طب پیشگیری

مقدمه
در کشورهای در‌حال‌توسعه، ناامنی غذایی بیشتر ناشی از فقر، جنگ، سیاست‌های دولت، آسیب‌های زیست‌محیطی، کشاورزی توسعه‌نیافته و مسائل فرهنگی است. امروزه محرک‌هایی مانند درگیری بین کشورها، تغییرات آب‌و‌هوایی و رکود اقتصادی شیوع ناامنی غذایی را از‌طریق گسترش فقر و افزایش نابرابری‌ها در سطح جوامع افزایش داده است [1]. دسترسی محدود به منابع غذایی کافی و سالم و قابل‌قبول به‌عنوان ناامنی غذایی تعریف می‌شود [2]. امنیت غذایی به‌عنوان دسترسی کافی به غذای کافی برای حفظ یک زندگی سالم تعریف می‌شود. به‌طور‌کلی، ناامنی غذایی به‌عنوان یک تعیین‌کننده اجتماعی سلامت و شاخصی مفید برای سلامت و رفاه، یک نگرانی عمده برای سلامت عمومی در نظر گرفته می‌شود. ناامنی غذایی ابعاد اجتماعی، فرهنگی و روانی را در سطوح خانواده و منطقه در‌بر می‌گیرد و به‌عنوان یک پدیده پیچیده چند‌بعدی شناخته می‌شود. ناامنی غذایی نه‌تنها به دسترسی ناکافی به انرژی و مواد مغذی مربوط می‌شود، بلکه زمانی اتفاق می‌افتد که افراد حق انتخاب غذای خود را ندارند، از تمام شدن غذا می‌ترسند یا حتی تغییرات عمده‌ای را در ترجیحات غذایی خود تجربه می‌کنند [3]. ناامنی غذایی در بزرگسالان به علت مصرف بالاتر غذاهای ارزان به‌عنوان عامل خطری برای سوء‌تغذیه، بیماری‌های مزمن و اضافه‌وزن به شمار می‌آید [2].
ایجاد امنیت غذایی مستلزم دسترسی همه اعضای خانواده، به‌ویژه قشرهای آسیب‌پذیر به مواد غذایی است. در مبحث امنیت غذایی، گروه‌های مختلفی در معرض ناامنی غذایی قرار می‌گیرند. در بین این گروه‌ها، زنان از‌جمله گروه‌های آسیب‌پذیری هستند که تأثیر زیادی بر سلامت جامعه دارند [4]. زنان باردار یکی از آسیب‌پذیرترین اقشار جامعه هستند و تغذیه ناکافی و نادرست در دوران بارداری می‌تواند تأثیرات منفی بر مادر و جنین داشته باشد. تغذیه کافی در این مراحل زندگی برای جلوگیری از کمبود مواد مغذی در مادر و کودک حیاتی است و به‌طور بالقوه بر سلامت کوتاه‌مدت و بلندمدت مادر و کودک تأثیر می‌گذارد [5]. تحقیقات نشان داده‌اند که ناامنی غذایی در دوران بارداری می‌تواند باعث افزایش عوارض بارداری، مانند دیابت بارداری و ازیاد وزن ناکافی یا بیش از حد در دوران حاملگی شود [6]. ارزیابی وضعیت ناامنی غذایی در زنان باردار از اهمیت بیشتری برخوردار است. افزایش نیازهای تغذیه‌ای در طول بارداری، سخت شدن شرایط تهیه و آماده‌سازی غذا، مرخصی کار زنان شاغل به‌خصوص در اواخر دوره بارداری و به تبع آن فشار مالی می‌تواند وضعیت بارداری، سلامت مادر و نوزاد را تحت تأثیر قرار دهد. عوامل مختلفی ممکن است روی ناامنی غذایی مؤثر باشند، مانند سن، تحصیلات، اشتغال، وضعیت اقتصادی، ابعاد خانواده و غیره [2، 6-8]. سلامت زنان از ارکان اصلی در پیشرفت هر جامعه است و فرایند بارداری تا زایمان تأثیر زیادی بر سلامتی آن‌ها خواهد گذاشت. دراین‌بین ناامنی غذایی در دوران بارداری می‌تواند بر سلامت زنان تأثیر گذار باشد. از طرف دیگر ناامنی غذایی ممکن است سلامت جنین را نیز به خطر بیندازد و تأثیرات منفی بر روی نوزاد داشته باشد و منجر به رشد ناکافی جنین و تولد نوزاد کم‌وزن شود. بنابراین در کنار ترویج به فرزندآوری باید سیاست‌های مناسب برای باروری سالم نیز فراهم شود. با‌توجه‌به اینکه تحقیقات کمی در‌زمینه شیوع ناامنی غذایی و ارتباط آن با سایر متغیرهای جمعیت‌شناختی، اجتماعی و اقتصادی انجام شده است، مطالعه حاضر با هدف بررسی امنیت غذایی و ارتباط آن با متغیرهای جمعیت‌شناختی و اجتماعی در زنان باردار مراجعه‌کننده به پایگاه‌های سلامت شهر یزد در سال 1399 انجام شد.

