دوره 11، شماره 1 - ( 1-1403 )
جلد 11 شماره 1 صفحات 71-60 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Research code: 13128
Ethics code: 11837-42-01-95
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Hosseini F S, Nazari M, Begi R A H, Kave M H, Gharamani L, Karimi M. Relationship Between Body Image Concern and Social Self-efficacy in Iranian Female Adolescents. J Prevent Med 2024; 11 (1) :60-71
URL: http://jpm.hums.ac.ir/article-1-740-fa.html
URL: http://jpm.hums.ac.ir/article-1-740-fa.html
حسینی فاطمه السادات، نظری مهین، ابوالحسن بیگی رخساره، کاوه محمد حسین، قهرمانی لیلا، کریمی مسعود. تأثیر نگرانی‌ها و ترس از تصویر بدن در دوران نوجوانی: بررسی ارتباط خودکارآمدی اجتماعی و ترس از تصویر بدن. طب پیشگیری. 1403; 11 (1) :60-71
فاطمه السادات حسینی1 
، مهین نظری*1 ، رخساره ابوالحسن بیگی1 ، محمد حسین کاوه1 ، لیلا قهرمانی1 ، مسعود کریمی1
، مهین نظری*1 ، رخساره ابوالحسن بیگی1 ، محمد حسین کاوه1 ، لیلا قهرمانی1 ، مسعود کریمی1
1- گروه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم‌پزشکی شیراز، شیراز، ایران.
متن کامل [PDF 5063 kb]
(721 دریافت)
| چکیده (HTML) (1256 مشاهده)
متن کامل: (1073 مشاهده)
مقدمه
دوران نوجوانی صرف‌نظر از دوره نوزادی، مهم‌ترین و حساس‌ترین دوره رشد انسان است و با تغییرات زیست‌شناختی، شناختی و روانی‌اجتماعی چشمگیری همراه است [1]. در این دوران هم‌زمان با پدیده بلوغ، افراد پیام‌های متناقضی که امنیت و آرامش آن‌ها را تهدید می‌کند از محیط بیرونی دریافت می‌کنند. این تهدیدها می‌تواند به نگرانی دائمی یا موقتی در نوجوانان منتهی شود. بنابراین، نگرانی در این دوره تحولی بسیار شایع است و می‌تواند تا سنین بالاتر ادامه یابد [2]. یافته‌های پژوهشی نشان می‌دهد که 25 درصد نوجوانان نگرانی را تجربه می‌کنند. دختران میزان نگرانی بیشتری را در مقایسه با پسران گزارش می‌کنند. اورتون (1982) گزارش می‌دهد که نگرانی‌های دختران بیشتر درمورد خانواده، کفایت شخصی، سلامت فردی و مسائل مربوط به زیبایی است [3]. پژوهش‌های دیگر حاکی از این است که دختران درمورد مدرسه، همکلاسی‌ها، آینده و ظاهر خود نگران‌تر از پسران هستند. همچنین در این دوره، تغییرات قابل‌توجهی نیز در مفهوم خود به وجود می‌آید و نوجوان، بحران هویت را تجربه می‌کند؛ چرا که وظیفه نوجوان رسیدن به یکپارچگی هویت است [4]. در نوجوانی یکی از جنبه‌های مهم شکل‌دهنده هویت و عزت نفس افراد ظاهر جسمانی و تصویر بدنی است. حساسیت به تصویر بدنی در دوران نوجوانی به شکل پررنگ‌تری دیده می‌شود [5].
اصطلاح تصویر بدنی اولین‌بار به‌وسیله شیلدر در سال 1920 به‌عنوان تصویری از بدن و جسم خود که ما در ذهنمان ساخته‌ایم و نحوه ظهور آن در نظر خودمان، تعریف شد. این تعریف هم شامل ادراک و هم شامل نگرش می‌شود. دامنه تصویر بدنی و نگرانی از آن تا به آنجا گسترش یافته است که مشغله ذهنی بسیاری از افراد، به‌خصوص جوانان و نوجوانان شده و روزانه زمان و هزینه زیادی صرف تفکر و تغییرات ظاهری در بدن می‌شود [6]. شیوع نارضایتی از تصویر بدنی، یک نگرانی عمده به حساب می‌آید، چراکه با اختلالات و نقص‌های روانی مانند کاهش عزت نفس، افسردگی، اضطراب اجتماعی، اختلال خوردن، سوءمصرف مواد و جراحی‌های زیبایی در ارتباط است. ارزیابی شیوع نارضایتی از تصویر بدنی نشان می‌دهد 90 درصد از زنان و 61 درصد از مردان، از تصویر بدنی خود ناراضی هستند [7, 8, 9]. درک از تصویر بدن و سطح رضایتمندی از آن ممکن است به شکل مثبت یا منفی بر عزت نفس و خودپنداره (بخش تصور فرد از خود) تأثیر بگذارد. زیرا ظاهر فیزیکی فرد اولین ویژگی است که در برخورد با افراد دیگر مورد قضاوت قرار می‌گیرد [10].
از دید بندورا «خود» مجموعه‌ای از فرایندها و ساختارهای شناختی است که به فکر و ادراک مربوط می‌شود و خودکارآمدی، یکی از جنبه‌های مهم آن است و در گروه نوجوانان خودکارآمدی نقش اساسی در چگونگی انگیزه، تفکر و رفتار آن‌ها دارد و درنهایت کیفیت زندگی و سلامت روان آن‌ها را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. به‌طوری‌که افراد با خودکارآمدی بالا فشار روانی کمتری را احساس می‌کنند و از سلامت روانی بیشتری برخوردارند [11].
از طرفی در تعامل بین شخص و محیط، یکی از مؤلفه‌های تأثیرگذار، خودکارآمدی اجتماعی است. خودکارآمدی اجتماعی به معنای ادراک فرد از توانمندی خود در رسیدن به معیارهای اجتماعی و ارتباطات اجتماعی است. شلتون معتقد است خودکارآمدی اجتماعی به باور افراد درمورد توانایی‌هایشان برای صحیح عمل کردن اشاره دارد. خودکارآمدی اجتماعی دارای ابعاد گوناگونی مثل قاطعیت اجتماعی، عملکرد در موقعیت‌های مختلف، شرکت در گروه‌های اجتماعی، دوستی و صمیمیت و کمک کردن و کمک گرفتن است [12].
موریس معتقد است خودکارآمدی اجتماعی به‌عنوان یک عامل پیش‌بینی‌کننده افکار و رفتار افراد در موقعیت‌های مختلف عمل می‌کند و بر‌اساس ارزیابی منابع مختلف گذشته درمورد توانایی‌های فرد شکل می‌گیرد. افرادی که از خودکارآمدی اجتماعی پایینی برخوردارند به دلیل دریافت بازخوردهای منفی از دیگران در گذشته، نه‌تنها نسبت به توانایی‌های خود دچار شک و تردید هستند، بلکه خودکارآمدی اجتماعی آن‌ها دچار مشکل می‌شود [13]. نداشتن خودکارآمدی اجتماعی مفید و مناسب سبب کاهش اعتماد‌به‌نفس و گوشه‌گیری شدن نوجوان می‌شود. از طرفی دیگر، در دوران نوجوانی به دلیل اینکه ارتباط با همسالان افزایش و وابستگی به والدین کاهش می‌یابد، نداشتن مهارت‌های اجتماعی سبب طرد از گروه همسالان و درنهایت موجب مشکلات رفتاری برای نوجوانان خواهد شد. افزایش خودکارآمدی اجتماعی نوجوانان، عاملی است که موجب پیشگیری از آسیب‌های روانی‌اجتماعی این گروه می‌شود [14, 15].
از آنچه گفته شد ضرورت انجام تحقیقات بیشتر و بررسی دقیق‌تر رابطه بین ترس از تصویر بدنی و خودکارآمدی اجتماعی نوجوانان بسیار مشهود است. این تحقیقات می‌توانند به افزایش آگاهی عمومی و تخصصی درمورد این مسائل کمک کرده و اقدامات پیشگیرانه و مداخلات مناسب را ترویج دهند. همچنین این تحقیقات می‌توانند به بهبود برنامه‌ها و سیاست‌های مربوط به سلامت روانی نوجوانان کمک کرده و از نگرانی‌ها و مشکلات روانی ناشی از تصویر بدنی که ممکن است بر خودکارآمدی اجتماعی ناآگاهانه تأثیر بگذارد، بکاهد. به همین دلیل، پژوهش حاضر به بررسی رابطه بین خودکارآمدی اجتماعی و ترس از تصویر بدنی در دختران نوجوان می‌پردازد.
مواد و روش‌ها
طراحی مطالعه
تحقیق حاضر یک مطالعه توصیفی همبستگی بود که به شیوه مقطعی انجام شد. جامعه آماری را دانش‌آموزان مقطع متوسطه دوم در شهر کوار در استان فارس تشکیل دادند.
معیارهای ورود و خروج
معیارهای ورود به مطالعه شامل داشتن رضایت آگاهانه جهت شرکت در پژوهش و عدم ابتلا به بیماری‌های اعصاب و روان و معیارهای خروج شامل عدم تمایل به شرکت در مطالعه، اطلاعات ناقص و تجربه بیماری‌های اعصاب و روان (خودگزارشی یا ثبت در پرونده سلامت مدرسه) بود.
