طب پیشگیری

مقدمه
یکی از بیماری‌های واگیردار نوظهور، بیماری کرونا‌ویروس یا کووید‌ـ‌19 است [1] که برای اولین‌بار در دسامبر سال 2019 در ووهان چین یافت شد. این بیماری نوعی سندرم حاد تنفسی (پنومونی‌) است و عامل ویروسی آن از خانواده بتا کرونا‌ویروس‌هاست [2]. 
سازمان بهداشت جهانی در 12 ژانویه سال 2020 اعلام کرد که کرونا‌ویروس جدید، علت بیماری تنفسی گروهی از مردم در شهر ووهان چین است [3] و همچنین در 11 مارس 2020 وضعیت شیوع کووید‌ـ‌19 را یک هشدار بین‌المللی اعلام کرد [4]. تا 23 اکتبر 2020، بیش از 624 میلیون مورد تأیید‌شده و بیش از 6/5 میلیون مرگ در سراسر جهان گزارش شده است [5].
راه‌های انتقال کووید‌ـ‌19 به‌صورت فرد‌به‌فرد و عمدتاً از‌طریق تماس نزدیک و استنشاق قطرات تنفسی آلوده است [2].
 میزان انتقال این ویروس به‌شدت سریع است. با اینکه اکثریت موارد بیماری باعث علائم خفیف می‌شود، اما در بعضی از موارد به سینه‌پهلو و نارسایی بعضی از اندام‌ها پیشرفت می‌کند. نرخ مرگ‌و‌میر بین 1 الی 5 درصد تخمین زده می‌شود، ولی بر‌حسب سن و دیگر شرایط سلامتی تغییر می‌کند و بیشتر افراد مسن و کسانی که نقص سیستم ایمنی دارند، وضعیت شدید بیماری را تجربه می‌کنند [6].
آموزش، پایه اساسی اقدامات پیشگیرانه است که می‌تواند تغییرات پایداری در عملکرد افراد ایجاد کند. مداخلات آموزشی مبتنی بر نظریه، شانس موفقیت بیشتری نسبت به مداخلات آموزشی ساده دارند. مؤثرترین برنامه‌های آموزشی مبتنی بر رویکردهای نظریه‌محور است که از مدل‌های تغییر رفتار ناشی می‌شود [7].
اثر‌بخشی برنامه‌های آموزش سلامت به استفاده صحیح از نظریه‌ها و مدل‌ها بستگی دارد. امروزه استفاده از نظریه‌ها و الگوی‌های تغییر رفتار برای متخصصان آموزش بهداشت ضروری است [8].
آموزش یکی از استراتژی‌های ارزشمند برای پیشگیری و کنترل کروناست و یک مدل مناسب، اثر‌بخشی آموزش را افزایش می‌دهد. یکی از الگوهای مناسب در‌زمینه آموزش رفتار‌های پیشگیری‌کننده از ابتلا به ویروس کرونا، الگوی ارتقای سلامت پندر است. مدل ارتقای سلامت پندر، مدل ارتقای سلامت پندر یک مدل توضیحی در‌مورد رفتار سالم است که بر نقش تجربه در شکل دادن به رفتار متمرکز است. این مدل که یک مدل جامع و پیش‌بینی‌کننده برای ارتقای رفتارهای بهداشتی است، یک چارچوب نظری برای کشف عوامل مؤثر بر رفتارهای ارتقای سلامت ارائه می‌دهد و راهنمای کشف فرایندهای پیچیده‌ای است که افراد را به افزایش رفتارهای بهداشتی سوق می‌دهد و تأثیر آن را نشان می‌دهد [9].
این مدل از اجزای زیر تشکیل شده است:
منافع درک‌شده (‌نمایش روانی پیامد‌های مثبت یا تقویت‌کننده یک رفتار)، موانع درک‌شده (‌پیچیدگی‌ها و هزینه‌های شخصی انجام یک رفتار)، خودکارآمدی درک‌شده (‌قضاوت توانایی شخص در سازمان‌دهی و اجرای یک رشته از فعالیت)، احساس مرتبط با رفتار (‌حالت‌های انتزاعی احساس برپایه تناسب‌های تحریکی مرتبط با رفتار)، تأثیر‌گذارنده‌های وضعیتی (‌ادراکات و شناخت‌های فردی از هر وضعیت یا زمینه‌ای که بتواند رفتار را تسهیل کند و یا مانع شود)، تأثیرگذارنده‌های بین‌فردی (شناخت‌های مرتبط با رفتار‌ها‌، عقاید یا نگرش‌های دیگران‌)، تعهد به طرح عمل (‌تعهد به انجام یک عمل به‌خصوص بدون توجه به ترجیحات رقابت‌کننده)، تقاضاهای رقابت‌کننده فوری و رفتار است [10] (تصویر شماره 1).