مواد و روش‌ها
نوع مطالعه
مطالعه حاضر یک مطالعه توصیفی‌مقطعی است که در سال 1399 بر روی 240 زن باردار انجام شد.

حجم نمونه و روش نمونه‌گیری
 جامعه آماری پژوهش حاضر زنان باردار مراجعه‌کننده به پایگاه‌های سلامت شهر یزد بود. با در نظر گرفتن P=0/34 [9]، d=0/07 و درصد α=5 و با‌توجه‌به اینکه از روش نمونه‌گیری خوشه‌ای استفاده شده است، اثر طرح 1/4 در نظر گرفته شد و حجم نمونه 240 نفر محاسبه شد. زنان باردار بین 18 تا 40 سال با سن حاملگی بین هفته‌های 28 تا 36 (ماه‌های 7 تا 9) بارداری و ساکن شهر یزد که جهت دریافت مراقبت‌های دوران بارداری به پایگاه‌های سلامت شهر یزد مراجعه کرده بودند، وارد مطالعه شدند. همچنین ابتلا به بیماری‌های مزمن و التهابی قبل از بارداری مثل دیابت، پرفشاری خون، بیماری‌های قلبی و عروقی، کبدی و کلیوی، عدم رضایت برای شرکت در مطالعه و تکمیل ناقص پرسش‌نامه‌ها توسط نمونه‌های مورد‌مطالعه از معیارهای خروج از مطالعه بودند.
روش نمونه‌گیری در این مطالعه به‌صورت 2 مرحله‌ای (طبقه‌ای‌خوشه‌ای) بود. به این صورت که ابتدا از هریک از مناطق چهارگانه شهر یزد (‌بر‌اساس طبقه‌بندی شهرداری یزد) 2 مرکز بهداشت به‌صورت تصادفی انتخاب شدند و سپس از هر مرکز 30 نفر از زنان بارداری که شرایط ورود به مطالعه را داشتند، انتخاب شدند و پس از توضیح در‌مورد مطالعه، افراد به‌صورت داوطلبانه مورد مطالعه قرار گرفتند. 

روش گردآوری داده‌ها 
داده‌ها در این مطالعه با استفاده از پرسش‌نامه جمع‌آوری شدند. قسمت اول پرسش‌نامه شامل اطلاعات عمومی از فرد بود (سن، شغل‌، آخرین مدرک تحصیلی، تعداد فرزندان). قسمت دوم مربوط به وضعیت بارداری بود، شامل شاخص‌های تن‌سنجی، عوارض بارداری (ابتلا به دیابت بارداری، پرفشاری خون، آنمی، پروتئینوری دفع ادرار)، سابقه سقط، سابقه زایمان زودرس، سابقه مرده‌زایی و ناخواسته بودن بارداری. قسمت سوم مربوط به مشخصات نوزادان متولد‌شده، شامل دور سر، وزن، قد و جنس نوزاد.
 قسمت چهارم پرسش‌نامه مربوط به ارزیابی امنیت غذایی خانوار بود. ابزار و تکنیک مورد‌استفاده، پرسش‌نامه مقیاس ناامنی غذایی خانوار با 9 سؤال و 4 فراوانی در تکرر وقوع (بیشتر اوقات، بعضی اوقات، به‌ندرت و خیر) بود که داده‌هایی را در‌مورد ناامنی غذایی در‌زمینه دسترسی به غذا در سطح خانوار ارائه می‌دهد. سؤالات پرسش‌نامه با اضطراب و نگرانی از نبود غذای کافی شروع و با کاهش کیفیت و تنوع غذایی و سپس کاهش مقدار غذای مصرفی در هر وعده دنبال می‌شود. در‌نهایت با حذف وعده‌های غذایی و گذراندن تمام یا بیشتر اوقات روز در حالت گرسنگی پایان می‌یابد. روایی و پایایی این پرسش‌نامه در مطالعات خارجی [10, 11] و همچنین در مطالعه انجام‌شده در ایران مورد تأیید قرار گرفته است [12]. با بالا رفتن نمره پرسش‌نامه، میزان ناامنی غذایی افزایش می‌یابد. سؤالات پرسش‌نامه مقیاس ناامنی غذایی خانوار در 4 طبقه تقسیم‌بندی می‌شود: 1. امن غذایی (امتیاز صفر تا 1) 2. ناامن خفیف (امتیاز 2 تا 7) 3. نا‌امن متوسط (امتیاز 8 تا 14) 4. نا‌امن شدید غذایی (امتیاز 15 تا 27) [12].