نمونه‌گیری و حجم نمونه
برای دستیابی به اهداف پژوهش، از بین تمامی دانش‌آموزان دختر دوره متوسطه که در سال تحصیلی 1395 - 1396 در دبیرستان‌های شهر کوار تحصیل می‌کردند، با استفاده از روش نمونه‌گیری خوشه‌ای چندمرحله‌ای، 117 نفر به‌عنوان نمونه انتخاب شدند. در این روش ابتدا دو دبیرستان دخترانه به‌عنوان نمونه انتخاب و سپس از هر دبیرستان، 5 کلاس و از هر کلاس 17 دانش‌آموز به‌عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند و پرسش‌نامه‌های مربوط برای هرکدام از آن‌ها اجرا شد.
پرسش‌نامه‌ها و جمع‌آوری داده‌ها
برای سنجش و تعیین رابطه خودکارآمدی اجتماعی و ترس از تصویر بدن در دانش‌آموزان دختر، از پرسش‌نامه خودکارآمدی اجتماعی نوجوانان کنلی و پرسش‌نامه ترس از تصویر بدن لیتلتون به‌عنوان ابزار پژوهش استفاده شد.
ابزارهای جمع‌آوری داده‌ها
پرسش‌نامه ترس از تصویر بدن: این پرسش‌نامه در سال 2005 توسط لیتلتون و همکاران طراحی شد. این پرسش‌نامه شامل 19 پرسش با 5 گزینه است که از 1 (هرگز) تا 5 (همیشه) نمره‌گذاری شده است. در ایران، بساک‌نژاد و غفاری در سال 1386 همسانی درونی را با دقت 95 درصد گزارش کردند. امتیاز کلی پرسش‌نامه بین 19 تا 95 و دارای 2 بعد است: بعد اول نارضایتی و خجالت از ظاهر و بعد دوم تداخل نگرانی درباره ظاهر در عملکرد اجتماعی. پایایی پرسش‌نامه با استفاده از آلفای کرونباخ بررسی شده و برای کل پرسش‌نامه 86 صدم به دست آمده است. برای به دست آوردن امتیاز کلی پرسش‌نامه، مجموع امتیازات تمامی سؤالات با هم محاسبه می‌شود. این امتیاز دامنه‌ای از 19 تا 95 خواهد داشت: 19 تا 37 ترس از تصویر بدن بسیار کم یا عدم ترس از تصویر بدن، 38 تا 52 ترس از تصویر بدن کم، 53 تا 69 ترس از تصویر بدن متوسط و 70 به بالا ترس از تصویر بدن زیاد [16].
پرسش‌نامه خودکارآمدی اجتماعی نوجوان: این مقیاس در سال 1989 توسط کنلی به‌منظور سنجش میزان خودکارآمدی نوجوانان ساخته شد. این مقیاس یک ابزار خودگزارشی است که دارای 25گویه است. آزمودنی باید در یک طیف لیکرت 7 درجه‌ای (از غیرممکن=1 تا بیش از حد ساده=7) مشخص کند که هر‌یک از عبارات آزمون تا چه حد معرف شخصیت اوست. این مقیاس دارای 5 خرده‌مقیاس است: قاطعیت اجتماعی، عملکرد در موقعیت‌های اجتماعی، شرکت در گروه‌های اجتماعی، جنبه‌های دوستی و صمیمیت و کمک کردن یا کمک گرفتن. ضریب آلفای کرونباخ این ابزار 92 صدم و ضریب پایایی حاصل از روش بازآزمایی برای پسران 81 صدم و برای دختران 86 صدم گزارش شده است. این آزمون از اعتبار سازه خوبی برخوردار است. برای به دست آوردن امتیاز هر بعد، مجموع امتیازات مربوط به تک‌تک سؤالات آن با هم جمع می‌شود. برای به دست آوردن امتیاز کلی پرسش‌نامه، کل سؤالات پرسش‌نامه با هم جمع می‌شود. این امتیازات دامنه‌ای از 25 تا 175 خواهد داشت، بدیهی است که هرچه این امتیاز بالاتر باشد نشان‌دهنده میزان خودکارآمدی بیشتر فرد پاسخ‌دهنده خواهد بود و برعکس. نمره بین 25 تا 50: خودکارآمدی اجتماعی در نوجوان پایین است. نمره بین 50 تا 100: خودکارآمدی اجتماعی در نوجوان متوسط است. نمره بالاتر از 100: خودکارآمدی اجتماعی در نوجوان بالاست [17].
متغیرهای موجود در مطالعه شامل اطلاعات جمعیت‌شناختی، مقطع تحصیلی، رشته تحصیلی، معدل، قد، وزن، نمایه توده بدنی و سطوح نمایه توده بدنی، 5 بعد پرسش‌نامه خودکارآمدی اجتماعی (قاطعیت اجتماعی، عملکرد در موقعیت‌های اجتماعی، شرکت در گروه‌های اجتماعی، جنبه‌های دوستی و صمیمیت، و کمک کردن یا کمک گرفتن) و 2 بعد پرسش‌نامه ترس از تصویر بدن (نارضایتی و خجالت از ظاهر و تداخل نگرانی درباره ظاهر در عملکرد اجتماعی) بود.
تحلیل آماری
درنهایت، با بررسی و نمره‌گذاری پرسش‌نامه‌های جمع‌آوری‌شده و حذف پرسش‌نامه‌های مخدوش، داده‌های به‌دست‌آمده در 2 بخش آمار توصیفی (میانگین، انحراف معیار، میانه، چارک اول و چارک سوم) و آمار استنباطی با استفاده از آزمون‌های همبستگی اسپیرمن، آنالیز واریانس یک‌طرفه، کروسکال والیس و رگرسیون خطی چندگانه بررسی شدند. همچنین برای تعیین رابطه بین سطوح ترس از تصویر بدن و سطوح خودکارآمدی اجتماعی از آزمون کای‌اسکوئر استفاده شد. برای تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS نسخه 26 استفاده شد و سطح معنی‌داری کمتر از 0/05 در نظر گرفته شد. در پژوهش حاضر، برای بررسی نرمال بودن داده‌ها از روش‌های چولگی و کشیدگی، نمودار Q-Q، نمودار هیستوگرام، تست کولموگروف اسمیرنوف و نمودار جعبه‌ای استفاده شد.
یافته‌ها
در پژوهش حاضر، 117 نفر از نوجوانان دختر دوره متوسطه از دبیرستان‌های دولتی شهر کوار حضور داشتند. یافته‌های به‌دست‌آمده از تجزیه‌و‌تحلیل ویژگی‌های جمعیت‌شناختی گروه نمونه در پژوهش حاضر نشان داد 41 درصد دانش‌آموزان در مقطع دوم دبیرستان و 34/2 درصد آن‌ها در رشته علوم انسانی مشغول به تحصیل بودند. جدول شماره 1 مهم‌ترین متغیرهای جمعیت‌شناختی در افراد موردمطالعه را نشان می‌دهد.
میانگین و انحراف معیار خودکارآمدی اجتماعی به‌ترتیب برابر 64/91 و 22/10، میانه ترس از تصویر بدن 72 درصد و ترس از تصویر بدن در چارک اول و چارک سوم به‌ترتیب برابر 72، 61/5 و 78/5 بود. نتایج شاخص‌های توصیفی مؤلفه‌های خودکارآمدی اجتماعی و ترس از تصویر بدن نشان داد سطح خودکارآمدی اجتماعی در سطح متوسط 72 (61/5 درصد) و ترس از تصویر بدن در سطح زیاد 71 (60/7 درصد) بود (جدول شماره 2).
برای تعیین رابطه بین ترس از تصویر بدن و ابعاد آن با خودکارآمدی اجتماعی و ابعاد آن از همبستگی اسپیرمن استفاده شد. نتایج ضریب همبستگی نشان داد بین ترس از تصویر بدن و ابعاد آن با خودکارآمدی اجتماعی و ابعاد آن همبستگی خوب یا بسیار خوب و به‌صورت معکوس وجود داشت که ازلحاظ آماری نیز معنی‌دار بود (r=[-0/70 ،-0/91] ،P<0/05) (جدول شماره 3).
همچنین برای تعیین رابطه بین سطوح ترس از تصویر بدن و سطوح خودکارآمدی اجتماعی از آزمون کای‌اسکوئر استفاده شد. نتایج آزمون نشان داد بین سطوح ترس از تصویر بدن و سطوح خودکارآمدی اجتماعی رابطه معنی‌داری وجود دارد (P<0/001). به‌طوری‌که در افراد با ترس از تصویر بدن کم، 56/3 درصد موارد دارای میزان خودکارآمدی اجتماعی بالا بودند و در افراد با ترس از تصویر بدن زیاد، 45/1 درصد موارد دارای میزان خودکارآمدی اجتماعی پایین بودند (جدول شماره 4).
برای تعیین رابطه بین خودکارآمدی اجتماعی و سطوح نمایه توده بدنی از آزمون آنالیز واریانس یک‌طرفه استفاده شد. نتایج نشان داد میانگین خودکارآمدی اجتماعی در 4 زیرگروه نمایه توده بدنی، اختلاف معنی‌داری ندارند (P>0/05). همچنین برای بررسی رابطه بین ترس از تصویر بدن و سطوح نمایه توده بدنی از کروسکال والیس استفاده شد. نتایج نشان داد میانه ترس از تصویر بدن در 4 زیرگروه نمایه توده بدنی، اختلاف معنی‌داری ندارند (P>0/05) (جدول شماره 5).