 

اثر‌بخشی مدل ارتقای سلامت پندر در مطالعات مختلفی مانند تحلیل عوامل سبک زندگی دختران نوجوان [11]، تعیین‌کننده‌های شناختی‌رفتاری بهداشت دهان و دندان [12]، تأثیر برنامه فعالیت جسمانی بر سلامت روان زنان میانسال مبتلا به دیابت نوع 2 [13]، تأثیر آموزش سبک زندگی بر رفتار‌های ارتقا‌دهنده سلامت در افراد HIV مثبت [14] وتأثیر آموزش در رفتار تغذیه‌ای دختران نوجوان [15] سنجیده شده است.
دلیل استفاده از مدل پندر، وسعت سازه‌های مدل مربوط به عوامل شخصی‌، شناختی‌، عاطفی و موقعیتی بود که همه آن‌ها در انجام رفتار سالم و رفتارهای پیشگیری‌کننده از ابتلا به کووید‌ـ‌19 مؤثر هستند.
با‌توجه‌به پیدایش سویه‌های جدید ویروس و بالا بودن انتقال‌پذیری و کاهش اثر‌بخشی واکسن‌ها و درمان‌ها، مطالعه‌ای با هدف بررسی تأثیر مداخله مبتنی بر الگوی ارتقای سلامت پندر بر رفتار‌های پیشگیری‌کننده از کووید‌ـ‌19 طراحی و اجرا شد. 

مواد و روش‌ها
پژوهش حاضر یک مطالعه مداخله‌ای از نوع نیمه‌تجربی در تابستان 1401 است که با هدف بررسی تأثیر مداخله آموزشی مبتنی بر مدل ارتقای سلامت پندر بر رفتار‌های پیشگیری‌کننده از کووید‌ـ‌19 انجام شد. جامعه آماری آن را افراد بالای 18 سال مراجعه‌کننده به مراکز جامع خدمات سلامت شهرستان لار تشکیل دادند که دارای پرونده سلامت فعال در سامانه سیب بودند. نمونه‌گیری به‌صورت تصادفی ساده انجام شد. به این صورت که 2 مرکز از مراکز جامع سلامت شهر لار به‌صورت تصادفی انتخاب شدند و در 2 گروه آزمایش (مرکز جامع خدمات سلامت خلیلی آزاد) و گروه کنترل (‌مرکز جامع خدمات سلامت زمانی) قرار گرفتند. در هر مرکز شرکت‌کنندگان به‌صورت تصادفی ساده وارد مطالعه شدند. برای محاسبه حجم نمونه از فرمول شماره 1 که برای برآورد حجم نمونه برای مقایسه 2 میانگین در 2 جامعه مستقل است⸲ استفاده شد.


