CoV-2 transmission, hospitalizations, and mortality after implementation of mitigation measures- Delaware, March-June 2020. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2020; 69(45):1691-4. [DOI:10.15585/mmwr.mm6945e1] [PMID] [PMCID]
18. Centers for Disease Control and Prevention. Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) 2023 Case Definition. Atlanta: Centers for Disease Control and Prevention; 2023. [Link]
19. MacIntyre CR, Chughtai AA. A rapid systematic review of the efficacy of face masks and respirators against coronaviruses and other respiratory transmissible viruses for the community, healthcare workers and sick patients. Int J Nurs Stud. 2020; 108:103629. [DOI:10.1016/j.ijnurstu.2020.103629] [PMID] [PMCID]
20. Leung NHL, Chu DKW, Shiu EYC, Chan KH, McDevitt JJ, Hau BJP, et al. Respiratory virus shedding in exhaled breath and efficacy of face masks. Nat Med. 2020; 26(5):676-80. [DOI:10.1038/s41591-020-0843-2] [PMID] [PMCID]
21. Lau JT, Tsui H, Lau M, Yang X. SARS transmission, risk factors, and prevention in Hong Kong. Emerg Infect Dis. 2004; 10(4):587-92. [DOI:10.3201/eid1004.030628] [PMID] [PMCID]
22. Davies A, Thompson KA, Giri K, Kafatos G, Walker J, Bennett A. Testing the efficacy of homemade masks: Would they protect in an influenza pandemic? Disaster Med Public Health Prep. 2013; 7(4):413-8. [DOI:10.1017/dmp.2013.43] [PMID] [PMCID]
23. Stockwell RE, Wood ME, He C, Sherrard LJ, Ballard EL, Kidd TJ, et al. Face masks reduce the release of pseudomonas aeruginosa cough aerosols when worn for clinically relevant periods. Am J Respir Crit Care Med. 2018; 198(10):1339-42. [DOI:10.1164/rccm.201805-0823LE] [PMID]
24. Tracht SM, Del Valle SY, Hyman JM. Mathematical modeling of the effectiveness of facemasks in reducing the spread of novel influenza A (H1N1). Plos One. 2010; 5(2):e9018. [DOI:10.1371/journal.pone.0009018] [PMID] [PMCID]
25. Brienen NC, Timen A, Wallinga J, van Steenbergen JE, Teunis PF. The effect of mask use on the spread of influenza during a pandemic. Risk Anal. 2010; 30(8):1210-8. [DOI:10.1111/j.1539-6924.2010.01428.x] [PMID] [PMCID]
26. Aiello AE, Perez V, Coulborn RM, Davis BM, Uddin M, Monto AS. Facemasks, hand hygiene, and influenza among young adults: A randomized intervention trial. Plos One. 2012; 7(1):e29744. [DOI:10.1371/journal.pone.0029744] [PMID] [PMCID]
27. Wang CJ, Ng CY, Brook RH. Response to COVID-19 in Taiwan: Big data analytics, new technology, and proactive testing. JAMA. 2020; 323(14):1341-2. [DOI:10.1001/jama.2020.3151] [PMID]
28. Chan KH, Yuen KY. COVID-19 epidemic: Disentangling the re-emerging controversy about medical facemasks from an epidemiological perspective. Int J Epidemiol. 2020; 49(4):1063-6. [DOI:10.1093/ije/dyaa044] [PMID] [PMCID]
29. Wu J, Xu F, Zhou W, Feikin DR, Lin CY, He X, et al. Risk factors for SARS among persons without known contact with SARS patients, Beijing, China. Emerg Infect Dis. 2004 10(2):210-6. [DOI:10.3201/eid1002.030730] [PMID] [PMCID]
30. MacIntyre CR, Seale H, Dung TC, Hien NT, Nga PT, Chughtai AA, et al. A cluster randomised trial of cloth masks compared with medical masks in healthcare workers. BMJ Open. 2015; 5(4):e006577. [DOI:10.1136/bmjopen-2014-006577] [PMID] [PMCID]
31. van der Sande M, Teunis P, Sabel R. Professional and home-made face masks reduce exposure to respiratory infections among the general population. Plos One. 2008; 3(7):e2618. [DOI:10.1371/journal.pone.0002618] [PMID] [PMCID]
32. Chin A, Chu J, Perera MRA, Hui KPY, Yen HL, Chan MCW, et al. Stability of SARS-CoV-2 in different environmental conditions. Lancet Microbe. 2020; 1(1):30003-3. [DOI:10.1016/S2666-5247(20)30003-3]