برای پیش‌بینی خودکارآمدی اجتماعی بر‌اساس ابعاد ترس از تصویر بدن از آزمون رگرسیون خطی چندگانه استفاده شد. باتوجهبه نتایج فرمول شماره 1 مدل نهایی رگرسیون به شکل زیر است:
1. Mean self-efficacy= 177.76 - 1.62 Fear of body image
نتایج نشان داد به‌ازای یک واحد افزایش در میزان ترس از تصویر بدن، میانگین خودکارآمدی اجتماعی به مقدار 1/62 کاهش پیدا می‌کند (P<0/001) و همچنین درمورد مقدار بتای صفر، اگر مقدار میزان ترس از تصویر بدن صفر شود، در آن صورت انتظار داریم که میانگین خوکارآمدی اجتماعی 177/76 بشود (جدول شماره 6).
بحث و نتیجه‌گیری
مطالعه حاضر با هدف تعیین رابطه ترس از تصویر بدن و خودکارآمدی اجتماعی در دانش‌آموزان دختر انجام شد. نتایج به‌دست‌آمده در پژوهش حاضر نشان داد بین ترس از تصویر بدن و خودکارآمدی اجتماعی در دانش‌آموزان، یک همبستگی معکوس بسیار قوی وجود داشت که ازلحاظ آماری نیز معنی‌دار بود. به‌طوری‌که با افزایش ترس از تصویر بدن، میزان خودکارآمدی اجتماعی کاهش می‌یابد.
در پژوهش حاضر، میانگین و انحراف معیار خودکارآمدی اجتماعی نشان‌دهنده خودکارآمدی اجتماعی متوسط و ترس از تصویر بدن بالاست. مطالعه احمدی که در تهران (1401) و با هدف بررسی رابطه بین کمال‌گرایی و خودکارآمدی اجتماعی انجام شد، با مطالعه حاضر مطابقت داشته و در هر دو مطالعه، خودکارآمدی اجتماعی در حد متوسط بوده است [18]. همچنین در مطالعه‌ای که در هند (2022) با هدف بررسی رابطه بین ترس از ارزیابی منفی و خودکارآمدی در دانش‌آموزان انجام شد، نتایج نشان داد میانگین ترس از ارزیابی منفی و خودکارآمدی در دانش‌آموزان باتوجهبه مقیاس مورد‌استفاده در این مطالعه سطح بالایی از ترس از ارزیابی منفی و خودکارآمدی را نشان می‌دهد [19] که با مطالعه حاضر همسو است.
نتایج پژوهش حاضر نشان داد بین ترس از تصویر بدن و ابعاد آن با خودکارآمدی اجتماعی و ابعاد آن همبستگی قوی یا بسیار قوی و به‌صورت معکوس وجود داشت که ازلحاظ آماری نیز معنی‌دار بود. همچنین بین سطوح ترس از تصویر بدن و سطوح خودکارآمدی اجتماعی رابطه معنی‌داری وجود دارد. به‌طوری‌که در افراد با ترس از تصویر بدن کم، میزان خودکارآمدی اجتماعی بالا بود و افراد با ترس از تصویر بدن زیاد، دارای میزان خودکارآمدی اجتماعی پایین بودند. این نتیجه با یافته‌های مطالعه محمدی و سجادی‌نژاد (1386) با موضوع بررسی رابطه نگرانی تصویر بدنی، ترس از ارزیابی منفی و عزت نفس با اضطراب اجتماعی دانش‌آموزان دختر همسو بود. یافته‌های مطالعه آن‌ها نشان داد ترس از تصویر بدنی بالا سبب افزایش اضطراب اجتماعی و درنتیجه کاهش خودکارآمدی اجتماعی می‌شود [20]. همچنین در مطالعه امدادی و همکاران (1396) که با هدف بررسی رابطه بین تصویر ذهنی بدنی و خودکارآمدی عمومی در بین دانشجویان دختر علوم‌پزشکی همدان انجام شد، نتایج نشان داد بین تصویر ذهنی بدنی با خودکارآمدی عمومی همبستگی معکوس و معنی‌داری وجود دارد که با مطالعه حاضر همخوانی دارد [21]. این نتیجه را می‌توان چنین توضیح داد که ترس از تصویر بدنی با افزایش اضطراب اجتماعی همراه است و درنهایت منجر به کاهش خودکارآمدی اجتماعی می‌شود. درحالیکه در مطالعه‌ای که در هند (2022) انجام شد نتایج نشان داد بین ترس از ارزیابی منفی و خودکارآمدی در دانش‌آموزان همبستگی مثبت وجود دارد که مخالف نتایج مطالعه حاضر بود. علت مغایرت این نتیجه ممکن است به علت ویژگی‌های جمعیت موردمطالعه یا مقیاس اندازه‌گیری مورد‌استفاده باشد [19].
نتایج پژوهش حاضر نشان داد بین میانگین خودکارآمدی اجتماعی در 4 زیرگروه نمایه توده بدنی، اختلاف معنی‌داری وجود نداشت. همچنین میانه ترس از تصویر بدن در 4 زیرگروه نمایه توده بدنی، اختلاف معنی‌داری نداشت. در کل افراد با نمایه توده بدنی نرمال، دارای خودکارآمدی بالاتر و ترس از تصویر بدن کمتری بودند. افراد لاغر دارای خودکارآمدی پایین‌تر و ترس از تصویر بدن بالاتری بودند و همچنین افراد مبتلا به اضافه‌وزن و چاقی دارای خودکارآمدی و ترس از تصویر بدن متوسط بودند، ولی این نتایج ازلحاظ آماری معنی‌دار نبود. در مطالعه گلیان و همکاران که در شهر تهران (1393) و با هدف بررسی رابطه بین تصویر بدنی دختران نوجوان با افسردگی، اضطراب و تنش انجام شد، نتایج نشان داد بین میانگین تصویر بدنی دانش‌آموزان دختر نوجوان چاق و طبیعی اختلاف آماری معنی‌دار وجود ندارد [22] که با مطالعه حاضر همسو است. همچنین در پژوهش احمدنیا و فنودی‌پور (1387) که در شهر تهران و با هدف بررسی تصویر بدنی نوجوانان دبیرستانی و عوامل مؤثر بر آن انجام شد، نتایج نشان داد بین شاخص توده بدنی و میزان رضایت از بدن (تصویر بدنی) نیز رابطه معنی‌داری وجود داشت و افرادی که مقدار توده بدنی نرمال‌تری داشتند، دارای میزان رضایت از بدن بالاتر و ترس کمتری بودند که با نتایج مطالعه حاضر مطابقت دارد [23]. علاوه‌بر‌آن، در پژوهشی که لائوس و همکاران (2013) در برزیل با موضوع بررسی تأثیر موقعیت جغرافیایی، جنس و وضعیت تغذیه‌ای بر نگرانی‌های تصویر بدنی انجام دادند، نتایج نشان داد ترس از تصویر بدن در دختران و در میان نوجوانان مبتلا به اضافه‌وزن شایع‌تر بود [24] که با نتیجه مطالعه حاضر تقریباً همخوانی داشت. این موضوع را می‌توان چنین توضیح داد که اضافه‌وزن و چاقی در سنین نوجوانی، اثرات منفی جسمی و روانی زیادی بر آن‌ها می‌گذارد. بسیاری از افراد لاغر و چاق از بدن خود راضی نیستند و ترس از تصویر بدنی بالایی دارند.
نتایج پژوهش حاضر نشان داد متغیر ترس از تصویر بدن، توانست به‌طور معنی‌داری متغیر وابسته خودکارآمدی اجتماعی را پیش‌بینی کند و بین متغیر مستقل ترس از تصویر بدن و متغیر وابسته خودکارآمدی اجتماعی یک رابطه معکوس وجود داشت. به‌طوری‌که به‌ازای یک واحد افزایش در میزان ترس از تصویر بدن، خودکارآمدی اجتماعی کاهش پیدا می‌کند. در مطالعه محمدی و سجادی‌نژاد (1386) که در تبریز انجام شد، نتایج نشان داد ترس از تصویر بدنی بهترین پیش‌بینی‌کننده اضطراب اجتماعی است و از بین 2 خرده‌عامل نگرانی از تصویر بدنی، عامل نارضایتی از بدن توانست به‌طورمعنی‌داری اضطراب اجتماعی را پیش‌بینی کند [20] که با نتایج مطالعه ما مطابقت داشت. همچنین طبق نتایج پژوهش خورشیدی و همکاران (1393) ترس از تصویر بدنی در پیش‌بینی متغیر ملاک، سهم معناداری نداشت. درحالیکه بین نگرانی تصویر بدنی و خودکارآمدی اجتماعی رابطه معکوس وجود داشت [5] که این یافته نیز با نتایج مطالعه حاضر همسو بود.