با استناد به مطالعه مشابه [16] انحراف معیار و میانگین نمره کل رفتار‌های پیشگیری‌کننده از کووید‌ـ‌19 در گروه آزمایش 7/66±65/04 و انحراف معیار و میانگین نمره کل رفتار‌های پیشگیری‌کننده از کووید‌ـ‌19 در گروه کنترل 6/42±56/10 گزارش شده است و حداقل اختلاف معنی‌دار میانگین بین 2 گروه 3 نمره در نظر گرفته شد و با استفاده از فرمول شماره 1 حجم نمونه در هر گروه 87 نفر به دست آمد. از‌آنجایی‌که پیش‌بینی می‌شد در هر گروه 10 تا 12 درصد ریزش داشته باشیم، حجم نمونه برای هر گروه 100 نفر برآورد شد.
معیار‌های ورود به مطالعه: تمام افراد بالای 18 سال مراجعه‌کننده به مراکز جامع سلامت شهر لار که دارای پرونده سلامت فعال در سامانه سیب هستند⸲ داشتن حداقل سواد خواندن و نوشتن⸲ داشتن خط تلفن همراه و گوشی با سیستم اندروید. معیار‌های خروج از مطالعه: عدم تمایل برای تکمیل پرسش‌نامه و عدم حضور مستمر در جلسات آموزشی بود. 
جدول شماره 1 محتوای مداخله آموزشی را نشان می‌دهد.



ابزارهای پژوهش
 ابزار جمع‌آوری داده‌ها یک پرسش‌نامه محقق‌ساخته شامل 3 قسمت بود: الف) اطلاعات جمعیت‌شناختی شامل سؤالات سن⸲ جنس⸲ تحصیلات و شغل (جدول شماره 2). 


ب) پرسش‌نامه مبتنی بر سازه‌های مدل ارتقای سلامت پندر، شامل اهمیت سلامت (شامل 4 سؤال در مقیاس لیکرت از کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم)⸲ کنترل درک‌شده (شامل 9 سؤال در مقیاس لیکرت کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم)⸲ خودکارآمدی درک‌شده (شامل 5 سؤال در مقیاس لیکرت کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم)⸲ وضعیت سلامت درک‌شده (شامل 3 سؤال در مقیاس لیکرت خیلی خوب تا خیلی بد)⸲ منافع درک‌شده (شامل 4 سؤال در مقیاس لیکرت کاملاً موافقم تا کاملاًً مخالفم)⸲ موانع درک‌شده (شامل 6 سؤال در مقیاس لیکرت (کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم)⸲ تأثیرات بین‌فردی شامل 2 زیرسازه هنجار‌های بین‌فردی و انتظارات. زیر‌سازه هنجار‌های بین‌فردی (شامل 4 سؤال در طیف 3 گزینه‌ای لیکرت اصلاً تا زیاد)⸲ زیر‌سازه انتظارات (شامل 4 سؤال در طیف 3 گزینه‌ای لیکرت اصلاً تا زیاد)⸲ تأثیرات موقعیتی شامل 4 سؤال به‌صورت 2 گزینه‌ای بلی و خیر‌)⸲ راهنما برای عمل شامل 2 زیر‌سازه راهنمای داخلی و راهنمای خارجی بود. راهنمای داخلی شامل 3 سؤال در طیف 5 گزینه‌ای لیکرت کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم⸲ راهنمای خارجی، شامل 4 سؤال درطیف 5 گزینه‌ای لیکرت کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم) و تعهد به برنامه‌ریزی برای رفتار شامل 2 سؤال بود. در سؤال 1 پاسخ‌ها به‌صورت 2 گزینه‌ای (‌بلی و خیر) بود. سؤال 2 در طیف 5 گزینه‌ای لیکرت (‌اصلاً تا خیلی زیاد) بود.تقاضا‌های رقابت‌کننده فوری، شامل 5 سؤال در طیف 5 گزینه‌ای لیکرت کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم بود.
ج) پرسش‌نامه رفتار‌های پیشگیری‌کننده از کووید شامل 7 سؤال به‌صورت 3 گزینه‌ای (‌بلی⸲ خیر⸲ گاهی اوقات، امتیاز صفر تا 2) بود.