سؤالات پرسش‌نامه توسط مامای آموزش‌دیده به‌صورت مصاحبه رودررو از مادران باردار مراجعه‌کننده پرسیده شد. اطلاعات مربوط به عوارض بارداری نیز از پرونده الکترونیک و همچنین بر‌اساس نتایج آزمایش خون انجام‌شده، توسط پزشک یا مامای پایگاه سلامت تشخیص داده شد و در پرسش‌نامه ثبت شد. قد و وزن و دور سر نوزاد هم بعد از زایمان از‌طریق تماس تلفنی و در غیر این صورت از پرونده مادر باردار، در‌صورتی‌که برای مراقبت بعد از زایمان یا مراقبت کودکان مراجعه می‌کرد کسب شد.

تجزیه‌و‌تحلیل آماری
پس از جمع‌آوری اطلاعات، داده‌ها وارد نرم‌افزارSPSS نسخه 20 شد. برای بررسی فراوانی عوامل خطر کیفی، به تفکیک درجات ناامنی غذایی، از آزمون مجذور کای و برای بررسی نمره امنیت غذایی در متغیرهای 2 گروهی از آزمون تی مستقل و برای متغیرهای بیش از 2 گروه از آزمون آنووا استفاده شد. همچنین برای بررسی میزان پیش بینی‌کنندگی ناامنی غذایی توسط عوامل خطر از آزمون رگرسیون تک‌متغیره و چند‌متغیره لجستیک استفاده شد. راهبرد ورود متغیرها به مدل رگرسیون بدین‌صورت بود که ابتدا هر متغیر به‌طور جداگانه وارد رگرسیون لجستیک شد (رگرسیون لجستیک تک‌متغیره). سپس متغیرهایی با مقدار p کمتر از 0/2 وارد رگرسیون لجستیک چندگانه شدند. سطح معنی‌داری در این مطالعه 0/05 در نظر گرفته شد. 
پیش از انجام مصاحبه هدف از انجام مطالعه به‌طور واضح برای زنان باردار توضیح داده شد و به آن‌ها اطمینان داده شد که اطلاعات آن‌ها محرمانه خواهد بود و استفاده دیگری به‌جز مطالعه حاضر از آن نخواهد شد. همچنین رضایت‌نامه کتبی آگاهانه از زنان باردار اخذ شد. مطالعه حاضر دارای تأییدیه از کمیته اخلاق دانشکده بهداشت دانشگاه علوم‌پزشکی شهید صدوقی یزد با کد IR.SSU.SPH.REC.1398.119 است.

یافته‌ها
نتایج مطالعه حاضر نشان دادند در حدود نیمی از زنان باردار (49/6 درصد) در بازه سنی 21 تا 30 سال قرار داشتند. همچنین 47/1 درصد دارای تحصیلات دانشگاهی بودند. اکثر زنان باردار خانه‌دار (85/4 درصد) بودند. نتایج نشان دادند 35/4 درصد از زنان مورد‌مطالعه بارداری اول را سپری می‌کردند و 46/3 درصد 1 فرزند و 18/3 درصد 2 تا 5 فرزند داشتند. جنسیت 55/6 درصد از نوزادان متولد‌شده دختر و بقیه پسر بود (جدول شماره 1).


نتایج همچنین نشان داد تمام زنان شاغل دارای تحصیلات داشگاهی بودند. به‌طوری‌که 48/6 درصد زنان شاغل دارای تحصیلات فوق‌لیسانس و بالاتر، 45/7 درصد تحصیلات لیسانس و 5/7 درصد دارای تحصیلات فوق دیپلم بودند. عوارض بارداری گزارش‌شده توسط مادران باردار، شامل ابتلای 9/6 درصد به دیابت بارداری، 5 درصد به پرفشاری خون، 2/9 درصد آنمی و 2/1 درصد پروتئینوری دفع ادرار بود. همچنین 22/1 درصد سابقه سقط و 1/3 درصد سابقه زایمان زود‌رس داشتند. بارداری در 10 درصد زنان نیز ناخواسته گزارش شده بود. 