به‌طورکلی نتایج به‌دست‌آمده از پژوهش حاضر نشان داد بین خودکارآمدی اجتماعی و ترس از تصویر بدنی رابطه عکس و معنی‌داری وجود دارد. به‌عبارت‌دیگر دانش‌آموزان با ترس از تصویر بدن کمتر، خودکارآمدی اجتماعی بالاتری داشتند. همچنین بین نارضایتی و خجالت فرد و میزان تداخل نگرانی با خودکارآمدی اجتماعی دانش‌آموزان ارتباط وجود دارد. این نتیجه نشان داد دانش‌آموزان با نارضایتی و احساس خجالت فرد و میزان تداخل نگرانی کمتر، خودکارآمدی اجتماعی بالاتری داشتند؛ بنابراین مسئولان و تصمیم‌گیران حوزه سلامت روان و آموزش‌وپرورش باید در سنین نوجوانی برنامه‌های آموزشی با موضوع تغذیه مناسب و فعالیت بدنی جهت متعادل نگه داشتن وزن بدن در محدوده نرمال و به نوبه آن کاهش ترس از تصویر بدنی و راهکارهای افزایش خودکارآمدی داشته باشند. باتوجهبه محدودیت‌های پژوهش حاضر، به پژوهشگران پیشنهاد می‌شود پژوهش‌هایی در سطح وسیع‌تر (استان) و یا در گروه‌های دیگر جامعه (دانشجویان) انجام شود و تفاوت میان 2 جنس نیز مورد بررسی قرار گیرد. همچنین پژوهش‌هایی در شهرهای دیگر باتوجهبه تفاوت‌های فرهنگی موجود انجام شود.
پژوهش حاضر دارای محدودیت‌هایی ازجمله محدودیت در امکان تعمیم نتایج به جمعیت‌های دیگر به دلیل محدود بودن جامعه و نمونه به دانش‌آموزان دختر دوره متوسطه و دشواری در جلب اعتماد و همکاری آزمودنی‌ها به‌منظور پاسخ‌گویی مناسب و صادقانه به پرسش‌نامه‌ها به علت محافظه‌کاری در اغلب ارگان‌های موجود و نحوه پاسخ‌دهی دانش‌آموزان به پرسش‌نامه‌ها (شرایط بیرونی و درونی پاسخ‌دهنده، میزان دقت و غیره) بود. از نقاط قوت مطالعه نیز می‌توان به استفاده از پرسش‌نامه‌های استاندارد و معتبر برای جمع‌آوری داده‌ها و توجه به تأثیرات مهم روانی و اجتماعی بر روی دانش‌آموزان در دوران حساس نوجوانی اشاره کرد.
پیشنهادات برای مطالعات آینده
انجام تحقیقات بیشتر با نمونه‌گیری گسترده‌تر، شامل جمعیت‌های مختلف نوجوانان، استفاده از روش‌های جلب اعتماد و همکاری مؤثرتر برای اطمینان از صداقت و صحت داده‌ها، استفاده از روش‌های جدید و نوآورانه برای جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها، مانند مصاحبه‌های عمیق و روش‌های پویا، بررسی تأثیرات متغیرهای مختلفی، مانند جنسیت، محیط زندگی و وضعیت اجتماعی‌اقتصادی بر رابطه میان خودکارآمدی اجتماعی و ترس از تصویر بدنی و ارزیابی دقیق‌تر و جامع‌تر شرایط بیرونی و درونی پاسخ‌دهندگان به‌منظور بهبود دقت و صحت نتایج ازجمله پیشنهادات برای مطالعات آینده است.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه دارای تأییدیه اخلاقی به شماره 11837-42-01-95 از دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز است.
حامی مالی
این مطالعه برگرفته از طرح تحقیقاتی مصوب دانشگاه علوم‌پزشکی شیراز است. این مقاله با حمایت مالی معاونت تحقیقات دانشگاه علوم‌پزشکی شیراز انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی: مهین نظری، رخساره ابوالحسن بیگی؛ روش‌شناسی: مهین نظری، لیلا قهرمانی، مسعود کریمی، محمد حسین کاوه؛ بررسی: مهین نظری؛ نگارش پیش‌نویس اصلی: رخساره ابوالحسن بیگی؛ مرور و ویرایش: مهین نظری، فاطمه السادات حسینی؛ جذب سرمایه: مهین نظری؛ منابع: مهین نظری، فاطمه السادات حسینی؛ نظارت: مهین نظری، لیلا قهرمانی، مسعود کریمی، محمدحسین کاوه.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان بر خود لازم می‌دانند از مسئولین اداره آموزش و پرورش شهر کوار صمیمانه تشکر و قدردانی کنند.
دوران نوجوانی صرف‌نظر از دوره نوزادی، مهم‌ترین و حساس‌ترین دوره رشد انسان است و با تغییرات زیست‌شناختی، شناختی و روانی‌اجتماعی چشمگیری همراه است [1]. در این دوران هم‌زمان با پدیده بلوغ، افراد پیام‌های متناقضی که امنیت و آرامش آن‌ها را تهدید می‌کند از محیط بیرونی دریافت می‌کنند. این تهدیدها می‌تواند به نگرانی دائمی یا موقتی در نوجوانان منتهی شود. بنابراین، نگرانی در این دوره تحولی بسیار شایع است و می‌تواند تا سنین بالاتر ادامه یابد [2]. یافته‌های پژوهشی نشان می‌دهد که 25 درصد نوجوانان نگرانی را تجربه می‌کنند. دختران میزان نگرانی بیشتری را در مقایسه با پسران گزارش می‌کنند. اورتون (1982) گزارش می‌دهد که نگرانی‌های دختران بیشتر درمورد خانواده، کفایت شخصی، سلامت فردی و مسائل مربوط به زیبایی است [3]. پژوهش‌های دیگر حاکی از این است که دختران درمورد مدرسه، همکلاسی‌ها، آینده و ظاهر خود نگران‌تر از پسران هستند. همچنین در این دوره، تغییرات قابل‌توجهی نیز در مفهوم خود به وجود می‌آید و نوجوان، بحران هویت را تجربه می‌کند؛ چرا که وظیفه نوجوان رسیدن به یکپارچگی هویت است [4]. در نوجوانی یکی از جنبه‌های مهم شکل‌دهنده هویت و عزت نفس افراد ظاهر جسمانی و تصویر بدنی است. حساسیت به تصویر بدنی در دوران نوجوانی به شکل پررنگ‌تری دیده می‌شود [5].
اصطلاح تصویر بدنی اولین‌بار به‌وسیله شیلدر در سال 1920 به‌عنوان تصویری از بدن و جسم خود که ما در ذهنمان ساخته‌ایم و نحوه ظهور آن در نظر خودمان، تعریف شد. این تعریف هم شامل ادراک و هم شامل نگرش می‌شود. دامنه تصویر بدنی و نگرانی از آن تا به آنجا گسترش یافته است که مشغله ذهنی بسیاری از افراد، به‌خصوص جوانان و نوجوانان شده و روزانه زمان و هزینه زیادی صرف تفکر و تغییرات ظاهری در بدن می‌شود [6]. شیوع نارضایتی از تصویر بدنی، یک نگرانی عمده به حساب می‌آید، چراکه با اختلالات و نقص‌های روانی مانند کاهش عزت نفس، افسردگی، اضطراب اجتماعی، اختلال خوردن، سوءمصرف مواد و جراحی‌های زیبایی در ارتباط است. ارزیابی شیوع نارضایتی از تصویر بدنی نشان می‌دهد 90 درصد از زنان و 61 درصد از مردان، از تصویر بدنی خود ناراضی هستند [7, 8, 9]. درک از تصویر بدن و سطح رضایتمندی از آن ممکن است به شکل مثبت یا منفی بر عزت نفس و خودپنداره (بخش تصور فرد از خود) تأثیر بگذارد. زیرا ظاهر فیزیکی فرد اولین ویژگی است که در برخورد با افراد دیگر مورد قضاوت قرار می‌گیرد [10].
از دید بندورا «خود» مجموعه‌ای از فرایندها و ساختارهای شناختی است که به فکر و ادراک مربوط می‌شود و خودکارآمدی، یکی از جنبه‌های مهم آن است و در گروه نوجوانان خودکارآمدی نقش اساسی در چگونگی انگیزه، تفکر و رفتار آن‌ها دارد و درنهایت کیفیت زندگی و سلامت روان آن‌ها را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. به‌طوری‌که افراد با خودکارآمدی بالا فشار روانی کمتری را احساس می‌کنند و از سلامت روانی بیشتری برخوردارند [11].
از طرفی در تعامل بین شخص و محیط، یکی از مؤلفه‌های تأثیرگذار، خودکارآمدی اجتماعی است. خودکارآمدی اجتماعی به معنای ادراک فرد از توانمندی خود در رسیدن به معیارهای اجتماعی و ارتباطات اجتماعی است. شلتون معتقد است خودکارآمدی اجتماعی به باور افراد درمورد توانایی‌هایشان برای صحیح عمل کردن اشاره دارد. خودکارآمدی اجتماعی دارای ابعاد گوناگونی مثل قاطعیت اجتماعی، عملکرد در موقعیت‌های مختلف، شرکت در گروه‌های اجتماعی، دوستی و صمیمیت و کمک کردن و کمک گرفتن است [12].