روایی و پایایی ابزار
 برای روایی این پرسش‌نامه⸲ از پانل خبرگان استفاده شد. بدین‌صورت که پرسش‌نامه برای 5 نفر از اساتید ارسال و نظرات آن‌ها در پرسش‌نامه اعمال شد. پایایی درونی پرسش‌نامه آلفای کرونباخ 0/70 بود و برای محاسبه پایایی نیز از روش آزمون بازآزمون استفاده شد (ضریب همبستگی 0/97). 
پیش‌آزمون با استفاده از پرسش‌نامه‌ای که روایی و پایایی آن تأیید شد انجام شد داده‌های جمع‌آوری‌شده با نرم‌افزار SPSS تجزیه‌و‌تحلیل شد. سپس با‌توجه‌به نتایج پیش‌آزمون محتوای آموزشی تهیه شد. تمرکز مداخله آموزشی بر 3 محور صورت گرفت: سازه‌هایی که قدرت پیش‌گویی‌کننده بالاتری داشتند (شامل خودکارآمدی درک‌شده احساسات مرتبط با رفتار⸲ تقاضا‌های رقابت‌کننده فوری و تعهد به برنامه‌ریزی برای رفتار)⸲ سازه‌هایی که میانگین نمره کمتری کسب کرده بودند (‌منافع درک‌شده⸲ موانع درک‌شده و کنترل درک‌شده)⸲ سایر سازه‌ها.
 به دلیل مصادف بودن مطالعه با شیوع کووید‌ـ‌19 و رعایت پروتکل‌های بهداشتی وزارت بهداشت و درمان⸲ آموزش‌ها در 5 جلسه به فضای مجازی واتساپ منتقل شد. از‌طرف مجری طرح نیز روزانه پیام‌های یادآوری برای افراد ارسال می‌شد. بعد از 2 ماه از مداخله آموزشی پرسش‌نامه‌ها مجدداً جمع‌آوری شد. 
به منظور تحلیل داده‌ها از آزمون‌های آماری توصیفی (‌برای متغیر‌های جمعیت‌شناختی) و استنباطی (تی مستقل⸲ تی زوجی، کای‌اسکوئر و رگرسیون لجستیک) استفاده شد. 

یافته‌ها
از‌نظر سن بیشتر افراد مطالعه در بازه سنی 26 تا 40 سال (106‌=‌n‌) بودند که 53 درصد کل افراد مطالعه را تشکیل می‌دادند. توزیع جنسیت در گروه‌های مطالعه، معکوس یکدیگر (گروه آزمایش با 57 مرد و گروه کنترل با 57 زن) بود. بیشترین مقدار تحصیلات نیز مربوط به تحصیلات دانشگاهی با 43 درصد بود (گروه آزمایش با 49 درصد و گروه کنترل با 37 درصد). بیشترین میزان شغل نیز مربوط به شغل آزاد با 34/5 درصد بود (گروه آزمایش با 46 درصد و گروه کنترل با 23 درصد) بود. 
نتایج آزمون تی مستقل تفاوت آماری معنی‌داری را بین 2 گروه آزمایش و کنترل در سازه‌های کنترل درک‌شده⸲ خودکارآمدی درک‌شده⸲ منافع درک‌شده⸲ موانع درک‌شده⸲ تأثیرات بین‌فردی (‌انتظارات‌)⸲ تأثیرات بین‌فردی (‌هنجار‌ها)⸲ تأثیرات موقعیتی⸲ احساسات مرتبط با رفتار⸲ راهنمای داخلی⸲ راهنمای خارجی⸲ تقاضاهای رقابت‌کننده فوری و رفتار‌های پیشگیری‌کننده از کووید‌ـ‌19را نشان داد (‌0/05>‌P). ولی تفاوت آماری معنی‌داری بین 2 گروه آزمایش و کنترل در سازه‌های اهمیت سلامت و وضعیت سلامت درک‌شده مشاهده نشد (0/05>‌P) (جدول شماره 3).


میانگین نمره سازه موانع درک‌شده و تقاضاهای رقابت‌کننده فوری نیز در گروه آزمایش به‌طور معنا‌داری کاهش یافته بود بر‌اساس آزمون کای‌اسکوئر در سازه تعهد به برنامه‌ریزی برای رفتار نیز تفاوت آماری معنی‌داری بین 2 گروه آزمایش و کنترل مشاهده شد. قبل از مداخله 57 درصد افراد فاقد برنامه‌ریزی برای رعایت رفتار‌های پیشگیرانه از کووید‌ـ‌19 بودند (گروه آزمایش با 55 درصد) که این میزان پس از مداخله آموزشی به 98 درصد در گروه آزمایش رسید.
نتایج رگرسیون خطی نیز نشان داد بعد از مداخله آموزشی بین سازه تقاضاهای رقابت‌کننده فوری⸲ احساسات مرتبط با رفتار و منافع درک‌شده با رفتار‌های پیشگیری‌کننده از کووید‌ـ‌19 ارتباط آماری معنی‌داری وجود دارد (0/05>P) (جدول شماره 4).