نتایج نشان دادند 167 نفر (69/6 درصد) در وضعیت امن غذایی، 59 نفر (24/6 درصد‌) در وضعیت ناامنی خفیف، 13 نفر (5/4 درصد) در وضعیت ناامنی متوسط و 1 نفر (0/4) در وضعیت ناامنی شدید غذایی بودند. نتایج جدول شماره 2 نشان داد با افزایش تعداد فرزندان ناامنی غذایی به‌طور معناداری افزایش یافت و میزان ناامنی غذایی متوسط و شدید در ماداران باردار با 2 تا 5 فرزند 18/2 درصد بود (0/001>P).


نتایج همچنین نشان دادند کمترین فراوانی وضعیت امن غذایی مربوط به مادران باردار زیر 20 سال بود (0/03=P). از‌نظر وضعیت اشتغال نیز نتایج نشان دادند 33/6 درصد از زنان خانه‌دار و 11/4 درصد از زنان شاغل در وضعیت ناامنی غذایی قرار داشتند و این اختلاف از‌نظر آماری معنادار بود (0/025=P). از‌نظر سطح تحصیلات نیز افراد با سطح تحصیلات دیپلم و پایین‌تر بیشترین ناامنی غذایی را داشتند. به‌طوری‌که 52/9 در‌صد از زنان باردار با تحصیلات ابتدایی درجات مختلف ناامنی غذایی را داشتند. آزمون آنووا نیز نشان‌دهنده اختلاف بین میانگین نمره ناامنی غذایی به تفکیک میزان تحصیلات بود (0/003=P). به‌طوری‌که طبق آزمون توکی این اختلاف بین تحصیلات در مقطع ابتدایی با فوق‌دیپلم (0/01=P) و فوق‌لیسانس (0/005=P) بود.
نتایج آزمون تی در‌زمینه ارتباط بین عوارض دوران بارداری با ناامنی غذایی نشان دادند بین پروتئینوری با ناامنی غذایی ارتباط معنادار آماری وجود داشت. به‌طوری‌که میانگین ناامنی غذا در افرادی که دفع مقادیر غیرطبیعی پروتئین در ادرار داشتند 1/0±58/87 و در افرادی که پروتئینوری نداشتند 5/1±6/6 بود (0/004=P). همچنین بین نوع بارداری و ناامنی غذایی نیز ارتباط آماری معناداری وجود داشت و میانگین ناامنی غذایی در زنان با بارداری برنامه‌ریزی‌نشده 2/0±9/6 و در بارداری برنامه‌ریزی‌شده 5/9±1/0 بود (0/03=P).
نتایج همچنین نشان دادند بین نمره ناامنی غذایی و دور سر (0/81=P) و وزن (0/95=P) و قد (0/88=P) نوزاد اختلاف آماری نبود. همچنین بین عوارض بارداری (دیابت، پرفشاری خون و آنمی)، سابقه سقط و سابقه زایمان زودرس با نمره ناامنی غذایی ارتباط آماری معناداری وجود نداشت (0/66=P). همچنین بین شاخص توده بدنی قبل از بارداری با ناامنی غذایی ارتباط معناداری نداشت (0/13=P). 
نتایج رگرسیون لجستیک تک‌متغیره در جدول شماره 3 نشان دادند شانس داشتن درجات مختلف ناامنی غذایی در زنان باردار خانه‌دار 3/93 برابر زنان باردار شاغل بود (3/93=‌OR و 0/013=P).


همچنین زنان بارداری که بیش از 2 فرزند داشتند 4/05 برابر زنان با فرزند کمتر شانس داشتن درجات مختلف ناامنی غذایی داشتند (‌4/05=‌OR و 0/001>P). نتایج رگرسیون لجستیک تک‌متغیره همچنین نشان داد شانس داشتن درجات مختلف ناامنی غذایی در زنان باردار با تحصیلات زیر دیپلم 2/36 برابر زنان باردار با تحصیلات دانشگاهی بود (2/36=‌OR و 0/013=P). همچنین شانس ناامنی غذایی در زنان باردار زیر 20 سال 1/69 برابر زنان بالای 20 سال بود (‌1/69=‌OR و 0/18=P). نتایج رگرسیون تک‌متغیره نشان دادند زنان با بارداری برنامه‌ریزی‌نشده 2/54 برابر شانس بیشتر برای داشتن درجات مختلف ناامنی غذایی را داشتند (2/54=‌ORو 0/03=P). بر‌اساس مدل نهایی رگرسیون لجستیک و پس از تعدیل عوامل مخدوش‌کننده مشخص شد که تنها تعداد فرزندان توانست شانس داشتن ناامنی غذایی را پیش‌بینی کند (4/05=‌OR و 0/001>P). 