33. Kelso JK, Milne GJ, Kelly H. Simulation suggests that rapid activation of social distancing can arrest epidemic development due to a novel strain of influenza. BMC Public Health. 2009; 9:117. [DOI:10.1186/1471-2458-9-117] [PMID] [PMCID]
34. Caley P, Philp DJ, McCracken K. Quantifying social distancing arising from pandemic influenza. J R Soc Interface. 2008; 5(23):631-9. [DOI:10.1098/rsif.2007.1197] [PMID] [PMCID]
35. Hatchett RJ, Mecher CE, Lipsitch M. Public health interventions and epidemic intensity during the 1918 influenza pandemic. Proc Natl Acad Sci USA. 2007; 104(18):7582-7. [DOI:10.1073/pnas.0610941104] [PMID] [PMCID]
36. Hou C, Chen J, Zhou Y, Hua L, Yuan J, He S, et al. The effectiveness of quarantine of Wuhan city against the corona virus disease 2019 (COVID-19): A well-mixed SEIR model analysis. J Med Virol. 2020; 92(7):841-8. [DOI:10.1002/jmv.25827] [PMID]
37. Chen TM, Rui J, Wang QP, Zhao ZY, Cui JA, Yin L. A mathematical model for simulating the phase-based transmissibility of a novel coronavirus. Infect Dis Poverty. 2020; 9(1):24. [DOI:10.1186/s40249-020-00640-3] [PMID] [PMCID]
38. Kretzschmar ME, Rozhnova G, van Boven M. Isolation and contact tracing can tip the scale to containment of COVID-19 in populations with social distancing. Front Phys. 2021; 8:677. [DOI:10.3389/fphy.2020.622485]
39. Lash RR, Donovan CV, Fleischauer AT, Moore ZS, Harris G, Hayes S, et al. COVID-19 contact tracing in two counties - North Carolina, June-July 2020. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2020; 69(38):1360-3. [DOI:10.15585/mmwr.mm6938e3] [PMID] [PMCID]
40. Wang J, Tang K, Feng K, Lin X, Lv W, Chen K, et al. High temperature and high humidity reduce the transmission of COVID-19. BMJ Open. 2020; [Unpublished]. [Link]
41. Rashed EA, Kodera S, Gomez-Tames J, Hirata A. Influence of absolute humidity, temperature and population density on covid-19 spread and decay durations: Multi-prefecture study in Japan. Int J Environ Res Public Health. 2020; 17(15):5354. [PMID]
42. Hasheminik M, Parsaeimehr Z, Jamalinik M, Tajabadi A. [The challenge of transmission chain and effective hospital strategies in controlling the prevalence of Covid-19 (Persian)]. J Mil Med. 2022; 22(2):205-6. [DOI:10.30491/JMM.22.2.205]
43. Alfahan A, Alhabib S, Abdulmajeed I, Rahman S, Bamuhair S. In the era of corona virus: Health care professionals' knowledge, attitudes, and practice of hand hygiene in Saudi primary care centers: A cross-sectional study. J Community Hosp Intern Med Perspect. 2016; 6(4):32151. [DOI:10.3402/jchimp.v6.32151] [PMID] [PMCID]
44. Spinazzè A, Cattaneo A, Cavallo DM. COVID-19 outbreak in Italy: Protecting worker health and the response of the Italian industrial hygienists association. Ann Work Expo Health. 2020; 64(6):559-64. [DOI:10.1093/annweh/wxaa044] [PMID] [PMCID]
45. World Health Organization (WHO). Infection prevention and control during health care when novel coronavirus (nCoV) infection is suspected: Interim guidance [Internet]. 2020 [Updated 2020 March 19]. Available from: [Link]
46. Islam MS, Rahman KM, Sun Y, Qureshi MO, Abdi I, Chughtai AA, et al. Current knowledge of COVID-19 and infection prevention and control strategies in healthcare settings: A global analysis. Infect Control Hosp Epidemiol. 2020; 41(10):1196-206. [DOI:10.1017/ice.2020.237] [PMID] [PMCID]
47. Kampf G, Todt D, Pfaender S, Steinmann E. Persistence of coronaviruses on inanimate surfaces and their inactivation with biocidal agents. J Hosp Infect. 2020; 104(3):246-51. [DOI:10.1016/j.jhin.2020.01.022] [PMID] [PMCID]
48. To KK, Cheng VC, Cai JP, Chan KH, Chen LL, Wong LH, et al. Seroprevalence of SARS-CoV-2 in Hong Kong and in residents evacuated from Hubei province, China: A multicohort study. Lancet Microbe. 2020; 1(3):e111-8. [DOI:10.1016/S2666-5247(20)30053-7] [PMID] [PMCID]