جدول شماره 5 میانگین و انحراف معیار سازه‌های مدل ارتقای سلامت پندر در گروه آزمایش و کنترل قبل و بعد از مداخله آموزشی را نشان می‌دهد.



بحث و نتیجه‌گیری
نتایج پژوهش نشان دادند پس از مداخله آموزشی میانگین تمام سازه‌های مدل ارتقای سلامت پندر به‌طور معناداری افزایش یافته بود و میانگین سازه‌های موانع درک‌شده و تقاضاهای رقابت‌کننده فوری نیز کاهش یافته بود که نشان‌دهنده تأثیر مداخله آموزشی است. 
در مطالعهJeong Hyo seo  نیز مداخله آموزشی مبتنی بر مدل پندر به ارتقای سازه‌های تعهد به برنامه عمل، خودکارآمدی درک‌شده منجر شده بود که با مطالعه ما هم‌راستاست [17]. در مطالعه زندی و همکاران (1389) که به بررسی تأثیر آموزش مدیریت خشم، مبتنی بر مدل پندر بر رفتار پر خطر درگیری در سربازان پرداخته بودند، بین 2 گروه در تمام سازه‌های مدل ازجمله منافع درک‌شده، موانع درک‌شده، خودکارآمدی درک‌شده، احساسات مرتبط با رفتار، تأثیرات بین‌فردی و تأثیرات موقعیتی تفاوت آماری معنی‌داری مشاهده شد که با نتایج این پژوهش هم‌راستا بود [18]. مطالعه میرزائی و همکاران (1400) نیز نشان داد بین میانگین و انحراف معیار نمرات 2 گروه در تمامی ابعاد کیفیت زندگی دانش‌آموزان تفاوت آماری معنی‌داری وجود داشت و این تفاوت در گروه آزمایش بیش از گروه کنترل بود و نتایج حاکی از بهبود کیفیت زندگی با استفاده از مدل پندر بود [19]. در مطالعه خفایی و همکاران (‌1399‌) نیز که به بررسی رفتار‌های پیشگیری‌کننده از بیماری کرونا‌ویروس پرداخته بودند، از میان تمام سازه‌های مدل، میانگین نمرات منافع درک‌شده و خودکارآمدی درک‌شده از بقیه سازه‌ها بیشتر بود که با این پژوهش همخوانی داشت [20]. در مطالعه محمدی‌پور و همکاران (1393) که به بررسی تأثیر مداخله آموزشی مبتنی بر مدل پندر بر شیوه زندگی بیماران دیابتی نوع 2 پرداخته بودند، میانگین کل نمره شیوه زندگی در ابعاد تغذیه و کنترل استرس در گروه آزمایش به‌طور معناداری افزایش یافته بود و ارزشیابی پیامد‌ها تغییرات مثبت شیوه زندگی را نشان می‌داد که نشان‌دهنده تأثیر این مدل آموزشی بر بهبود رفتار‌های بهداشتی بیماران با دیابت نوع 2 است [21]. 
مطالعه ساید و سرحان (‌2021‌) که به بررسی رفتار‌های پیشگیری‌کننده از کووید‌ـ‌19 در زنان پرداخته بودند، نشان داد که پس از مداخله آموزشی میانگین سازه‌های منافع درک‌شده، خودکارآمدی درک‌شده و رفتار‌های پیشگیری‌کننده از کووید‌ـ‌19 افزایش و میانگین سازه موانع درک‌شده کاهش یافته بود که با نتایح پژوهش ما همخوانی داشت [22]. مطالعه ساید و سرحان (2022) همچنین به بررسی تأثیر مداخله آموزشی بر رفتار پیشگیرانه پرستاران زایمان نسبت به کووید‌ـ‌19و واکسیناسیون پرداخته بودند و نشان دادند مداخله آموزشی بر بهبود دانش و رفتار پیشگیرانه پرستاران