بحث و نتیجه‌گیری
با‌توجه‌به نتایج مطالعه حاضر شیوع ناامنی غذایی در زنان باردار مورد‌مطالعه 30/4 درصد بود. شیوع ناامنی غذایی در مناطق و جمعیت‌های مختلف متفاوت گزارش شده است. یادگاری و همکاران شیوع ناامنی غذایی را در زنان باردار رشت 30/9 درصد گزارش کردند [7]. برخی از مطالعات نیز شیوع ناامنی غذایی را بالاتر از مطالعه حاضر گزارش کرده بودند [2، 6، 8، 9]. چنین تفاوت‌هایی در شیوع ناامنی غذایی در مناطق مختلف ممکن است به دلیل عواملی مانند سیاست‌های جامعه، وضعیت اجتماعی‌اقتصادی، اندازه خانواده و غیره باشد. همچنین با‌توجه‌به اینکه مقیاس سنجش مؤلفه‌های ناامنی غذایی متفاوت است، مقایسه مطالعات مشکل است.
البته با‌توجه‌به اینکه محققین از ابزارهای مختلفی برای سنجش ناامنی غذایی استفاده می‌کنند، تفسیر نتایج امنیت غذایی را باید با احتیاط انجام داد. ناوارو و همکاران گزارش کردند که ابزار ناامنی غذایی خانوار نسبت به FCS‌ شیوع بالاتری را برای ناامنی غذایی گزارش کرد [13]. البته در مطالعه مشابهی که در قزوین با ابزار مقیاس ناامنی غذایی خانوار انجام شد شیوع ناامنی غذایی بیشتر از مطالعه حاضر گزارش شد [14].
 کلاهدوز و همکاران در سال 1391 به تدوین اولین نقشه آسیب‌پذیری و ناامنی غذایی کشور به تفکیک استان‌ها پرداختند. نتایج مطالعه آن‌ها نشان داد استان یزد جزء 5 استان بسیار امن غذایی است و به‌طورکلی استان‌های مرکزی و شمالی وضعیت بهتری نسبت به استان‌های جنوبی داشتند [15]. شاید نتایج مطالعه کلاهدور توجیهی باشد برای کمتر بودن شیوع ناامنی غذایی در زنان باردار یزدی نسبت به سایر مطالعات مشابه، ولی باتوجه‌به تأثیرات منفی که نا امنی غذایی بر سلامت مادر و جنین دارد، باید اقدامات مناسبی برای افزایش امنیت غذایی در زنان باردار صورت پذیرد. بنابراین آگاهی از عوامل مؤثر بر ناامنی غذایی برای درک بهتر از آن مفید است.
نتایج مطالعه حاضر نشان داد با افزایش تعداد فرزندان ناامنی غذایی به‌طور معناداری افزایش یافت و میزان نا‌امنی غذایی متوسط و شدید در ماداران باردار با 2 تا 5 فرزند 18/2 درصد بود. نتایج رگرسیون لجستیک تک‌متغیره نیز نشان داد زنان بارداری که بیش از 2 فرزند داشتند 4/05 برابر زنان با فرزند کمتر شانس داشتن درجات مختلف ناامنی غذایی را داشتند. تعداد فرزند بالاتر از 2 تنها متغیر پیش‌بینی‌کننده شانس داشتن نا امنی غذایی در مدل لجستیک تعدیل‌شده بود. در مطالعه شریفی و همکاران و فتحی و همکاران نیز تعداد فرزند بالا عامل خطر برای ناامنی غذایی زنان باردار بود [3، 8]. همسو با این نتایج در سایر مطالعات نیز رابطه معناداری میان ناامنی غذایی و تعداد فرزندان دیده شد [7، 9، 16، 17]. بعد خانوار بر ناامنی غذایی اثر می‌گذارد، به‌طوری‌که با افزایش تعداد فرزندان و افزایش هزینه‌های جانبی خانوار، مانند پوشاک، مراقبت‌های بهداشتی و هزینه تحصیل و غیره ناامنی غذایی به‌تدریج ایجاد می‌شود. با افزایش بعد خانوار مواد غذایی باید بین افراد بیشتری تقسیم شود. بنابراین دسترسی به ازای هر فرد کاهش می‌یابد. بنابراین مادر باردار با تعداد فرزند بیشتر ممکن است از سهم غذای خود بکاهد و به فرزندان خود اختصاص دهد و خود در معرض ناامنی غذایی قرار گیرد.