موریس معتقد است خودکارآمدی اجتماعی به‌عنوان یک عامل پیش‌بینی‌کننده افکار و رفتار افراد در موقعیت‌های مختلف عمل می‌کند و بر‌اساس ارزیابی منابع مختلف گذشته درمورد توانایی‌های فرد شکل می‌گیرد. افرادی که از خودکارآمدی اجتماعی پایینی برخوردارند به دلیل دریافت بازخوردهای منفی از دیگران در گذشته، نه‌تنها نسبت به توانایی‌های خود دچار شک و تردید هستند، بلکه خودکارآمدی اجتماعی آن‌ها دچار مشکل می‌شود [13]. نداشتن خودکارآمدی اجتماعی مفید و مناسب سبب کاهش اعتماد‌به‌نفس و گوشه‌گیری شدن نوجوان می‌شود. از طرفی دیگر، در دوران نوجوانی به دلیل اینکه ارتباط با همسالان افزایش و وابستگی به والدین کاهش می‌یابد، نداشتن مهارت‌های اجتماعی سبب طرد از گروه همسالان و درنهایت موجب مشکلات رفتاری برای نوجوانان خواهد شد. افزایش خودکارآمدی اجتماعی نوجوانان، عاملی است که موجب پیشگیری از آسیب‌های روانی‌اجتماعی این گروه می‌شود [14, 15].
از آنچه گفته شد ضرورت انجام تحقیقات بیشتر و بررسی دقیق‌تر رابطه بین ترس از تصویر بدنی و خودکارآمدی اجتماعی نوجوانان بسیار مشهود است. این تحقیقات می‌توانند به افزایش آگاهی عمومی و تخصصی درمورد این مسائل کمک کرده و اقدامات پیشگیرانه و مداخلات مناسب را ترویج دهند. همچنین این تحقیقات می‌توانند به بهبود برنامه‌ها و سیاست‌های مربوط به سلامت روانی نوجوانان کمک کرده و از نگرانی‌ها و مشکلات روانی ناشی از تصویر بدنی که ممکن است بر خودکارآمدی اجتماعی ناآگاهانه تأثیر بگذارد، بکاهد. به همین دلیل، پژوهش حاضر به بررسی رابطه بین خودکارآمدی اجتماعی و ترس از تصویر بدنی در دختران نوجوان می‌پردازد.
مواد و روش‌ها
طراحی مطالعه
تحقیق حاضر یک مطالعه توصیفی همبستگی بود که به شیوه مقطعی انجام شد. جامعه آماری را دانش‌آموزان مقطع متوسطه دوم در شهر کوار در استان فارس تشکیل دادند.
معیارهای ورود و خروج
معیارهای ورود به مطالعه شامل داشتن رضایت آگاهانه جهت شرکت در پژوهش و عدم ابتلا به بیماری‌های اعصاب و روان و معیارهای خروج شامل عدم تمایل به شرکت در مطالعه، اطلاعات ناقص و تجربه بیماری‌های اعصاب و روان (خودگزارشی یا ثبت در پرونده سلامت مدرسه) بود.
نمونه‌گیری و حجم نمونه
برای دستیابی به اهداف پژوهش، از بین تمامی دانش‌آموزان دختر دوره متوسطه که در سال تحصیلی 1395 - 1396 در دبیرستان‌های شهر کوار تحصیل می‌کردند، با استفاده از روش نمونه‌گیری خوشه‌ای چندمرحله‌ای، 117 نفر به‌عنوان نمونه انتخاب شدند. در این روش ابتدا دو دبیرستان دخترانه به‌عنوان نمونه انتخاب و سپس از هر دبیرستان، 5 کلاس و از هر کلاس 17 دانش‌آموز به‌عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند و پرسش‌نامه‌های مربوط برای هرکدام از آن‌ها اجرا شد.
پرسش‌نامه‌ها و جمع‌آوری داده‌ها
برای سنجش و تعیین رابطه خودکارآمدی اجتماعی و ترس از تصویر بدن در دانش‌آموزان دختر، از پرسش‌نامه خودکارآمدی اجتماعی نوجوانان کنلی و پرسش‌نامه ترس از تصویر بدن لیتلتون به‌عنوان ابزار پژوهش استفاده شد.
ابزارهای جمع‌آوری داده‌ها
پرسش‌نامه ترس از تصویر بدن: این پرسش‌نامه در سال 2005 توسط لیتلتون و همکاران طراحی شد. این پرسش‌نامه شامل 19 پرسش با 5 گزینه است که از 1 (هرگز) تا 5 (همیشه) نمره‌گذاری شده است. در ایران، بساک‌نژاد و غفاری در سال 1386 همسانی درونی را با دقت 95 درصد گزارش کردند. امتیاز کلی پرسش‌نامه بین 19 تا 95 و دارای 2 بعد است: بعد اول نارضایتی و خجالت از ظاهر و بعد دوم تداخل نگرانی درباره ظاهر در عملکرد اجتماعی. پایایی پرسش‌نامه با استفاده از آلفای کرونباخ بررسی شده و برای کل پرسش‌نامه 86 صدم به دست آمده است. برای به دست آوردن امتیاز کلی پرسش‌نامه، مجموع امتیازات تمامی سؤالات با هم محاسبه می‌شود. این امتیاز دامنه‌ای از 19 تا 95 خواهد داشت: 19 تا 37 ترس از تصویر بدن بسیار کم یا عدم ترس از تصویر بدن، 38 تا 52 ترس از تصویر بدن کم، 53 تا 69 ترس از تصویر بدن متوسط و 70 به بالا ترس از تصویر بدن زیاد [16].
پرسش‌نامه خودکارآمدی اجتماعی نوجوان: این مقیاس در سال 1989 توسط کنلی به‌منظور سنجش میزان خودکارآمدی نوجوانان ساخته شد. این مقیاس یک ابزار خودگزارشی است که دارای 25گویه است. آزمودنی باید در یک طیف لیکرت 7 درجه‌ای (از غیرممکن=1 تا بیش از حد ساده=7) مشخص کند که هر‌یک از عبارات آزمون تا چه حد معرف شخصیت اوست. این مقیاس دارای 5 خرده‌مقیاس است: قاطعیت اجتماعی، عملکرد در موقعیت‌های اجتماعی، شرکت در گروه‌های اجتماعی، جنبه‌های دوستی و صمیمیت و کمک کردن یا کمک گرفتن. ضریب آلفای کرونباخ این ابزار 92 صدم و ضریب پایایی حاصل از روش بازآزمایی برای پسران 81 صدم و برای دختران 86 صدم گزارش شده است. این آزمون از اعتبار سازه خوبی برخوردار است. برای به دست آوردن امتیاز هر بعد، مجموع امتیازات مربوط به تک‌تک سؤالات آن با هم جمع می‌شود. برای به دست آوردن امتیاز کلی پرسش‌نامه، کل سؤالات پرسش‌نامه با هم جمع می‌شود. این امتیازات دامنه‌ای از 25 تا 175 خواهد داشت، بدیهی است که هرچه این امتیاز بالاتر باشد نشان‌دهنده میزان خودکارآمدی بیشتر فرد پاسخ‌دهنده خواهد بود و برعکس. نمره بین 25 تا 50: خودکارآمدی اجتماعی در نوجوان پایین است. نمره بین 50 تا 100: خودکارآمدی اجتماعی در نوجوان متوسط است. نمره بالاتر از 100: خودکارآمدی اجتماعی در نوجوان بالاست [17].
متغیرهای موجود در مطالعه شامل اطلاعات جمعیت‌شناختی، مقطع تحصیلی، رشته تحصیلی، معدل، قد، وزن، نمایه توده بدنی و سطوح نمایه توده بدنی، 5 بعد پرسش‌نامه خودکارآمدی اجتماعی (قاطعیت اجتماعی، عملکرد در موقعیت‌های اجتماعی، شرکت در گروه‌های اجتماعی، جنبه‌های دوستی و صمیمیت، و کمک کردن یا کمک گرفتن) و 2 بعد پرسش‌نامه ترس از تصویر بدن (نارضایتی و خجالت از ظاهر و تداخل نگرانی درباره ظاهر در عملکرد اجتماعی) بود.
تحلیل آماری
درنهایت، با بررسی و نمره‌گذاری پرسش‌نامه‌های جمع‌آوری‌شده و حذف پرسش‌نامه‌های مخدوش، داده‌های به‌دست‌آمده در 2 بخش آمار توصیفی (میانگین، انحراف معیار، میانه، چارک اول و چارک سوم) و آمار استنباطی با استفاده از آزمون‌های همبستگی اسپیرمن، آنالیز واریانس یک‌طرفه، کروسکال والیس و رگرسیون خطی چندگانه بررسی شدند. همچنین برای تعیین رابطه بین سطوح ترس از تصویر بدن و سطوح خودکارآمدی اجتماعی از آزمون کای‌اسکوئر استفاده شد. برای تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS نسخه 26 استفاده شد و سطح معنی‌داری کمتر از 0/05 در نظر گرفته شد. در پژوهش حاضر، برای بررسی نرمال بودن داده‌ها از روش‌های چولگی و کشیدگی، نمودار Q-Q، نمودار هیستوگرام، تست کولموگروف اسمیرنوف و نمودار جعبه‌ای استفاده شد.