نسبت به کووید‌ـ‌19 تأثیر‌گذار بوده است [23]. هاشمی و همکاران (‌1395‌) نیز در مطالعه خود با عنوان «بررسی تأثیر مداخله آموزشی بر ارتقای رفتار‌های پیشگیری‌کننده از آنفولانزا نوع A در زنان باردار» به افزایش میزان راهنما برای عمل‌، خودکارآمدی درک‌شده و دیگر سازه‌ها دست یافتند که با نتایج این مطالعه هم‌راستا بود [24]. بهمن‌پور و همکاران (1389) نیز در مطالعه خود عنوان کردند که تعهد به طرح عمل باید یکی از اولویت‌های برنامه مداخلات بهداشتی در کنار دیگر سازه‌ها، مانند خودکارآمدی درک‌شده و تأثیرگذارنده‌های بین‌فردی باشد [25]. نتایج مطالعه آقاملایی و همکاران (‌1384‌) بر روی تغییر رفتار بیماران دیابتی، کاهش موانع درک‌شده پس از مداخله آموزشی را نشان داد که با نتایج این مطالعه هم‌راستاست [26]. مطالعه صادقی و همکاران (1394) نیز نشان داد پس از مداخله آموزشی بر‌اساس مدل اعتقاد بهداشتی، موانع درک‌شده در رفتار‌های پیشگیری‌کننده از ایدز در آرایشگران سیرجان کاهش یافته بود [27]. 
یافته‌ها حاکی از بهبود رفتار‌های پیشگیری‌کننده از کووید‌ـ‌19 و اکثریت سازه‌های مدل ارتقای سلامت پندر بود که مؤید تأثیر این مدل آموزشی بر رفتار‌های پیشگیری‌کننده از کووید‌ـ‌19 است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهند انجام مداخلات آموزشی مبتنی بر مدل پندر می‌تواند منافع درک‌شده از رفتار‌های پیشگیری‌کننده‌، خودکارآمدی درک‌شده‌، کنترل درک‌شده، راهنما برای عمل‌، تأثیرگذارنده‌های بین‌فردی‌، تأثیرات موقعیتی‌، احساسات مرتبط با رفتار و رفتار‌های پیشگیری‌کننده از کووید‌ـ‌19 را افزایش و موانع درک‌شده و تقاضاهای رقابت‌کننده فوری را کاهش دهد. بنابراین به نظر می‌رسد آموزش‌ها بر‌اساس مدل ارتقای سلامت پندر در‌زمینه رفتار‌های پیشگیری‌کننده از بیماری‌های تنفسی ازجمله کرونا‌ویروس و آنفولانزا می‌تواند نتایج سودمندی داشته باشد.
این مطالعه دارای محدودیت هایی بود، از‌جمله اینکه به دلیل شیوع کووید‌ـ‌19 شرکت‌کنندگان تمایلی برای کلاس‌های حضوری نداشتند که برای کاهش این محدودیت جلسات به فضای مجازی منتقل و نظر‌سنجی در‌مورد زمان تشکیل جلسات و ارسال مطالب صورت گرفت و بعضی از شرکت‌کنندگان به تماس‌های تلفنی پاسخ نمی‌دادند که برای کاهش این محدودیت نیز از‌طریق پیامک اطلاع‌رسانی صورت گرفت.
با‌توجه‌به نتایج این پژوهش پیشنهاد می‌شود مطالعات بیشتری در‌زمینه سازه‌های مدل ارتقای سلامت پندر به‌خصوص سازه اهمیت سلامت و وضعیت سلامت درک‌شده انجام شود.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه دارای تأییدیه اخلاقی به شماره IR.HUMS.REC.1400.410. از دانشگاه علوم‌پزشکی هرمزگان است.

حامی مالی
این مقاله با حمایت مالی معاونت تحقیقات دانشگاه علوم‌پزشکی هرمزگان انجام شده است.