وضعیت اجتماعی‌اقتصادی یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر ناامنی غذایی است. برخی معتقدند شاخص اجتماعی‌اقتصادی ترکیبی از تحصیلات، شغل و درآمد است [18]. نتایج مطالعه حاضر نشان دادند سطح تحصیلات با نا امنی غذایی ارتباط آماری معناداری داشت و افراد با سطح تحصیلات دیپلم و پایین‌تر بیشترین نا‌امنی غذایی را داشتند. نتایج رگرسیون لجستیک تک‌متغیره همچنین نشان داد شانس داشتن درجات مختلف ناامنی غذایی در زنان باردار با تحصیلات زیر دیپلم 2/36 برابر زنان باردار با تحصیلات دانشگاهی بود. این نتایج با مطالعات انجام‌شده بر روی زنان باردار خرم‌آباد و ایلام همسو بود [3، 8]. در مطالعه پاسدار و همکاران نیز سطح تحصیلات بالای پدر و مادر خانواده با کاهش ریسک ناامنی غذایی همراه بود [16]. مطالعه بائر و همکاران نیز نشان داد ناامنی غذایی به‌طور قابل‌توجهی با سطح تحصیلات ارتباط دارد [19]. مطالعه ژو و همکاران نشان داد آموزش بر وضعیت امنیت غذایی تأثیر مثبت داشت و هرچه فرد تحصیلات بالاتری داشت، امنیت غذایی خانواده هم بیشتر بود [20]. مطالعات انجام‌شده در خارج از ایران نیز رابطه معکوس سطح تحصیلات با ناامنی غذایی را تأیید کردند [21, 22]. سطح پایین سواد می‌تواند سطح سواد تغذیه‌ای را کاهش دهد و به انتخاب‌های نادرست در خرید، تهیه، پخت و مصرف مواد غذایی ‌منجر شود که این مسئله به نوبه خود به ناامنی غذایی منجر می‌شود. از طرف دیگر ارتباط سطح تحصیلات با اشتغال زنان می‌تواند زمینه‌ساز ناامنی غذایی شود. 
از‌نظر وضعیت اشتغال نیز نتایج نشان دادند شیوع ناامنی غذایی در زنان خانه‌دار بیشتر از زنان شاغل بود که با مطالعه حججی و همکاران همخوانی دارد [9]. نتایج رگرسیون لجستیک تک‌متغیره در مطالعه حاضر نشان دادند شانس داشتن درجات مختلف ناامنی غذایی در زنان باردار خانه‌دار 3/93 برابر زنان باردار شاغل بود. در مطالعه پاسدار و همکاران غیر‌شاغل بودن سرپرست خانواده عامل خطری برای ناامنی غذایی بود [16]. نتایج مطالعه شریفی و همکاران نیز نشان داد احتمال ناامنی غذایی در زنان باردار با تحصیلات دانشگاهی، کارمندان و خانواده‌های پردرآمد کمتر بود [3]. افرادی که دارای تحصیلات عالی هستند، اکثراً به سمت شغل‌ها با درآمد بیشتر می‌روند و این به بهبود امنیت غذایی خانواده کمک می‌کند [20]. اشتغال زنان به وضعیت درآمدی خانواده کمک می‌کند و وضعیت درآمدی عامل حیاتی برای دسترسی به غذا و امنیت غذایی خانواده است. 
نتایج مطالعه حاضر حاکی از ارتباط بین تحصیلات و اشتغال زنان بود و تمام زنان شاغل دارای تحصیلات دانشگاهی بودند. سطح تحصیلات بالا احتمال شاغل شدن زن را افزایش می‌دهد و این امر از‌طریق افزایش درآمد خانواده باعث بهبود وضعیت اقتصادی و افزایش دسترسی به غذا می‌شود. بنابراین شاغل بودن زن می‌تواند پیش‌بینی‌کننده قوی برای ناامنی غذایی باشد. همچنین مادر با تحصیلات بالا آگاهی لازم را دارد که هزینه‌کرد برای داشتن مواد غذایی با کیفیت را در اولویت هزینه‌های خانواده قرار دهد. نتایج همچنین نشان دادند ناامنی غذایی در زنان باردار با بارداری برنامه‌ریزی‌نشده بیشتر از زنان با بارداری برنامه‌ریزی‌شده بود. به‌طوری‌که نتایج مطالعه راستی و همکاران نشان دادند فراوانی ناامنی غذایی در زنانی با بارداری برنامه‌ریزی‌نشده بیشتر بود و ناامنی غذایی شانس بارداری برنامه‌ریزی‌نشده را افزایش داد [2]. 