یافته‌ها
در پژوهش حاضر، 117 نفر از نوجوانان دختر دوره متوسطه از دبیرستان‌های دولتی شهر کوار حضور داشتند. یافته‌های به‌دست‌آمده از تجزیه‌و‌تحلیل ویژگی‌های جمعیت‌شناختی گروه نمونه در پژوهش حاضر نشان داد 41 درصد دانش‌آموزان در مقطع دوم دبیرستان و 34/2 درصد آن‌ها در رشته علوم انسانی مشغول به تحصیل بودند. جدول شماره 1 مهم‌ترین متغیرهای جمعیت‌شناختی در افراد موردمطالعه را نشان می‌دهد.
میانگین و انحراف معیار خودکارآمدی اجتماعی به‌ترتیب برابر 64/91 و 22/10، میانه ترس از تصویر بدن 72 درصد و ترس از تصویر بدن در چارک اول و چارک سوم به‌ترتیب برابر 72، 61/5 و 78/5 بود. نتایج شاخص‌های توصیفی مؤلفه‌های خودکارآمدی اجتماعی و ترس از تصویر بدن نشان داد سطح خودکارآمدی اجتماعی در سطح متوسط 72 (61/5 درصد) و ترس از تصویر بدن در سطح زیاد 71 (60/7 درصد) بود (جدول شماره 2).
برای تعیین رابطه بین ترس از تصویر بدن و ابعاد آن با خودکارآمدی اجتماعی و ابعاد آن از همبستگی اسپیرمن استفاده شد. نتایج ضریب همبستگی نشان داد بین ترس از تصویر بدن و ابعاد آن با خودکارآمدی اجتماعی و ابعاد آن همبستگی خوب یا بسیار خوب و به‌صورت معکوس وجود داشت که ازلحاظ آماری نیز معنی‌دار بود (r=[-0/70 ،-0/91] ،P<0/05) (جدول شماره 3).
همچنین برای تعیین رابطه بین سطوح ترس از تصویر بدن و سطوح خودکارآمدی اجتماعی از آزمون کای‌اسکوئر استفاده شد. نتایج آزمون نشان داد بین سطوح ترس از تصویر بدن و سطوح خودکارآمدی اجتماعی رابطه معنی‌داری وجود دارد (P<0/001). به‌طوری‌که در افراد با ترس از تصویر بدن کم، 56/3 درصد موارد دارای میزان خودکارآمدی اجتماعی بالا بودند و در افراد با ترس از تصویر بدن زیاد، 45/1 درصد موارد دارای میزان خودکارآمدی اجتماعی پایین بودند (جدول شماره 4).
برای تعیین رابطه بین خودکارآمدی اجتماعی و سطوح نمایه توده بدنی از آزمون آنالیز واریانس یک‌طرفه استفاده شد. نتایج نشان داد میانگین خودکارآمدی اجتماعی در 4 زیرگروه نمایه توده بدنی، اختلاف معنی‌داری ندارند (P>0/05). همچنین برای بررسی رابطه بین ترس از تصویر بدن و سطوح نمایه توده بدنی از کروسکال والیس استفاده شد. نتایج نشان داد میانه ترس از تصویر بدن در 4 زیرگروه نمایه توده بدنی، اختلاف معنی‌داری ندارند (P>0/05) (جدول شماره 5).
برای پیش‌بینی خودکارآمدی اجتماعی بر‌اساس ابعاد ترس از تصویر بدن از آزمون رگرسیون خطی چندگانه استفاده شد. باتوجهبه نتایج فرمول شماره 1 مدل نهایی رگرسیون به شکل زیر است:
1. Mean self-efficacy= 177.76 - 1.62 Fear of body image
نتایج نشان داد به‌ازای یک واحد افزایش در میزان ترس از تصویر بدن، میانگین خودکارآمدی اجتماعی به مقدار 1/62 کاهش پیدا می‌کند (P<0/001) و همچنین درمورد مقدار بتای صفر، اگر مقدار میزان ترس از تصویر بدن صفر شود، در آن صورت انتظار داریم که میانگین خوکارآمدی اجتماعی 177/76 بشود (جدول شماره 6).
بحث و نتیجه‌گیری
مطالعه حاضر با هدف تعیین رابطه ترس از تصویر بدن و خودکارآمدی اجتماعی در دانش‌آموزان دختر انجام شد. نتایج به‌دست‌آمده در پژوهش حاضر نشان داد بین ترس از تصویر بدن و خودکارآمدی اجتماعی در دانش‌آموزان، یک همبستگی معکوس بسیار قوی وجود داشت که ازلحاظ آماری نیز معنی‌دار بود. به‌طوری‌که با افزایش ترس از تصویر بدن، میزان خودکارآمدی اجتماعی کاهش می‌یابد.
در پژوهش حاضر، میانگین و انحراف معیار خودکارآمدی اجتماعی نشان‌دهنده خودکارآمدی اجتماعی متوسط و ترس از تصویر بدن بالاست. مطالعه احمدی که در تهران (1401) و با هدف بررسی رابطه بین کمال‌گرایی و خودکارآمدی اجتماعی انجام شد، با مطالعه حاضر مطابقت داشته و در هر دو مطالعه، خودکارآمدی اجتماعی در حد متوسط بوده است [18]. همچنین در مطالعه‌ای که در هند (2022) با هدف بررسی رابطه بین ترس از ارزیابی منفی و خودکارآمدی در دانش‌آموزان انجام شد، نتایج نشان داد میانگین ترس از ارزیابی منفی و خودکارآمدی در دانش‌آموزان باتوجهبه مقیاس مورد‌استفاده در این مطالعه سطح بالایی از ترس از ارزیابی منفی و خودکارآمدی را نشان می‌دهد [19] که با مطالعه حاضر همسو است.
نتایج پژوهش حاضر نشان داد بین ترس از تصویر بدن و ابعاد آن با خودکارآمدی اجتماعی و ابعاد آن همبستگی قوی یا بسیار قوی و به‌صورت معکوس وجود داشت که ازلحاظ آماری نیز معنی‌دار بود. همچنین بین سطوح ترس از تصویر بدن و سطوح خودکارآمدی اجتماعی رابطه معنی‌داری وجود دارد. به‌طوری‌که در افراد با ترس از تصویر بدن کم، میزان خودکارآمدی اجتماعی بالا بود و افراد با ترس از تصویر بدن زیاد، دارای میزان خودکارآمدی اجتماعی پایین بودند. این نتیجه با یافته‌های مطالعه محمدی و سجادی‌نژاد (1386) با موضوع بررسی رابطه نگرانی تصویر بدنی، ترس از ارزیابی منفی و عزت نفس با اضطراب اجتماعی دانش‌آموزان دختر همسو بود. یافته‌های مطالعه آن‌ها نشان داد ترس از تصویر بدنی بالا سبب افزایش اضطراب اجتماعی و درنتیجه کاهش خودکارآمدی اجتماعی می‌شود [20]. همچنین در مطالعه امدادی و همکاران (1396) که با هدف بررسی رابطه بین تصویر ذهنی بدنی و خودکارآمدی عمومی در بین دانشجویان دختر علوم‌پزشکی همدان انجام شد، نتایج نشان داد بین تصویر ذهنی بدنی با خودکارآمدی عمومی همبستگی معکوس و معنی‌داری وجود دارد که با مطالعه حاضر همخوانی دارد [21]. این نتیجه را می‌توان چنین توضیح داد که ترس از تصویر بدنی با افزایش اضطراب اجتماعی همراه است و درنهایت منجر به کاهش خودکارآمدی اجتماعی می‌شود. درحالیکه در مطالعه‌ای که در هند (2022) انجام شد نتایج نشان داد بین ترس از ارزیابی منفی و خودکارآمدی در دانش‌آموزان همبستگی مثبت وجود دارد که مخالف نتایج مطالعه حاضر بود. علت مغایرت این نتیجه ممکن است به علت ویژگی‌های جمعیت موردمطالعه یا مقیاس اندازه‌گیری مورد‌استفاده باشد [19].
نتایج پژوهش حاضر نشان داد بین میانگین خودکارآمدی اجتماعی در 4 زیرگروه نمایه توده بدنی، اختلاف معنی‌داری وجود نداشت. همچنین میانه ترس از تصویر بدن در 4 زیرگروه نمایه توده بدنی، اختلاف معنی‌داری نداشت. در کل افراد با نمایه توده بدنی نرمال، دارای خودکارآمدی بالاتر و ترس از تصویر بدن کمتری بودند. افراد لاغر دارای خودکارآمدی پایین‌تر و ترس از تصویر بدن بالاتری بودند و همچنین افراد مبتلا به اضافه‌وزن و چاقی دارای خودکارآمدی و ترس از تصویر بدن متوسط بودند، ولی این نتایج ازلحاظ آماری معنی‌دار نبود. در مطالعه گلیان و همکاران که در شهر تهران (1393) و با هدف بررسی رابطه بین تصویر بدنی دختران نوجوان با افسردگی، اضطراب و تنش انجام شد، نتایج نشان داد بین میانگین تصویر بدنی دانش‌آموزان دختر نوجوان چاق و طبیعی اختلاف آماری معنی‌دار وجود ندارد [22] که با مطالعه حاضر همسو است. همچنین در پژوهش احمدنیا و فنودی‌پور (1387) که در شهر تهران و با هدف بررسی تصویر بدنی نوجوانان دبیرستانی و عوامل مؤثر بر آن انجام شد، نتایج نشان داد بین شاخص توده بدنی و میزان رضایت از بدن (تصویر بدنی) نیز رابطه معنی‌داری وجود داشت و افرادی که مقدار توده بدنی نرمال‌تری داشتند، دارای میزان رضایت از بدن بالاتر و ترس کمتری بودند که با نتایج مطالعه حاضر مطابقت دارد [23]. علاوه‌بر‌آن، در پژوهشی که لائوس و همکاران (2013) در برزیل با موضوع بررسی تأثیر موقعیت جغرافیایی، جنس و وضعیت تغذیه‌ای بر نگرانی‌های تصویر بدنی انجام دادند، نتایج نشان داد ترس از تصویر بدن در دختران و در میان نوجوانان مبتلا به اضافه‌وزن شایع‌تر بود [24] که با نتیجه مطالعه حاضر تقریباً همخوانی داشت. این موضوع را می‌توان چنین توضیح داد که اضافه‌وزن و چاقی در سنین نوجوانی، اثرات منفی جسمی و روانی زیادی بر آن‌ها می‌گذارد. بسیاری از افراد لاغر و چاق از بدن خود راضی نیستند و ترس از تصویر بدنی بالایی دارند.