مشارکت نویسندگان
طراحی مطالعه⸲ جمع‌آوری اطلاعات در نگارش: فاطمه عادلی؛ طراحی مطالعه⸲ بازنگری: تیمور آقا‌ملایی؛ طراحی مطالعه⸲ همکاری در نگارش و بازنگری: زهرا حسینی؛ آنالیز آماری: شکراله محسنی.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
این طرح با همکاری دانشگاه علوم‌پزشکی هرمزگان و لارستان و شبکه بهداشت شهر لار صورت گرفته است. از حمایت آن‌ها قدردانی می‌شود.

References
1.Zhu N, Zhang D, Wang W, Li X, Yang B, Song J, et al. A novel coronavirus from patients with pneumonia in China, 2019. N Engl J Med. 2020 ;382(8):727-33. [DOI:10.1056/NEJMoa2001017] [PMID] [PMCID]
2.Jahanpeyma P, Shamsi A, Nejad Rahim R, Aghazadeh Sarhangipour K. [Knowledge of the COVID-19 virus, from diagnosis to prevention and treatment: A narrative review (Persian)]. J Mil Caring Sci. 2020; 7(3):289-300. [DOI:10.29252/mcs.7.3.289]
3.Reynolds M. What is coronavirus and how close is it to becoming a pandemic? Wired UK ISSN. 2020; 1357-0978. [Link]
4.Sahu KK, Lal A, Mishra AK. COVID-2019 and pregnancy: A plea for transparent reporting of all cases. Acta Obstet Gynecol Scand. 2020; 99(7):951. [DOI:10.1111/aogs.13850] [PMID] [PMCID]
5.World Health Organization (WHO). COVID-19 weekly epidemiological update [Internet]. 2022 [Updated 2022 October 26]. Available from: [Link]
6.Delshad Noghabi A, Yoshany N, Mohammadzadeh F, Javanbakht S. [Predictors of COVID-19 preventive behaviors in Iranian population over 15 years old: An application of health belief model (Persian)]. J Mazandaran Univ Med Sci. 2020; 30(191):13-21. [Link]
7.Abbaspour A, Jalili Z, Shojaeizadeh D. [Study the effect of education based on the theory of planned behavior in the prevention of AIDS among addicts (Persian)]. Iran J Health Educ Health Promot. 2021; 9(2):201-11. [DOI:10.52547/ijhehp.9.2.201]
8.Tonkaboni ND, Peyman N, Khandehroo M. [Application of health theories and models of health education and promotion in nutritional interventions for pregnant women in Iran: A systematic review (Persian)]. J Educ Community Health. 2021; 8(1):65-71. [DOI:10.52547/jech.8.1.65]
9.Sabooteh S, Feizi A, Shekarchizadeh P, Shahnazi H, Mostafavi F. Designing and evaluation of E-health educational intervention on students' physical activity: An application of Pender's health promotion model. BMC Public Health. 2021; 21(1):657. [DOI:10.1186/s12889-021-10641-y] [PMID] [PMCID]
10.Morowatisharifabad Ma, Shirazi KK. Determinants of oral health behaviors among preuniversity (12th-grade) students in Yazd (Iran): An application of the health promotion model. Fam Community Health. 2007; 30(4):342-50. [DOI:10.1097/01.FCH.0000290546.33328.76] [PMID]
11.Dwi Windasari N, Mishbahatul Marah Has E, Pradanie R. Determinants of healthy lifestyle among adolescent girls based on pender’s health promotion model. Eur J Mol Clin Med. 2020; 7(5):735-40. [Link]
12.Pouresmali A, Alizadehgoradel J, Molaei B, Vanderhasselt MA, Fathi D. Self-care behavior prevention of COVID-19 in the general population based on Pender health promotion model. 2021; [Unpublished]. [DOI:10.21203/rs.3.rs-139049/v1]
13.Mansourizadeh M, Anoosheh M, KazemNejad A. [The effect of physical activity program based on pender health promotion model on type 2 diabetic middle-aged women’s mental health (Persian)]. Iran J Health Educ Health Promot. 2018; 6(2):159-67. [DOI:10.30699/acadpub.ijhehp.6.2.159]