از نقاط قوت مطالعه حاضر بررسی وضعیت ناامنی غذایی در زنان باردار یزد است که عوامل مرتبط با ناامنی غذایی را با استفاده از رگرسیون لجستیک تعیین کرد. ولی با‌توجه‌به تنوع ابزارها در این زمینه پیشنهاد می‌شود محققین در یک مطالعه شیوع نا‌امنی غذایی را با یکدیگر مقایسه کنند و در صورت لزوم ابزاری مخصوص جمعیت ایران طراحی و روان‌سنجی شود.از محدودیت‌های مطالعه حاضر مقطعی بودن و محدود بودن تعداد نمونه‌ها بود. همچنین به علت وجود ابزارهای مختلف برای سنجش ناامنی غذایی در مطالعات، مقایسه نتایج مطالعه حاضر با مطالعاتی که از ابزارهای سنجش دیگری استفاده کرده‌اند باید با احتیاط انجام شود. 
یافته‌های مطالعه حاضر حاکی از امنیت غذایی در اکثر زنان باردار بود. همچنین طبق یافته‌ها امنیت غذایی تحت تأثیر متغیرهای زمینه‌ای شامل اشتغال زنان، تحصیلات، تعداد فرزندان و نوع بارداری بود. بررسی اطلاعات جمعیت‌شناختی‌اجتماعی نشان داد مادران باردار با وضعیت ناامن غذایی دارای تحصیلات پایین و خانه‌دار بودند و همچنین دارای فرزند بیشتر و سن کمتری بودند. اهمیت تغذیه در دوران بارداری امری مسلم است. بنابراین حفظ و ارتقای سلامت و امنیت غذایی زنان باردار مستلزم برنامه‌های آموزشی‌تغذیه‌ای مناسب، تدوین استانداردهای غذایی براساس وضعیت اجتماعی‌اقتصادی و فرهنگی است. همچنین باید ارزیابی مستمر امنیت غذایی در طول مراقبت‌های بارداری و تدوین سیاست‌هایی برای اعطای بسته‌های غذایی به مادران باردار در دستور کار قرار گیرد.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
پیش از انجام مصاحبه هدف از انجام مطالعه به‌طور واضح برای زنان باردار توضیح داده شد و به آن‌ها اطمینان داده شد که اطلاعات آن‌ها محرمانه خواهد بود و استفاده دیگری به‌جز مطالعه حاضر از آن نخواهد شد. همچنین رضایت‌نامه کتبی آگاهانه از زنان باردار اخذ شد. مطالعه حاضر دارای تأییدیه از کمیته اخلاق دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم‌پزشکی شهید صدوقی یزد با کد IR.SSU.SPH.REC.1398.119  است.

حامی مالی
این مقاله با حمایت مالی دانشگاه علوم‌پزشکی شهید صدوقی یزد انجام شده است.

مشارکت نویسندگان
طراحی مطالعه، جمع‌آوری داده‌ها و نگارش: مهدیه ممیزی‌؛ آنالیز آماری و بازنگری: حسین فلاح‌زاده.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
 

References
1.Unicef. The state of food security and nutrition in the world 2021 [Internet]. 2021 [Updated 2021 July 12]. Available from: [Link]
2.Rasty R, Pouraram H, Dorosty Motlagh A, Heshmat R. [Food Insecurity and some demographic and socioeconomic characteristics, fertility, and pregnancy in women with planned and unplanned pregnancy (Persian)]. Iran J Epidemiol. 2015; 11(3):34-42. [Link]
3.Sharifi N, Dolatian M, Mahmoodi Z, Mohammadi-Nasrabadi F, Mehrabi Y. The relationship between structural social determinants of health and food insecurity among pregnant women. Iran Red Crescent Med J. 2018; 20(1):e14503. [DOI:10.5812/ircmj.14503]
4.Soufi N, Mirakzadeh A. Analysis of the causes of food insecurity of rural household’s headwomen in Kermanshah and strategies to deal with it. Rural Dev Strategies. 2021; 8(3):303-23. [DOI:10.22048/rdsj.2021.284923.1941]
5.McKay FH, Spiteri S, Zinga J, Sulemani K, Jacobs SE, Ranjan N, et al. Systematic review of interventions addressing food insecurity in pregnant women and new mothers. Curr Nutr Rep. 2022; 11(3):486-99. [DOI:10.1007/s13668-022-00418-z] [PMID] [PMCID]
6.Dolatian M, Sharifi N, Mahmoodi Z, Taheri S, Rezaei N, Rashidian T. [Investigating the association of food insecurity, psychological factors, and social support with gestational diabetes in pregnant women in Ilam Province, Iran (Persian)]. Iran J Endocrinol Metab. 2020; 22(1):52-61. [Link]
7.Yadegari L, Dolatian M, Mahmoodi Z, Shahsavari S, Sharifi N. The relationship between socioeconomic factors and food security in pregnant women. Shiraz E-Med J. 2017; 18(1):e41483. [DOI:10.17795/semj41483]