نتایج پژوهش حاضر نشان داد متغیر ترس از تصویر بدن، توانست به‌طور معنی‌داری متغیر وابسته خودکارآمدی اجتماعی را پیش‌بینی کند و بین متغیر مستقل ترس از تصویر بدن و متغیر وابسته خودکارآمدی اجتماعی یک رابطه معکوس وجود داشت. به‌طوری‌که به‌ازای یک واحد افزایش در میزان ترس از تصویر بدن، خودکارآمدی اجتماعی کاهش پیدا می‌کند. در مطالعه محمدی و سجادی‌نژاد (1386) که در تبریز انجام شد، نتایج نشان داد ترس از تصویر بدنی بهترین پیش‌بینی‌کننده اضطراب اجتماعی است و از بین 2 خرده‌عامل نگرانی از تصویر بدنی، عامل نارضایتی از بدن توانست به‌طورمعنی‌داری اضطراب اجتماعی را پیش‌بینی کند [20] که با نتایج مطالعه ما مطابقت داشت. همچنین طبق نتایج پژوهش خورشیدی و همکاران (1393) ترس از تصویر بدنی در پیش‌بینی متغیر ملاک، سهم معناداری نداشت. درحالیکه بین نگرانی تصویر بدنی و خودکارآمدی اجتماعی رابطه معکوس وجود داشت [5] که این یافته نیز با نتایج مطالعه حاضر همسو بود.
به‌طورکلی نتایج به‌دست‌آمده از پژوهش حاضر نشان داد بین خودکارآمدی اجتماعی و ترس از تصویر بدنی رابطه عکس و معنی‌داری وجود دارد. به‌عبارت‌دیگر دانش‌آموزان با ترس از تصویر بدن کمتر، خودکارآمدی اجتماعی بالاتری داشتند. همچنین بین نارضایتی و خجالت فرد و میزان تداخل نگرانی با خودکارآمدی اجتماعی دانش‌آموزان ارتباط وجود دارد. این نتیجه نشان داد دانش‌آموزان با نارضایتی و احساس خجالت فرد و میزان تداخل نگرانی کمتر، خودکارآمدی اجتماعی بالاتری داشتند؛ بنابراین مسئولان و تصمیم‌گیران حوزه سلامت روان و آموزش‌وپرورش باید در سنین نوجوانی برنامه‌های آموزشی با موضوع تغذیه مناسب و فعالیت بدنی جهت متعادل نگه داشتن وزن بدن در محدوده نرمال و به نوبه آن کاهش ترس از تصویر بدنی و راهکارهای افزایش خودکارآمدی داشته باشند. باتوجهبه محدودیت‌های پژوهش حاضر، به پژوهشگران پیشنهاد می‌شود پژوهش‌هایی در سطح وسیع‌تر (استان) و یا در گروه‌های دیگر جامعه (دانشجویان) انجام شود و تفاوت میان 2 جنس نیز مورد بررسی قرار گیرد. همچنین پژوهش‌هایی در شهرهای دیگر باتوجهبه تفاوت‌های فرهنگی موجود انجام شود.
پژوهش حاضر دارای محدودیت‌هایی ازجمله محدودیت در امکان تعمیم نتایج به جمعیت‌های دیگر به دلیل محدود بودن جامعه و نمونه به دانش‌آموزان دختر دوره متوسطه و دشواری در جلب اعتماد و همکاری آزمودنی‌ها به‌منظور پاسخ‌گویی مناسب و صادقانه به پرسش‌نامه‌ها به علت محافظه‌کاری در اغلب ارگان‌های موجود و نحوه پاسخ‌دهی دانش‌آموزان به پرسش‌نامه‌ها (شرایط بیرونی و درونی پاسخ‌دهنده، میزان دقت و غیره) بود. از نقاط قوت مطالعه نیز می‌توان به استفاده از پرسش‌نامه‌های استاندارد و معتبر برای جمع‌آوری داده‌ها و توجه به تأثیرات مهم روانی و اجتماعی بر روی دانش‌آموزان در دوران حساس نوجوانی اشاره کرد.
پیشنهادات برای مطالعات آینده
انجام تحقیقات بیشتر با نمونه‌گیری گسترده‌تر، شامل جمعیت‌های مختلف نوجوانان، استفاده از روش‌های جلب اعتماد و همکاری مؤثرتر برای اطمینان از صداقت و صحت داده‌ها، استفاده از روش‌های جدید و نوآورانه برای جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها، مانند مصاحبه‌های عمیق و روش‌های پویا، بررسی تأثیرات متغیرهای مختلفی، مانند جنسیت، محیط زندگی و وضعیت اجتماعی‌اقتصادی بر رابطه میان خودکارآمدی اجتماعی و ترس از تصویر بدنی و ارزیابی دقیق‌تر و جامع‌تر شرایط بیرونی و درونی پاسخ‌دهندگان به‌منظور بهبود دقت و صحت نتایج ازجمله پیشنهادات برای مطالعات آینده است.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه دارای تأییدیه اخلاقی به شماره 11837-42-01-95 از دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز است.
حامی مالی
این مطالعه برگرفته از طرح تحقیقاتی مصوب دانشگاه علوم‌پزشکی شیراز است. این مقاله با حمایت مالی معاونت تحقیقات دانشگاه علوم‌پزشکی شیراز انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی: مهین نظری، رخساره ابوالحسن بیگی؛ روش‌شناسی: مهین نظری، لیلا قهرمانی، مسعود کریمی، محمد حسین کاوه؛ بررسی: مهین نظری؛ نگارش پیش‌نویس اصلی: رخساره ابوالحسن بیگی؛ مرور و ویرایش: مهین نظری، فاطمه السادات حسینی؛ جذب سرمایه: مهین نظری؛ منابع: مهین نظری، فاطمه السادات حسینی؛ نظارت: مهین نظری، لیلا قهرمانی، مسعود کریمی، محمدحسین کاوه.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان بر خود لازم می‌دانند از مسئولین اداره آموزش و پرورش شهر کوار صمیمانه تشکر و قدردانی کنند.