14.Khani F, Pashaeypoor S, Nikpeyma N, Kazemnejad A. Effect of lifestyle education based on Pender model on health-promoting behaviors in HIV positive individuals: A randomized clinical trial study. Nurs Pract Today. 2020;7(1):45-52. [DOI:10.18502/npt.v7i1.2299]
15.Naserpoor F, Zamani-Alavijeh F, Shahri P, Saki Malehi A. Effect of education based on Penders health promotion model on nutrition behavior of adolescent girls. J Res Health. 2018; 8(5):394-402. [DOI:10.29252/jrh.8.5.394]
16.Elgzar WT, Al-Qahtani AM, Elfeki NK, Ibrahim HA. COVID-19 outbreak: Effect of an educational intervention based on health belief model on nursing students’ awareness and health beliefs at Najran University, Kingdom of Saudi Arabia. Afr J Reprod Health. 2020;24(2):78-86. [Link]
17.Seo JH, Kim HK. [Factors affecting the health promoting behaviors of office male workers during the COVID-19 pandemic: Using pender’s health promotion model (Korean)]. J Korean Acad Soc Nurs Educ. 2021; 27(4):412-22. [DOI:10.5977/jkasne.2021.27.4.412]
18.Asadzandi M, Sekarifard M, Ebadi A, Morovvati Sharif Abad M, Salari M. [Effects of anger management training based on Health Promotion Model on soldiers engaged in risky behavior (Persian)]. Iran J Psychiatr Nurs. 2015; 2(4):68-79. [Link]
19.Mirzaee Z, Zare M, Zende Talab HR, Behnam Vashani H. [The effect of education based on Pender model on the quality of school life of female high school students (Persian)]. Navid No. 2021; 24(79):14-26. [DOI:10.22038/NNJ.2021.57691.1289]
20.Khafaie M, Mahjoob B, Mojadam M. [Evaluation of preventive behaviors of corona virus (COVID 2019) among family health ambassadors of Ahvaz Jundishapur university of medical sciences in 2020 using the health belief model (Persian)]. Jundishapur Sci Med J. 2021; 20(2):150-61. [DOI:10.32598/JSMJ.20.2.7]
21.Mohammadipour F, Izadi Tameh A, Sepahvand F, Naderifar M. [The impact of an educational intervention based on Pender’s health promotion model on the lifestyle of patients with type II diabetes (Persian)]. J Diabetes Nurs. 2015; 2(4):25-35. [Link]
22.EL Sayed HA, Sarhan AE. Effect of health belief model-based educational intervention on COVID-19 preventive behaviors among pregnant women. Tanta Sci Nurs J. 2022; 24(1):308-38. [DOI:10.21608/tsnj.2022.221607]
23.El Sayed SLM, Salama AM, Badawy AS. Effect of educational intervention based on the health belief model on preventive behavior of maternity nurses towards COVID-19 and its vaccination. Tanta Sci Nurs J. 2022; 24(1):329-46. [DOI:10.21608/TSNJ.2022.218014]
24.Hashemi M, Sadeghi R, Shamsi M. [An investigation of educational intervention impact on pregnant women for promote preventive behaviors of influenza H1N1: Using health belief model (Persian)]. Koomesh. 2017; 19(3):603-10. [Link]
25.Bahmanpour K, Nouri R, Nadrian H, Salehi B. [Determinants of oral health behavior among high school students in Marivan County, Iran based on the pender’s health promotion model (Persian)]. J Sch Public Health Inst Public Health Res. 2011; 9(2):93-106. [Link]
26.Aghamolaei T, Eftekhar H, Mohammad K. [Application of health belief model to behavior change of diabetic patients (Persian)]. Payesh. 2005; 4(4):61-71. [Link]
27.Sadeghi R, Mazloomy S, Hashemi M, Rezaeian M. [The effects of an educational intervention based on the health belief model to enhance HIV-preventive behaviors among male barbers in Sirjan (Persian)]. J Rafsanjan Univ Med Sci. 2016; 15(3):235-46. [Lin