8.Fathi Beyranvand H, Eghtesadi S, Ataie-Jafari A, Movahedi A. Prevalence of food insecurity in pregnant women in khorramabad city and its association with general health and other factors. Iran J Nutr Sci Food Technol. 2019; 14(3):21-30. [Link]
9.Heo J, Li J, Summerlin M, Hays A, Katyal S, McKinnon PJ, et al. TDP1 promotes assembly of non-homologous end joining protein complexes on DNA. DNA Repair. 2015; 30:28-37. [DOI:10.1016/j.dnarep.2015.03.003] [PMID] [PMCID]
10.Coates J, Swindale A, Bilinsky P. Household food insecurity access scale (HFIAS) for measurement of food access: Indicator guide. Washington, DC: FANTA III; 2007. [Link]
11.Gebreyesus S, Lunde T, Mariam D, Woldehanna T, Lindtjørn B. Is the adapted household food insecurity access scale (hfias) developed internationally to measure food insecurity valid in urban and rural households of Ethiopia? BMC Nutr. 2015; 1(2):2-10. [DOI:10.1186/2055-0928-1-2]
12.Mohammadi F, Omidvar N, Houshiar-Rad A, Khoshfetrat MR, Abdollahi M, Mehrabi Y. Validity of an adapted Household Food Insecurity Access Scale in urban households in Iran. Public Health Nutr. 2012; 15(1):149-57. [DOI:10.1017/S1368980011001376] [PMID]
13.Navarro CAJ, Gironella GMP, Ignacio MSE. Association of household food security status with mother/caregiver-child pair’s nutritional status using HFIAS and FCS. Philipp J Sci. 2018; 147(3):493-501. [Link]
14.Moafi F, Kazemi F, Samiei Siboni F, Alimoradi Z. The relationship between food security and quality of life among pregnant women. BMC Pregnancy Childbirth. 2018; 18(1):319. [DOI:10.1186/s12884-018-1947-2] [PMID] [PMCID]
15.Kolahdoz F, Najafi F. The national food and nutrition security monitoring system in iran and the first national food security scenarios mapping survey (sampat research). Tehran: Ministry of Health and Medical Education; 2012. [Link]
16.Pasdar Y, Nachvak SM, Darbandi M, Morvaridzadeh M, Rezaeian S, Daneshi Maskooni M. A population-based cross-sectional study of food insecurity and the influential factors in households in Kermanshah, Iran. J Human Environ Health Promot. 2019; 5(3):116-20. [DOI:10.29252/jhehp.5.3.4]
17.Payab M, Dorosty Motlagh A, Eshraghian M, Siassi F, Karimi T. [The association between food insecurity, socio-economic factors and dietary intake in mothers having primary school children living in Ray 2010 (Persian)]. Iranian J Nutr Sci Food Technol. 2012; 7(1):75-84. [Link]
18.Tezerji S, Nazari Robati F. [Status of food security in kerman, iran during the COVID-19 pandemic (Persian)]. J Arak Univ Med Sci. 2020; 23(5):774-85. [DOI:10.32598/JAMS.23.COV.6254.2]
19.Baer TE, Scherer EA, Fleegler EW, Hassan A. Food insecurity and the burden of health-related social problems in an urban youth population. J Adolesc Health. 2015; 57(6):601-7. [DOI:10.1016/j.jadohealth.2015.08.013] [PMID]
20.Abdullah, Zhou D, Shah T, Ali S, Ahmad W, Din IU, Ilyas A. Factors affecting household food security in rural northern hinterland of Pakistan. J Saudi Soc Agric Sci. 2019; 18(2):201-10. [DOI:10.1016/j.jssas.2017.05.003]
21.Tarasuk V, Fafard St-Germain AA, Mitchell A. Geographic and socio-demographic predictors of household food insecurity in Canada, 2011-12. BMC Public Health. 2019; 19(1):12. [DOI:10.1186/s12889-018-6344-2] [PMID] [PMCID]
22.Berkowitz SA, Basu S, Meigs JB, Seligman HK. Food insecurity and health care expenditures in the United States, 2011-2013. Health Serv Res. 2018; 53(3):1600-20. [DOI:10.1111/1475-6773.12730] [PMID] [PMCID]