References
1.Shahhosseini Z, Simbar M, Ramezankhani A. [Female adolescents’health needs: The role of family (Persian)]. Payesh. 2012; 11(3):351-9. [Link]
2.Pooravari M, Habibi M, Parija H, Tabar SHSA. [Psychometric properties of body image concern inventory in adolescent (Persian)]. Pajoohandeh. 2014; 19(4):189-99. [Link]
3.Fallah Nodehi M, Boroomandfar S, Moussavi S. The relationship of smartphone addiction with self-esteem and self-consciousness among girls in the first year of high school. Int J Pediatr. 2020; 8(11):12357-67. [DOI:10.22038/ijp.2020.49458.3956]
4.Yoon Y, Eisenstadt M, Lereya ST, Deighton J. Gender difference in the change of adolescents’ mental health and subjective wellbeing trajectories. Eur Child Adolesc Psychiatry. 2023; 32(9):1569-78. [DOI:10.1007/s00787-022-01961-4] [PMID]
5.Khorshidi F, Fathi Aghdam G. [Relationship between public self-efficacy and attachment styles with body image of girls students (Persian)]. Iran J Psychiatr Nurs. 2019; 6(1):26-34. [Link]
6.Muris P, Schmidt H, Lambrichs R, Meesters C. Protective and vulnerability factors of depression in normal adolescents. Behav Res Ther. 2001; 39(5):555-65. [DOI:10.1016/S0005-7967(00)00026-7] [PMID]
7.Kołoło H, Guszkowska M, Mazur J, Dzielska A. Self-efficacy, self-esteem and body image as psychological determinants of 15-year-old adolescents’ physical activity levels. Hum Mov. 2012; 13(3):264-70. [DOI:10.2478/v10038-012-0031-4]
8.Gualdi-Russo E, Rinaldo N, Zaccagni L. Physical activity and body image perception in adolescents: A systematic review. Int J Environ Res Public Health. 2022; 19(20):13190. [DOI:10.3390/ijerph192013190] [PMID]
9.Nazari M, Basiri F, Kaveh MH, Ghaem H. Investigating the effect of Fordyce happiness cognitive-behavioral training on perceived stress and happiness in pregnant females: Applying the self-efficacy theory. Iran Red Crescent Med J. 2018; 20(10):1-10. [Link]
10.Diengdoh I, Ali A. Body image and its association with depression, anxiety, and self-esteem among college going students: A study from Northeast India. Indian J Community Med. 2022; 47(2):218-22.[DOI:10.4103/ijcm.ijcm_881_21] [PMID]
11.Waddington J. Self-efficacy. ELT J. 2023; 77(2):237-40. [DOI:10.1093/elt/ccac046]
12.Iqbal MM, Safdar MR, Hayat N, Ashraf MU, Mehmood W. Social capital and social well-being among youth: Does self-efficacy moderate the relationship? J Hum Behav Soc Environ. 2024; 34(2):193-209. [DOI:10.1080/10911359.2023.2199041]
13.Brown-Smythe C, Sultana S. Examining social self-efficacy as a mediator for insecure attachment and loneliness. Prof Couns. 2023; 13(1):39-54. [DOI:10.15241/cbs.13.1.39]
14.De Albuquerque JCO. [Importância Do Reforço Positivo Para O Desenvolvimento De Competências Sociais Em Adolescentes Através Do Treino De Habilidades Sociais (Portuguese)]. FORTALEZA-CE. EDIÇÃO. 2023; 232(11):1-21. [Link]
15.Sedillo-Hamann D. Building adolescent self-efficacy and resilience through social action. Child Adolesc Soc Work J. 2023; 40(3):409-17. [DOI:10.1007/s10560-021-00788-3]
16.Littleton HL, Axsom D, Pury CL. Development of the body image concern inventory. Behav Res Ther. 2005; 43(2):229-41. [DOI:10.1016/j.brat.2003.12.006] [PMID]
17.Chalshtari M, Heidari A. A comparative study between altruism and social self-efficacy in normal and gifted high school students in Ahwaz, Iran. Int J Med Res Health Sci. 2016; 5(7):210-2. [Link]
18.Ahmadi M, Najafali Ghandehari N. [The mediating role of social support in the relationship between perfectionism and social self-efficacy (Persian)]. J Psychol Res Manage. 2023; 9(1):201-24. [Link]
19.Sebastian M, Latheef F, Kurian KM, Thomas TE, Joseph I. Self efficacy and fear of negative evaluation in college students. Int J Eng Technol Manage Sci. 2022; 5(6):544-7. [Link]
20.Mohammadi N, Sajadinejad M. [The relationship among body image concern, fear of negative evaluation and self-esteem with social anxiety (Persian)]. J Psychol. 2007; 2(5):55-70. [Link]
21.Emdadi S, Bijari S, Rostami F, Bagheri Sahamishoar Z, Barati M, Farhadian M. [Relationship between body image and self-efficacy in female students of Hamadan University of Medical Sciences (Persian)]. Dermatol Cosmet 2017; 8(2):90-9. [Link]
22.Golian S, Ghiyasvand M, Ali MM, Mehran A. [The relationship between body image of obese adolescent girls and depression, anxiety and stress (Persian)]. Payesh (Health Monitor). 2014; 13(4):433-40. [Link]
23.Fonody Pour R. [Examining the body image of high school teenagers and its influencing factors (Persian)] [MA thesis]. Tehran: Allameh Tabatabai University - Faculty of Social Sciences; 2008. [Link]
24.Luthans F, Youssef CM, Avolio BJ. Psychological capital: Developing the human competitive edge. Oxford: Oxford University Press; 2006. [Link]
1.Shahhosseini Z, Simbar M, Ramezankhani A. [Female adolescents’health needs: The role of family (Persian)]. Payesh. 2012; 11(3):351-9. [Link]
2.Pooravari M, Habibi M, Parija H, Tabar SHSA. [Psychometric properties of body image concern inventory in adolescent (Persian)]. Pajoohandeh. 2014; 19(4):189-99. [Link]
3.Fallah Nodehi M, Boroomandfar S, Moussavi S. The relationship of smartphone addiction with self-esteem and self-consciousness among girls in the first year of high school. Int J Pediatr. 2020; 8(11):12357-67. [DOI:10.22038/ijp.2020.49458.3956]
4.Yoon Y, Eisenstadt M, Lereya ST, Deighton J. Gender difference in the change of adolescents’ mental health and subjective wellbeing trajectories. Eur Child Adolesc Psychiatry. 2023; 32(9):1569-78. [DOI:10.1007/s00787-022-01961-4] [PMID]
5.Khorshidi F, Fathi Aghdam G. [Relationship between public self-efficacy and attachment styles with body image of girls students (Persian)]. Iran J Psychiatr Nurs. 2019; 6(1):26-34. [Link]
6.Muris P, Schmidt H, Lambrichs R, Meesters C. Protective and vulnerability factors of depression in normal adolescents. Behav Res Ther. 2001; 39(5):555-65. [DOI:10.1016/S0005-7967(00)00026-7] [PMID]
7.Kołoło H, Guszkowska M, Mazur J, Dzielska A. Self-efficacy, self-esteem and body image as psychological determinants of 15-year-old adolescents’ physical activity levels. Hum Mov. 2012; 13(3):264-70. [DOI:10.2478/v10038-012-0031-4]
8.Gualdi-Russo E, Rinaldo N, Zaccagni L. Physical activity and body image perception in adolescents: A systematic review. Int J Environ Res Public Health. 2022; 19(20):13190. [DOI:10.3390/ijerph192013190] [PMID]
9.Nazari M, Basiri F, Kaveh MH, Ghaem H. Investigating the effect of Fordyce happiness cognitive-behavioral training on perceived stress and happiness in pregnant females: Applying the self-efficacy theory. Iran Red Crescent Med J. 2018; 20(10):1-10. [Link]
10.Diengdoh I, Ali A. Body image and its association with depression, anxiety, and self-esteem among college going students: A study from Northeast India. Indian J Community Med. 2022; 47(2):218-22.[DOI:10.4103/ijcm.ijcm_881_21] [PMID]
11.Waddington J. Self-efficacy. ELT J. 2023; 77(2):237-40. [DOI:10.1093/elt/ccac046]
12.Iqbal MM, Safdar MR, Hayat N, Ashraf MU, Mehmood W. Social capital and social well-being among youth: Does self-efficacy moderate the relationship? J Hum Behav Soc Environ. 2024; 34(2):193-209. [DOI:10.1080/10911359.2023.2199041]
13.Brown-Smythe C, Sultana S. Examining social self-efficacy as a mediator for insecure attachment and loneliness. Prof Couns. 2023; 13(1):39-54. [DOI:10.15241/cbs.13.1.39]
14.De Albuquerque JCO. [Importância Do Reforço Positivo Para O Desenvolvimento De Competências Sociais Em Adolescentes Através Do Treino De Habilidades Sociais (Portuguese)]. FORTALEZA-CE. EDIÇÃO. 2023; 232(11):1-21. [Link]
15.Sedillo-Hamann D. Building adolescent self-efficacy and resilience through social action. Child Adolesc Soc Work J. 2023; 40(3):409-17. [DOI:10.1007/s10560-021-00788-3]
16.Littleton HL, Axsom D, Pury CL. Development of the body image concern inventory. Behav Res Ther. 2005; 43(2):229-41. [DOI:10.1016/j.brat.2003.12.006] [PMID]
17.Chalshtari M, Heidari A. A comparative study between altruism and social self-efficacy in normal and gifted high school students in Ahwaz, Iran. Int J Med Res Health Sci. 2016; 5(7):210-2. [Link]
18.Ahmadi M, Najafali Ghandehari N. [The mediating role of social support in the relationship between perfectionism and social self-efficacy (Persian)]. J Psychol Res Manage. 2023; 9(1):201-24. [Link]
19.Sebastian M, Latheef F, Kurian KM, Thomas TE, Joseph I. Self efficacy and fear of negative evaluation in college students. Int J Eng Technol Manage Sci. 2022; 5(6):544-7. [Link]
20.Mohammadi N, Sajadinejad M. [The relationship among body image concern, fear of negative evaluation and self-esteem with social anxiety (Persian)]. J Psychol. 2007; 2(5):55-70. [Link]
21.Emdadi S, Bijari S, Rostami F, Bagheri Sahamishoar Z, Barati M, Farhadian M. [Relationship between body image and self-efficacy in female students of Hamadan University of Medical Sciences (Persian)]. Dermatol Cosmet 2017; 8(2):90-9. [Link]
22.Golian S, Ghiyasvand M, Ali MM, Mehran A. [The relationship between body image of obese adolescent girls and depression, anxiety and stress (Persian)]. Payesh (Health Monitor). 2014; 13(4):433-40. [Link]
23.Fonody Pour R. [Examining the body image of high school teenagers and its influencing factors (Persian)] [MA thesis]. Tehran: Allameh Tabatabai University - Faculty of Social Sciences; 2008. [Link]
24.Luthans F, Youssef CM, Avolio BJ. Psychological capital: Developing the human competitive edge. Oxford: Oxford University Press; 2006. [Link]
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
بهداشت عمومی
دریافت: 1402/10/12 | پذیرش: 1402/11/3 | انتشار: 1403/1/13
دریافت: 1402/10/12 | پذیرش: 1402/11/3 | انتشار: 1403/1/13
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
